Hukuk Düzeninin Birliği Ilkesi Çerçevesinde Zorunluluk Hâlinin Hukukî Niteliği

Year 2019, Volume: 77 Issue: 2, 847 - 895, 31.12.2019

R. Murat Önok İşık Önay

Abstract

Zorunluluk hâline ilişkin olarak Türk öğretisinde bugüne kadar yapılmış çalışmalarda konunun medeni hukuk ve ceza hukuku bakımından çoğunlukla ayrı ayrı ele alındığı görülmektedir. Hâlbuki konunun medeni hukuk ve ceza hukuku arasındaki etkileşim dikkate alınarak, hukuk düzeninin birliği ilkesi ışığında incelenmesi bir gerekliliktir. Özellikle Türk Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 01.06.2005’te yürürlüğe girmesinden sonra zorunluluk hâlinin hukuki niteliği ceza hukuku öğretisinde yoğun bir şekilde tartışılmış, fakat bu tartışmalarda, zorunluluk hâlinin medeni hukuk bakımından bir hukuka uygunluk sebebi teşkil ettiği ve bunun doğurduğu sonuçlar yeterince dikkate alınmamıştır. Bu çalışmada zorunluluk hâli hem medeni hukuk hem de ceza hukuku açısından bu bakış açısıyla ele alınmakta ve hukukun bu iki disiplini arasındaki etkileşime dikkat çekilmektedir. Çalışmada öncelikle hukuk düzeninin birliği ilkesi hakkında genel açıklamalara yer verilmekte, ardından sırasıyla medeni hukuk ve ceza hukuku açısından zorunluluk hâli incelenmektedir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda CMK m 223/3-c’deki açık hüküm karşısında ceza hukukunda zorunluluk hâlinin bir hukuka uygunluk sebebi olmadığı, dolayısıyla TCK m 25/2 anlamında zorunluluk hâlleri bakımından beraat değil, ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmesi gerektiği; bununla birlikte medeni hukuk bakımından zorunluluk hâli teşkil eden fiillerin hukukun birliği ilkesi gereği ceza hukuku anlamında da hukuka uygun sayılarak, bu hâllerde beraat kararı verilmesi gerektiği sonucuna varılmaktadır.

Keywords

Zorunluluk hâli, Hukuka uygunluk nedenleri, Hukuki sorumluluk, Cezai sorumluluk

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almamışlardır.

The Legal Nature of State of Necessity in Light of the Principle of Unity of the Legal Order

Abstract

The current Turkish legal doctrine on the state of necessity mostly handles the concept separately in terms of civil and criminal law. However, the principle of unity of the legal order requires a holistic approach. Especially after the entry into force of the Turkish Penal Code (TPC) and the Code of Penal Procedure (CPP) on 01.06.2005, the legal nature of the state of necessity has been extensively discussed in criminal law doctrine. But these discussions rarely, if ever, take the fact that the state of necessity constitutes a ground of justification under civil law into account. This study takes a holistic approach in examining the legal nature of the state of necessity and emphasizes the interaction between civil law and criminal law within the context of grounds for justification. It starts with general remarks on the principle of unity of the legal order and proceeds with a description of the state of necessity with a particular focus on its legal nature from civil law and criminal law perspectives respectively. The study concludes that in light of the clear provision in Art. 223 (3) (c) CPP, the state of necessity does not constitute a justification in criminal law, and therefore, where Art. 25 (2) TPC applies, the judgment to be rendered is not an acquittal, but a decision that infliction of punishment is not required. Nonetheless in cases where the act qualifies as one performed in a state of necessity from a civil law perspective, the act shall also be deemed lawful in terms of criminal law and the court shall decide for acquittal.

