Farklı Şehirlerde Evi ya da İşyeri Olan Kişilerin Seferîlik Durumu

Yıl 2024, Sayı: 44, 511 - 537, 30.12.2024

Sırrı Fuat Ateş

https://doi.org/10.59777/ihad.1523171

Öz

Seferîlik, üzerine çeşitli hükümlerin terettüp ettiği en önemli konulardan biri olup namaz, oruç, kurban, mestler üzerine mesh gibi ibadet alanında birçok hükme tesir eden bir husustur. Bu kadar meselede etkisi olan bir konunun sınırlarının iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Teknolojinin gelişmesine paralel olarak ulaşım vasıtalarının çeşitliliği ve hızı, şehirlerin kalabalıklaşıp metropol şehirlerin meydana gelmesi, insanların çeşitli sebeplerle farklı şehirlerde ikâmet ediyor olması gibi sebeplerle seferîlik konusunda da yeni sorular ve problemler gündeme gelmiş, konu hakkında çeşitli yaklaşımlar ve görüşler ortaya konmuştur. Özellikle günümüzün sosyo-ekonomik şartlarına mebni insanların farklı şehirlerde ev sahibi olmaları, görev icabı farklı şehirlerde yaşamaları, farklı şehirlerde iş yeri açmaları gibi konular seferîlik meselesine yeni boyutlar getirmiş, bu da beraberinde yeni tartışmaları ve farklı görüşleri ortaya çıkarmıştır. Bu sebeple bir insanın seferî olup olmadığının ya da hangi durumlarda seferî sayılacağının tespiti önemlidir. Bir insanın seferî sayılması için gidilecek mesafe, sefer niyetinin bulunup bulunmaması, gidilen yerde kalınacak süre gibi konuyla ilgili meseleler fakihler tarafından geniş bir şekilde ele alınmış ve çeşitli görüşler ortaya konmuştur. Konuyla ilgili olarak özellikle Hanefî mezhebinde vatan kavramı üzerinde önemle durulmuştur. Zira vatan konusu bir kişinin seferî sayılıp sayılmamasıyla doğrudan ilişkili olup üzerine birçok hüküm terettüp etmektedir. Bu sebeple aslî vatanla ikâmet vatanının sınırlarının iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Her şeyden önce bir kişinin aslî vatanı, doğup büyüdüğü yerdir. İnsan belli bir yaşa geldikten sonra hayatın şartları gereği aslî vatanından ayrılıp başka yerlerde ikâmet etmek durumunda kalmaktadır. Yine sosyal hayatın bir gereği olarak kişi, işçilik, memurluk, askerlik gibi çeşitli sebeplerle farklı yerlere yolculuklar yapmakta, gittiği yerlerde farklı sürelerle ikâmet etmektedir. Bazı insanlar da farklı şehirlerden ev almakta ve mevsimlik olarak yaz aylarında bir şehirde, kış aylarında da diğer şehirde yaşamaktadırlar. Ayrıca bazı insanlar, yazlık olarak ifade edilen ve tatil amaçlı kullanılmak üzere farklı şehirlerden ev almakta ve senede bir veya birkaç defa tatile gelerek buralarda kalmaktadırlar. Dolayısıyla günümüzün bir gerçeği olarak farklı şehirlerde ikâmet etmek durumunda olan kişilerin seferîlik durumunu tespit etmek için öncelikle bu kişilerin ikâmet ettikleri yerin hangi vatan statüsünde olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için de bu kişilerin bu yerlerdeki ikâmet ilişkisine bakılmalıdır. Zira bir yerin hangi vatan statüsünde olacağı, kişinin o yerdeki ikâmet ilişkisine, diğer tabirle o yerde ne kadar süre ikâmet edeceği karar ve niyetine bağlıdır. Konuyla ilgili farklı yaklaşımlar söz konusu olup daha çok kişinin bir yerde evinin olup olmadığının ön plana çıkarıldığı görülmekte ve bir yerde mülkiyet ya da kira yoluyla evi olan kişilerin evlerinin olduğu yerlerin aslî vatan olacağı düşünülmektedir. Oysa ki fıkıh literatüründe bir yerin vatan olarak belirlenmesinde kişinin niyet ve kararına vurgu yapıldığı görülür. Bu çalışmada bir insanın görev icabı farklı şehirlerde ikâmet etmesi, birkaç farklı şehirde evinin, iş yerinin ya da gayr-i menkûlünün bulunması halinde bu şehirlerdeki seferîlik durumu belirlenmeye çalışılacaktır. Konunun daha iyi anlaşılması adına öncelikle vatan kavramı ve vatan çeşitleri izah edilecek, sonra da farklı şehirlerde evi ya da iş yeri olan veya görev icabı farklı şehirlerde ikâmet etmek durumunda kalan kişilerin seferîlik durumu ele alınacak, bir kişinin bir yerde evinin olmasının o yerin vatan olması hususundaki etkisi üzerinde durulacaktır. Konu ele alınırken yeri geldikçe ve gerekli görüldükçe diğer mezheplere de atıf yapılmakla birlikte konu Hanefî mezhebi bağlamında ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Seferîlik, Vatan, Vatan-ı Aslî, Vatan-ı İkâmet, Yolculuk

