Evrengzīb Ālemgīrī Hān of the Timurid Dynasty and the Criminal Code

Yıl 2024, Sayı: 44, 539 - 583, 30.12.2024

Ahmed Akgündüz

https://doi.org/10.59777/ihad.1439330

Öz

The Timurid Dynasty was a Turkish dynasty founded by Emir Timur in 1370, whose branch in India was destroyed by the British in 1858. This dynasty founded and ruled the Timurid Empire (1370-1507), which dominated Iran and Central Asia between the 14th and 16th centuries, and the Mughal Empire (1526-1857), also known as the Moghuls of India, which existed in India between the 16th and 19th centuries. Muhyiddin Evrengzîb ʻĀlemgîr I Khan, a member of the Timurid dynasty, also ruled in the Indian region as the sixth ruler of the Mughal State from 1658 to 1707. During the reign of Evrengzīb Khan, three important codes/laws were issued by the Mughal State. The first of these codes is the Fetāwā-yı Hindiyya (Fetāwā-yı ʻĀlemgīriyya or Fetāwā-yı Cihāngiriyya), which was compiled entirely from fiqh books and codified sharī'ah rulings. The second is the code of laws on the organization of the state promulgated by Khan Aurangzib, which was translated into English by Hamidud-din Khan Bahadur under the title Anecdotes of Aurangzib. The third is Āyîn-i Ekberî or Ahkâm-ı ʻĀlemgîrî, which is similar to the first chapter of the Ottoman Umumî Kanunnâmeleri, and which codifies the part of customary law that deals specifically with ta'zîr punishments. It was drafted in 1672. Evrengzīb's Kanunnāma is as important as Sulṭān Su-leyman's Kanunnāma. Evrengzīb I promulgated the Taʿzirāt on administrative matters in the Ottoman Empire, such as taʿzīr offenses and kanunnāma. This Taʿzirāt was translated into Persian in 1813 by Moḥammad Najmuddīn Ḫan along with al-Fatāwa al-ʿAlamgīriyya. The issuance of three important kanunnāmās during the reign of ʿAwrengzīb ʿĀlemgīr (1658-1707) shows how advanced the work on the codification of Islamic law in India had reached. At the same time, this situation reveals that many fiqh scholars were trained in Indian madrasas and that the sources they utilized are available in libraries. This study deals with the analysis of the aforementioned Ta'zîrât-ı ʻĀlemgîrî in terms of Islamic law and its translation into Turkish. Although the existence of this canon has been mentioned in various studies, it has not yet been published and analyzed in recent studies. The evaluation of this code and its Turkish translation is important in terms of showing how ta'zîr crimes were officially applied in the Islamic State.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Canon Law, Sharʻ-i Sharif, Ta, Timurid Dynasty, Muhyiddin Evrengzīb Ālemgir, Fetāvā-yı Hindiyye, Ta