Keywords

State of necessity, Grounds for justification, Civil liability, Criminal liability

References

• Akbulut B, Ceza Hukuku Genel Hükümler (5th edn, Adalet 2018)
• Ambos K and Bock S, ‘Germany’ in Reed A, Bohlander M, Wake N and Smith E (eds) General Defences in Criminal Law - Domestic and Comparative Perspectives (Ashgate, Farnham/ Burlington 2014) Antolisei F, Manuale di Diritto Penale, Parte Generale (16th edn, Giuffre 2003)
• Artuk M E, Gökcen A, Alşahin E and Çakır K, Ceza Hukuku Genel Hükümler (11th edn, Adalet 2017)
• Atalı M, ‘Karar ve Hüküm’ in Pekcanıtez H, Özekes M, Akkan M, Taş Korkmaz H (eds) Pekcanıtez Usûl Medenî Usûl Hukuku Cilt III (15th edn, On İki Levha 2017)
• Atamer K, Deniz Ticareti Hukuku (vol 1, On İki Levha 2017)
• Bayraktar K, Kiziroğlu S K, Zafer H, Kartal P M, Sınar H, Erman R B, Eroğlu F and Önok R M, Dönmezer & Erman Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, (Vol II 14th edn, DER 2019)
• Belgesay, M R, ‘Mecellenin Külli Kaideleri ve Yeni Hukuk’ (1946) XII (2-3) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 561
• Bekar E, Türk ve Amerikan Ceza Hukukunda Zorunluluk Hali (Seçkin 2013)
• Bohlander M, Principles of German Criminal Law (Hart Publishing 2009)
• Brehm R, ‘Die Entstehung durch unerlaubte Handlungen, Art. 41-61 OR’ in Hausheer H, Walter H P (eds) Berner Kommentar Band/Nr. VI/1/3/1 (3th edn, Stämpfli 2006)
• Canaris C W, ‘Systemdenken und Systembegriff in der Jurisprudenz’ in Neuner J and Grigoleit H C (eds) Claus-Wilhelm Canaris Gesammelte Schriften, Bd. 1: Rechtstheorie (De Gruyter 2012)
• Canestrari S, Cornacchia L and De Simone G, Manuale di diritto penale – Parte generale, (Il Mulino 2007)
• Canpolat C, Kusur İlkesi Işığında Mazeret Nedeni Olarak Zorlayıcı Cebir, (Adalet 2016)
• Card R, Card, Cross & Jones Criminal Law (17th edn, Oxford University Press 2006)
• Centel N, Zafer H and Çakmut Ö, Türk Ceza Hukukuna Giriş (10th edn, Beta 2017)
• Chiesa L E, ‘United States of America’ in Reed A, Bohlander M, Wake N ve Smith E (eds), General Defences in Criminal Law - Domestic and Comparative Perspectives (Ashgate 2014)
• Coing H ‘Geschichte und Bedeutung des Systemgedankens in der Rechtswissenschaft’ Frankfurter Universitätsreden Heft 17 (Buchdruckerei Otto 1956)
• Demirbaş T, Ceza Hukuku Genel Hükümler (13rd edn, Seçkin 2018)
• Dönmezer S and Erman S, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, (Vol II, 11th edn, Beta 1997)
• Desax M, Haftung für erlaubte Eingriffe (Universitätsverlag Freiburg 1977)
• Elliott C, ‘Germany’ in Reed A, Bohlander M, Wake N and Smith E(eds), General Defences in Criminal Law - Domestic and Comparative Perspectives (Ashgate 2014)
• Engisch K, Einführung in das juristische Denken (9th edn, Kohlhammer 1999 - Die Einheit der Rechtsordnung (Carl Winters Universitätsbuchhandlung 1935)
• Enneccerus L and Lehmann H, Das Bürgerliche Recht (1st vol, Verlag N. G. Elwertsche 1900)
• Erem F, Danışman A and Artuk M E, Ceza Hukuku Genel Hükümler (14th edn, Seçkin 1997)