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Travel Status of People Who Have Houses or Workplaces in Different Cities

Öz

Traveling is one of the most important issues on which various provisions have been drawn up, and it is an issue that affects many provisions in the field of worship such as prayer, fasting, sacrifice, wiping on the socks. The boundaries of an issue that has an impact on so many issues need to be well determined. In parallel with the development of technology, new questions and problems regarding travel have come to the fore due to reasons such as the diversity and speed of the vehicles of transportation, the growing population of the cities and the formation of metropolitan cities, and various approaches and opinions on the subject have been put forward. In particular, issues such as people living in different cities due to today's socio-economic conditions, living in different cities for duty, and opening businesses in different cities have brought new dimensions to the issue of travelling, and this has brought about new discussions and different views. For this reason, it is important to determine whether a person is a traveller or in what situations he will be considered a traveller. Issues such as the distance to be traveled for a person to be considered a traveller, whether there is an intention to travel or not, and the duration of stay in the destination place have been extensively discussed by jurists and various opinions have been put forward. Regarding the subject, the concept of homeland has been emphasized especially in the Hanafi school. Because the issue of homeland is directly related to whether a person is considered a traveller or not. For this reason, the borders of the original homeland and the place of residence must be well determined. First of all, a person's homeland is the place where he was born and raised. After reaching a certain age, a person has to leave his original homeland and reside in other places due to the conditions of life. Some people buy houses in different cities and live seasonally in one city during the summer months and in another city during the winter months. In addition, some people buy houses in different cities, which are called summer houses, to be used for vacational purposes, and they stay here on vacational once or several times a year. Therefore, in order to determine the travel status of people who have to reside in different cities as a reality of today, it is necessary to first determine the homeland status of the place where these people reside. There are different approaches on the subject, and it is seen that whether a person has a house somewhere is emphasized, and it is thought that the places where people own a house, whether by ownership or rent, will be their real homeland. However, in the Islamic legal literature, it is seen that an emphasis is placed on a person's intention and decision in determining a place as homeland. In this study, if a person resides in different cities due to duty and has a house, workplace or real estate in several different cities, it will be tried to determine his travel status in these cities. In order to understand the subject better, firstly the concept of homeland and the types of homeland will be explained, and then the travel status of people who have homes or workplaces in different cities or who have to reside in different cities due to duty will be discussed. While discussing the subject, the subject will be discussed in the context of the Hanafi school, although references will be made to other schools when appropriate and deemed necessary.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Traveling, Homeland, Original Homeland, City of Residence, Journey

