Pîrîzâde’nİn El-Keşf ve’t-Tetkîk li-Şerhi Gâyeti’t-Tahkîk fî Men‘i’t-Telfîk fî’t-Taklîd Adlı Eserinin Tahkîkli Neşri ve Tahlili

Yıl 2020, Sayı: 36, 443 - 482, 30.10.2020

Hasan Özer

Öz

Bu çalışma, el-Keşf ve’t-tatkîk li-şerhi Gayeti’t-tahkîk fî men‘i’t-telfîk fî’t-taklîd adlı eserin tahkikli neşri ve değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Yazarı Hanefî mezhebi usûlüne vakıf ve ona sıkı sıkıya bağlı, XVII. yüzyıl Osmanlı döneminde Mekke’de yaşamış ve orada kadılık görevinde bulunmuş bir fakih olan Burhânüddîn İbrahim b. Hüseyin b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Bîrî’dir (ö 1099/1688). Pîrîzâde diye meşhur olan müellif, I. Ahmed, I. Mustafa, II. Osman, IV. Murad, Sultan İbrahim, IV. Mehmed ve II. Süleyman gibi tarihte uzun sayılabilecek yedi tane Osmanlı padişahının devirlerine şahitlik etmiştir. 1672 yılında Mekke kadılığından azledilen Pîrizâde, istikrarın bozulmaya ve yönetimde ekberiyet sisteminin başladığı bir dönemde yaşamıştır. Çoğunlukla İslam hukukuyla ilgili çalışmalarını kendisine sorulan sorular üzerine ve yaygınlaşmış bazı hataları gidermek amacıyla kaleme almıştır. Bu verilerden hareketle Pîrîzâde’nin, kullandığı zengin kaynaklar ve ele aldığı mevzular dikkate alındığı zaman döneminin problemlerine çözüm üreten yetkin bir hukukçu olduğunu söylemek yanlış olmaz. Yazdığı eserlerin İslam hukuk literatürüne katkı sağlayacak nitelikte olduğu görülmektedir. Bu yazıda tanıtımı, tahkikî ve tahlili yapılan eseri de yazarın yaşadığı çağda var olan ve günümüzde de devam eden telfîk meselesini ele aldığı risâlesine yapmış olduğu bir şerhtir. Şerh memzüç metotla ele alınmış ve metinde rumuz ve kısa isimlerle belirtilen eserler ve müellifler şerhte açıklanmıştır. Eserin girişinde Pîrîzâde, Risâletü Gâyeti’t-tahkîk fî ‘ademi cevâzi’t-telfîk fî’t-taklîd’den tam olarak yararlanılması ve herkes tarafından istifade edilmesi için adı geçen risâlesini kendisinin şerh ettiğini belirtmiştir. Çalışmaya da el-Keşf ve’t-tatkîk li-şerhi Gâyeti’t-tahkîk fî men‘i’t-telfîk fî’t-taklîd adını verdiğini söylemiştir.

Anahtar Kelimeler

Pîrîzâde, Taklit, Telfîk, Taklitte Telfîk, Mezhep, Kâdî ve Şerh

The Critical Edition and Analysis of Pīrīzāda’s al-Kashf wa al-Tatqīq li Sharh Ghāyat al-Tahkīk fi man‘i’ al-talfīq fi al-taqlīd

Öz

This study consists of the critical edition and evaluation of the work named al-Kashf wa al-tatqiq li sharh Ghayat al-tahkik fi mani’ al-talfiq fi al-taqlid. Its author is Burhânüddîn İbrahim b. Hüseyin b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Bîrî (d 1099/1688), who was a jurist who had a knowledge of the Hanafi sect and was strictly bound to it, lived in Mecca during the XVIIth century Ottoman period and served as a judge there. The author, who is famous as Pîrîzâda, witnessed the periods of seven Ottoman sultans, which can be considered long in history, such as Ahmed I, Mustafa I, Osman II, Murad IV, Sultan Ibrahim, Mehmed IV and Süleyman II. Pîrizâde, who was dismissed from his position in Makkah in 1672, lived in a period when the stability deteriorated and the system of akbariyyat started in administration. He mostly wrote his works on Islamic law on the questions he was asked and in order to eliminate some common mistakes. Based on these data, it would not be wrong to say that when the rich resources he used and the issues he dealt with were taken into consideration, Pîrîzâda was a competent jurist who produced solutions to the problems of his period. It was observed that the works he wrote are capable of contributing to the Islamic legal literature. The work, which is introduced, examined and analyzed in this article, is an annotation to his treatise in which the author deals with the issue of talfiq that existed in his age and continues today. Pîrîzâda stated in the introduction of the work that he elucidated his treatise himself in order to fully benefit from the Risâlat Ghayat al-tahkik fi ‘adam jawaz al-talfiq fi al-taqlid and to be used by everyone. He also said that he called the study al-Kashf wa al-tatqiq li sharh Ghayat al-tahkik fi mani’ al-talfiq fi al-taqlid.

Anahtar Kelimeler

Pīrīzāda, Taqlīd, Talfīq, Sect, Qadī and Sharh