Osmanlı Ceza Muhakemesinde Olay Yeri Ön İnceleme -Keşif Ve Tahrir- Raporları

Yıl 2019, Sayı: 33, 239 - 259, 30.04.2019

Ömer Korkmaz Nasi Aslan

Öz

İslâm Hukuku’nun Osmanlı dönemi uygulamalarının temel vesikaları durumunda olan şer’iyye sicilleri sadece hukukî vesikalar olmayıp aynı zamanda o dönemin toplumunun sosyal, iktisadî ve idarî hayatının da kayıt altına alındığının belgeleridir. Genelde hukuk uygulamaları özelde de yargı tarihimiz açısından şer’iyye sicillerinin ayrı bir önemi vardır. Her ne kadar şer’iyye sicilleri içerisinde satış, vekâlet, vesâyet hüccetleri, vakfiyeler, beratlar, vergi toplanmasına dair merkezden gelen emr-i âlîler (fermanlar) ve sair belgeler yer alsa da özellikle kadı sicilleri olarak adlandırılması mahkeme kayıtlarının ve tutanaklarının diğer belgelere nispetle daha öne çıktığını göstermektedir. Tarihte dünya sahnesinde yer alan devletler içerisinde Osmanlı Devletinin en uzun süre hüküm sürmesini adalet ilkesine bağlayan anlayışın bir neticesi olarak batılı araştırmacıların da Osmanlı adliye teşkilatını araştırmaları bu noktada şer‘iyye sicillerini ilgi odağı haline getirmiştir. Amerikan yargısındaki jüri sisteminin Osmanlı yargılama hukukundaki şühûdü’l-hâlden mülhem olması ayrıca bugünlerde konuşulan Almanya’daki onur hâkimliği kurumunun da Osmanlı’daki söz konusu sistemle benzeşmesi Osmanlı yargısının yeniden incelenmesini aktüel hale getirmiştir. İşte biz de bu araştırmamızda Osmanlı yargılama hukukunda ön soruşturmanın (keşif ve tahrir) ümenâ (güvenilir kişiler) ya da şühûdü’l-udûl (âdil gözlemciler) denilen heyet huzurunda yapılmasını tarihî belgeler ışığında inceleyeceğiz. Günümüzde emniyet birimleri ya da kolluk güçlerince yapılan olay yeri inceleme tutanağı, görgü tespit tutanağı, olay tutanağı, yakalama tutanağı, teşhis tutanağı ve takdirî kıymet tutanağı gibi işlenen suçun çeşidine göre tanzim edilen ön soruşturma raporlarının Osmanlı döneminde ne şekilde gerçekleştiği araştırmamızın odağını oluşturmaktadır. Delillerin karartılmaması ve yargılamanın çabukluğu ilkesi açısından önemli olan bu konunun Osmanlılarda kadıların işini ne derece kolaylaştırdığı da araştırmamızın mihenk taşı durumundadır. Araştırmamızda keşif ve tahrir raporlarının medenî usûl hukuku meselelerini ilgilendiren yönlerine de değinmekle birlikte bu raporların ceza muhakemesindeki yeri araştırmamızın nirengi noktasını oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Keşif ve Tahrir Raporları, Ceza Muhakemesi, Şer’iyye Sicilleri, Olay Yeri Ön inceleme

Preliminary Inquiries In The Ottoman Law of Trials In The Light of Court Records

Öz

Court Records (şer’iyye sicilleri), which are in the position of the main documents of the Ottoman period practices of Islamic Law, are not just legal documents, but they are also documents in which the social, economic and administrative life of the society of the period is recorded. Court Records have a particular importance for legal practices in general, and our history of the judiciary in particular. While Court Records contain documents regarding sale, proxy, advance bills, endowments, warrants, decrees for collection of taxes coming from the centers and similar documents, particularly their naming as Cadi Records shows that trial records and minutes are more prominent in comparison to other documents. As a result of the understanding that explains the Ottoman Empire’s status as the longest lasting form of government in the World’s history with the principle of justice, studies by western researchers on the structure of the courthouse in the Ottoman times also made the Court Records a center for attention. Reexamination of the Ottoman courthouse became actual again, considering that the jury system in the American law was inspired by şühûdü’l-hâl in the Ottoman law and the system of honorary judges in Germany, which is currently debated, is similar to the system in question. In this study, we will examine preliminary inquiries (assessments and registrations) that took place in the Ottoman law of trials in presence of ümenâ (reliable persons) or şühûdü’l-udûl (fair supervisors) in the light of historical documents. The focus of our study is the form of keeping the Ottoman empire’s preliminary inquiry reports, which are now kept in Turkey by security or police forces and categorized as crime scene investigation reports, witness reports, incident reports, arrest warrants, identification reports and appraisal reports. Another main purpose of our study is to understand the extent to which the job of the Cadis in the Ottoman times was made easier by this issue which is significant in terms of the principles of speedy trials and avoidance of anti-forensics. While our topic covers issues of civil procedures, we will limit our study within criminal procedures.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Discovery and Demolition Report, Court Records, Criminal Proceedings, Preliminary Inquiries