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Akyüz, Vecdi. “Seferîlik Açısından Vatan Kavramı ve Seyahat Hürriyeti”. Seferîlik ve Hükümleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Apaydın, H. Yunus. İlmihal. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Aslan, Bedri. “Seferilik Tespiti Hususunda İmam Ebû Hanife ve İmam Şafiî’nin Görüşlerinin Sonraki Dönemlere Yansımaları Üzerine Bir Değerlendirme”. Artuklu Akademi 3/1 (2016), 81-105.
• Bezzâr, Yûsuf b. Ömer es-Sûfî. Câmiʿu’l-mużmerât ve’l-müşkilât. thk. Semîr Subhî Hüdâbahş Hicâzî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʾİlmiyye, 1439/2018.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 4 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’s-selefiyye, 1400.
• Dâlî, Muhammed b. Musa b. Mustafa. el-Vaṭan ve’l-istîṭân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1435/2013.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. Fetvalar. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 6. Basım, 2019.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı”. Erişim 10 Ocak 2024. https://kurul.diyanet.gov.tr
• Döndüren, Hamdi. Büyük İslâm İlmihali. İstanbul: Erkam Yayınları, 1412/1991.
• Döndüren, Hamdi. “Seferîlik Şartları ve Tâbîlik-Metbûluk”. Seferîlik ve Hükümleri. ed. Fahrettin Atar. 171-200. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İllet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/117-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Erdem, Abdullah. “Seferîlik Hükümleri Açısından Vatan Çeşitleri”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/18 (Temmuz 2022), 381-403.
• Erdem, Suat. “İslam Hukukunda Seferîliğin Ölçütü”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 111-128.
• Halebî, İbrâhim b. Muhammed. Ġunyetü’l-mütemellî fî şerḥi Münyeti’l-muṣallî. İstanbul: Ali Bey Matbaası, 1295.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Âbidîn ed-Dımeşkî. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1423/2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdülvahid es-Sîvâsî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʾİlmiyye, 1424/2003.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. thk. Zekeriya Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʾİlmiyye, 1418/1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. thk. Muhammed Mutî’ el-Hâfız. Dımeşk: Dâru’l-Fikir, 1426/2005.
• İtkānî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib b. Emîr Ömer b. Emîr Gāzî el-Fârâbî el-İtkānî. Ġāyetü’l-beyân ve nâdiretü’l-aḳrân. thk. Abdülâtî Muhyî Ahmed eş-Şerkâvî vd. 17 Cilt. Kuveyt: Dâru’z-Ziyâ, 1444/2023.
• Kâsânî, Alaüddin Ebû Bekir b. Mes’ûd el-Kâsânî. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʾİlmiyye, 1424/2003.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Şerḥu Muḫtaṣari’l-Kerḫî. thk. Abdullah Nezîr Ahmed Abdurrahman. 9 Cilt. Kuveyt: Mektebetü’l-İmâm ez-Zehebî, 1445/2024.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmürz b. Ali. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm. 2 Cilt. Karaçi, y.y., ts.
• Müslim, Ebü’l Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1427/2006.
• Nâtıfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ömer. el-Ecnâs ve’l-furûḳ. thk. Abdullah b. Sa’d et-Tuhays - Kerim b. Fuâd b. Muhammed el-Lem‘î. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Me’sûr, 1437/2016.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebû Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Serahsî, Radıyyüddin Muhammed b. Muhammed. el-Muḥîṭü’r-Raḍavî. thk. Abdülhafîz Muhammed Ali Beydûn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʾİlmiyye, 1442/2021.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasan b. Ammâr b. Alî. Ġunyetü ẕevi’l-aḥkâm fî buġyeti Düreri’l-ḥükkâm. (Molla Hüsrev’in Düreru’l-hükkâm’ı ile birlikte). 2 Cilt. Karaçi: y.y., ts.
• Zâhidî, Ebü’r-Recâ Necmeddîn Muhtâr b. Mahmûd. el-Müctebâ şerḥu Muḫtaṣari’l-Ḳudûrî. thk. Tevfîk Mahmûd Tükle. 5 Cilt. Ammân: Dâru’r-Rayyâhîn, 1445/2023.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.