Timurlu Hanedanından Evrengzîb Âlemgîrî Hân ve Ceza Kanunnâmesi

Öz

Timurlu Hanedanı, 1370 yılında Emir Timur tarafından kurulan ve Hindistan’daki kolu İngilizler tarafından 1858 yılında yıkılan Türk hanedanıdır. Bu hanedan 14 ve 16. Yüzyıllar arasında İran ve Orta Asya'da hakimiyet kurmuş Timur Devleti’ni (1370-1507) ve 16 ve 19. Yüzyıllar arasında Hindistan'da varlığını sürdürmüş olan Hindistan Moğolları olarak da bilinen Babür Devleti'ni (1526-1857) kurmuş ve yönetmiştir. Timurlu hanedanının üyesi olan Muhyiddin Evrengzîb ʻÂlemgîr I Han da 1658’den 1707’ye kadar Babür Devleti’nin altıncı hükümdarı olarak Hindistan bölgesinde hüküm sürmüştür. Evrengzîb Han zamanında, Babür Devleti tarafından üç önemli kod/kanun tanzim edilmiştir. Bu kodlardan ilki, tamamen fıkıh kitaplarından derlenen ve şer‘î hükümleri tedvin eden Fetâvâ-yı Hindiyye (Fetâvâ-yı ʻÂlemgîriyye veya Fetâvâ-yı Cihângiriyye) dir. İkincisi, Evrengzîb Han’ın devlet teşkilatına ait ilan ettiği kanunnâmesidir ki, Ahkâm-ı ʻÂlemgîrî adını taşıyan bu kanunnâme, Hamiduddin Khan Bahadur tarafından Anecdotes of Aurangzib başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir. Üçüncüsü ise, örfî hukukun özellikle ta‘zîr cezalarıyla ilgili kısmını tedvîn eden ve Osmanlı Umumî Kanunnâmeleri’nin birinci babına benzeyen Âyîn-i Ekberî yahut Ahkâm-ı ʻÂlemgîrî isimli kanun mecmuasıdır. Bu kanunname daha çok Ta‘zîrât-ı ʻÂlemgîrî diye bilinir. Farsça olarak hazırlanmış olan Tâzirât-ı ʻÂlemgîrî’nin billinen tek bir nüshası İran’da bulunmaktadır. Bu ceza kanununu 1672 yılında hazırlamıştır. Evrengzîb'in Kanunnâmesi, Sulṭân Süleyman'ın Kanunnâmesi kadar önemlidir. I. Evrengzîb, Osmanlı Devleti'nde taʿzîr suçları ve kanunnâme gibi idarî konularla ilgili Taʿzirât'ı yürürlüğe koymuştur. Bu Taʿzirât, 1813 yılında Muhammed Necmuddîn Han tarafından el-Fetâva’l-ʻÂlemgîriyye ile birlikte Farsça’ya çevrilmiştir. Evrengzîb Âlemgîr (1658-1707) döneminde üç önemli kanunnâme çıkarılması, Hindistan’da İslâm hukukunun tedvini alanında yapılan çalışmaların ne kadar ileri bir seviyeye ulaştığını göstermektedir. Aynı zamanda bu durum, Hindistan medreselerinden pek çok fıkıh âliminin yetiştiğini ve bunların faydalandığı kaynakların kütüphanelerde yer aldığını ortaya koymaktadır. Bu çalışma bahsi geçen Ta‘zîrât-ı ʻÂlemgîrî’nin İslâm hukuku açısından tahlilini ve Türkçe’ye tercümesini konu edinmektedir. Çeşitli çalışmalarda bu kanunnamenin varlığından bahsedilmiş olsa da henüz güncel çalışmalarda neşredilmemiş ve tahlili yapılmamıştır. Bu kanunname hakkındaki değerlendirmeler ve Türkçe çevirisinin ilim dünyasına kazandırılması, ta’zîr suçlarının İslâm Devleti’nde resmi olarak ne şekilde uygulandığını göstermesi bakımından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Kanunnâme, Şer’-i Şerîf, Taʻzîr, Timurlular Hanedanı, Muhyiddin Evrengzîb Âlemgîr, Fetâvâ-yı Hindiyye, Ta