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (21st edn, 2017 Yetkin)
• Fellmann W and Kottmann A, Schweizerisches Haftpflichtrecht (vol 1, Stämpfli 2012)
• Flume W, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts (vol 2, 4th edn, Springer 1992)
• Grothe ‘§ 226-231 BGB: Ausübung der Rechte, Selbstverteidigung, Selbsthilfe’ in Säcker F J, Rixecker R, Oetker H and Limperg B (ed) Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch (8th ed, vol 1, Beck 2018)
• Guhl T and Koller A, Das Schweizerische Obligationenrecht mit Einschluss des Handels- und Wertpapierrechts (9th edn, Schultess 2000)
• Haab R, Simonius A, Scherrer W and Zobl D, ‘Das Eigentum, Art. 641-729 CGB’ in Zürcher Kommentar zum Schweizerischen Zivilgesetzbuch, Das Sachenrecht (2nd edn, Schultess 1977)
• Hafızoğulları Z and Özen M, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (8th edn, US-A 2015)
• Hakeri H, Ceza Hukuku Genel Hükümler (21st edn, Adalet 2017)
• Heinrich B, Ceza Hukuku Genel Kısım – I (Ünver Y ed; Hakeri H, Ünver Y, Özbek V Ö, Yenerer Çakmut Ö, Erman B, Doğan K, Atladı R B, Bacaksız P and Tepe İ trs, Adalet 2014)
• Honsell H and Mayer-Maly T, Die Grundlagen des Rechts (7th edn, Stämpfli 2017)
• Honsell H, Isenring B and Kessler M A, Schweizerisches Haftpflichtrecht (5th edn, Schultess 2013)
• İçel K, Ceza Hukuku Genel Hükümler (7th edn, Beta 2017)
• Jäggi P, ‘Zum Begriff der vertraglichen Schadenersatzforderung’ in Festschrift Wilhelm Schönenberger, (Universitätsverlag Freiburg 1968)
• Kan Ç, Türk Ceza Hukukunda Zorunluluk Hali (Yetkin 2018)
• Kaneti S, Haksız Fiilde Hukuka Aykırılık Unsuru (Kazancı 2007)
• Kangal Z T, Ceza Hukukunda Zorunluluk Durumu (Seçkin 2010)
• Kapancı K B, ‘Ceza Mahkemesi Kararlarının Hukuk Mahkemesi Kararlarına Etkisi (TBK m. 74)’ 7 (1) (2016) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 511
• Katoğlu T, Ceza Hukukunda Hukuka Aykırılık (Seçkin 2003)
• Kelsen H, Reine Rechtslehre (2th edn, Österreichisches Staatsdruckerei 1992)
• Kessler M, ‘Art. 52 OR’ in Honsell H, Vogt N, Wiegand W (eds) Basler Kommentar Obligationenrecht I (6th edn, Helbing Lichtenhahn 2015) - ‘Art. 53 OR’ in Honsell H, Vogt N, Wiegand W (eds) Basler Kommentar Obligationenrecht I (6th edn, Helbing Lichtenhahn 2015)
• Koca M and Üzülmez İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (11th edn, Seçkin 2018)
• Kramer E, Juristische Methodenlehre (5th edn, Stämpfli 2016)
• Landmann V, Notwehr, Notstand und Selbsthilfe im Privatrecht (Schultess 1975)
• Larenz K, Methodenlehre der Rechtswissenschaft (6th edn, Springer 1991)
• Larenz, K, Lehrbuch des Schuldrechts, I. Band: Allgemeiner Teil (6th edn, Beck, 1963)
• Lauta K C, ‘When a Right is a Wrong: Compensation for Acts of Necessity’ (2017) 8(3) JETL 297
• Mahmutoğlu F S, ‘5237 Sayılı Türk Ceza Kanununda Hukuka Uygunluk Nedenleri’ (2005) 5 Hukuk ve Adalet Dergisi 42 - and Karadeniz S, Türk Ceza Kanunu Genel Hükümler Şerhi (Beta 2017)
• Mir Puig S, Derecho Penal Parte General (8th edn, Editorial Reppertor 2006)