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. Mukayeseli İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı. İstanbul: OSAV Yayınları, 2011.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Devletinde Belediye Teşkilâtı ve Belediye Kanunları. İstanbul: y.y., 2005.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: OSAV Yayınları, 1990-1996.
• Akgündüz, Ahmed/Hey'et. Şer‘iye Sicilleri. Türk Dünyasını Araştırma Vakfı Yayınları. İstanbul: y.y., 1988-1989.
• Ali Haydar. Dürerü’l-Hükkâm Şerhi Mecelletü’l-Ahkâm. İstanbul: y.y., 1330.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Kanunnâme”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 6/185-195. İstanbul: y.y., 1977.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğu Teşkilât ve Müesseselerinin Şer'îliği Meselesi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 11/3-4 (1945), 203-224.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Türkiye’de Sultanların Teşriî Sıfat ve Selâhiyetleri ve Kanunnâmeler”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 12/2-3 (1946), 713-733.
• Cin, Halil - Akgündüz, Ahmet. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1989.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Yıldız Esas Evrakı [Y-EE], -00010-00058-001-001, Devlet-i Aliyyedeki Islâhat-ı Kanûnîye.
• Dâmâd Abdurrahman Gelibolulu Şeyhzâde. Mecmaʻu’l-Enhur Şerhu Mültekâ’l-Ebhur. İstanbul: Dârü’t-tıbâati’l-âmire, 1331.
• De Seife, R. The Shar’ia: An Introduction to The Law of Islam, Austin & Winfield. London: y.y., 1994.
• Ebussu‘ûd Efendi. .Risâle Fil-‘Öşr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Raşid Efendi 1036, 33-41.
• Ferrâ’, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. al-Aḥkâmu’s-Sulṭâniyye. Kahire: Dâru'l - hadîs, 1357.
• Gerber, Haim. State, Society, and Law in Islam: Ottoman Law in Comparative Perspective. Albany: Suny Press, 1994.
• Guenther, Alan. “Hanafi Fiqh in Mughal India: The Fatawa-i Alamgiri”. India's Islamic Traditions: 711-1750. ed. Richard Eaton. 209-230. New Delhi: Oxford University Press, 2006.
• Hadduri, Majid - Liebesny, Herbert J. - Jackson, Robert H. Origin and Development of Islamic Law The Lawbook. Exchange, 2008.
• Hân, Ali Muhammed. Mir'ât-ı Ahmedî (Farsça Metin). Baroda-İndien: Syed Nawab Ali, 1928.
• Heyd, Uriel. Studies in Old Ottoman Criminal Law. Oxford: y.y., 1973.
• Hussein, S.M. Structure of Politics Under Aurangzeb 1658-1707. Delhi: Kanishka Publishers Distributors, 2002.
• İbn Âbidin, Reddü’l-Muhtâ. Kahire: y.y., 1967.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. et-Turuku’l-Hukmiyye fi’ş-Siyâseti’ş-Şer‘iyye. Kahire: Darü'l-Hadis, 1317.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. İ’lâmü’l-Muvakkıîn. Beyrut: y.y., 1970.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. es-Siyâsetü’ş-Şer‘iyye fî Islâhi’r-Râ‘î ve’r-Ra‘iyye. nşr. Muhammed İbrâhim – Muhammed Âşûr. Kahire: y.y., 1969.
• Kanunî Ceza Kânunnâmesi. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi. Esad Efendi 2362, 3a; Ali Emiri, Kavanin 74, vr. 1-bvd.
• Kânunnâme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar 1807.
• Karâfî, ez-Zahîre. nşr. Muhammed Haccî vd. Beyrut: Yayıncı, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiʿu’s-Sanâiʿ. Beyrut: Dar’ul-Kutub el-Arabiyye, 1974.
• Koç, Yunus. “Early Ottoman Customary Law”. Shattering Tradition. ed. Walter Dostal - Wolfgang Kraus. London: I.B. Tauris, 2005.
• Konukçu, Enver. “Bâbür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/395-396. İstanbul: TDV Yayınları. 1991.
• Lütfi, Ahmed. Mirât-ı Adalet. İstanbul: y.y., 1304.
• Malik, Jamal. Islam in South Asia: A Short History. Leiden: Brill Academic, 2008.
• Mardin, Ebül-Ulâ. “Fetvâ”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 4/582-584. İstanbul: y.y., 1988.
• Mardin, Ebül-Ulâ. “Kadı”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 6/42-46. İstanbul: y.y., 1977.
• el-Mevsû‘atül-Fıkhiyye. Kuveyt: Vakıflar Bakanlığı, 1989.
• Molla Husrev. Dürerü’l-Hukkâm. İstanbul: Şirket - i Sahâfiye - i Osmâniyye, 1317.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî . el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Daru'l-Fikr,. ts.
• Nizami, K.A. “Evrengzîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/537-539. İstanbul: TDV Yayınları. 1995.
• “Osmanlı Kanunnâmeleri (Maʿrûzâtu Ebi’s-Suûd Efendî)”. Millî Tetebbular Mecmuası 1/2 (Mayıs-Haziran 1331), 337-348.
• “Osmanlı Kanunnâmeleri (Tevkîî Abdurrahman Paşa Kanunnâmesi)”. Millî Tetebbular Mecmuası 1/3 (Temmuz-Ağustos 1331), 497-544.
• Özel, Ahmet. “Âlemgîriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/365-366. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Prasad, Ishwari. A Short History of Muslim Rule in India from the Advent of Islam to the Death of Aurangzeb. Allahabad: Indian Press, 1965.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’an. Beyrut: Daru'l-Fikr, ts.
• Richards, John F. The Mughal Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 1995.
• Sarkar, J. Mughal Administration. Calcutta: y.y., 1925.
• Sarkar, J. Mughal Administration. Calcutta: Yayıncı, 1935.
• Sircar, Shama Churun. The Muhammadan Law. Thacker, 1873.
• Ta’zîrât. Âsitân-ı Kuds-i Radavî, Kitabhâne-i Merkezi, Yazma Eserler 71523.
• Takvim-i Vekâyi, I. Tertip, Sy. I vd.
• Taner, Tahir. Ceza Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1949.
• Udeh, Abdülkadir. et-Teşrîʻu’l-Cinâî el-İslâmî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l -İlmiyye, ts.