• Nomer H N, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (15th edn, Beta 2017)
• Nuhoğlu A, ‘Tıp Ceza Hukukunda Zaruret Halinin Sınırları’ in Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları: V. Türk Alman Tıp Hukuku Sempozyumu (TBB 2008) 44
• Oechslin K, Kernpunkte der Kausalhaftungsproblematik (Bern, 1966)
• Oftinger K and Stark E W, Schweizerisches Haftpflichtrecht Zweiter Band: Besonderer Teil - Erster Teilband: Verschuldenshaftung, gewöhnliche Kausalhaftungen, Haftung aus Gewässerverschmutzung (4th edn, Schultess 1995)
• Oğuzman M K and Barlas N, Medenî Hukuk (25th edn, 2019 Vedat)
• Oğuzman M K and Öz M T, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (vol 2, 12th edn, 2016 Vedat)
• Olgaç S, Kazai ve İlmi İçtihatlarla Türk Borçlar Kanunu Şerhi (İsmail Akgün Matbaası, 1976)
• Ormerod D, Smith & Hogan Criminal Law (11th edn, Oxford University Press, 2005)
• Oser, H, Schönenberger, W, Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch, Das Obligationenrecht, erster Halbband: Art. 1-183 (2nd edn, 1929 Schultess)
• Önder A, Ceza Hukuku Dersleri (Filiz Kitabevi 1992)
• Özbek V Ö and Doğan K, ‘Zorunluluk Halinin (TCK m.25/2) Hukuki Niteliği’ (2007) 9(2) DEÜHFD 195
• Özbek V Ö, Doğan K, Bacaksız P and Tepe İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (9th edn, Seçkin 2018)
• Özgenç İ, ‘Ana Hatlarıyla TCK Tasarısı’ (2004) 2 Hukuki Perspektifler Dergisi 102 - Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (14th edn, Seçkin 2018)
• Öztürk B and Erdem M R, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku (17th edn, Seçkin 2017)
• Rey H, Ausservertragliches Haftpflichtrecht (4 edn, Schultess, 2008)
• Serozan R, Hukukta Yöntem (Vedat 2015)
• Soyaslan D, Ceza Hukuku Genel Hükümler (6th edn, Yetkin 2014)
• Söğüt İ S, ‘A Synoptic Overview of the Lex Rhodia De Iactu’ 23(3) MÜHFHAD 209
• Şen E, Yeni Türk Ceza Kanunu Yorumu, C: I (Madde 1-140) (Vedat 2006)
• Tandoğan H, Türk Mes’uliyet Hukuku (Vedat 2010)
• Tekinay S S, Akman S, Burcuoğlu H and Altop A, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler (7th edn, Filiz 1993)
• Toroslu N, Ceza Hukukunda Zaruret Hali (Sevinç Matbaası 1968) - and Toroslu H, Ceza Hukuku Genel Kısım (24th edn, Savaş 2018)
• Ulusan İ, Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi ve Uygulama Alanı (2nd edn, Vedat 2012)
• Ünan S, Çetingil E, Kender R, Müşterek Avarya Hukuku (On İki Levha 2011)
• Ünver Y, ‘YTCK’da Kusurluluk’, (2006) 1 CHD 37 v.Tuhr A, Der Allgemeine Teil des Deutschen Bürgerlichen Rechts (vol 2/2, Duncker & Humblot 1918) - and Peter H, Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrecht (3rd edn, Schultess 1979)
• Wolf, M, Neuner, J, Allgemeiner Teil des Bürgerlichen Rechts (11th edn, Beck, 2016)
• Yenisey F and Plagemann G, Alman Ceza Kanunu – Strafgesetzbuch (StGB) (2nd edn, Beta 2015)
• Zafer H, Ceza Hukuku Genel Hükümler (6th edn, Beta 2016)
• Zimmermann R, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition (2nd edn, Juta & Co., Beck, Kluwer 1992)