Cumhuriyet Dönemi’nde Modern Avukatlık Mesleğine Geçiş, TBMM Genel Kurul Görüşmeleri ve Günümüze Dair Eleştiriler

Yıl 2024, Cilt: 82 Sayı: 2, 647 - 670, 11.07.2024

Mustafa Okan Yağci

https://doi.org/10.26650/mecmua.2024.82.2.0009

Öz

İslam Hukuku’ndaki “husumete/murafaaya vekalet” kavramı altında şekillenen dava vekilliği mesleğinin modernize edilmesi konusunda Osmanlı Devleti kendi koşulları içerisinde elinden gelen gayreti göstermiştir. Bu amaçla yapılan çalışmalardan 1875 tarihli Mehakim-i Nizamiye Dava Vekilleri Hakkında Nizamname, avukatlık mesleğiyle ilgili ilk düzenleme olarak, avukatlık hukukumuzun temelini oluşturmuştur. Cumhuriyet’in ilanından sonra yapılan adli ıslahat içerisinde dava vekilliği müessesesi yetersiz görülerek yeni bir meslek kolunun yaratılması gerektiği görüşü hakim olmuştur. Bu bağlamda daha kapsamlı bir düzenleme yapılana kadar 460 sayılı Muhamat Kanunu ile bir geçiş döneminin sağlanması amaçlanmış ve muhami/muhamat mesleği kabul edilmiştir. Biri geçici toplam 18 maddeden oluşan Muhamat Kanunu, bu kanun gereği oluşturulan tasfiye komisyonları ile savaş sonrası dönemde önemli kararların ortaya çıkmasına vesile olduğu gibi yeni bir mesleğin yaratılması, bu mesleğe ait hak, yetki ve ödevlerin belirlenmesi ile kabul ve geçiş şartlarının tespit edilmesi, baro adı altında meslek örgütlenmesinin yapılması ve günümüzde de geçerliliğini koruyan avukatlıkla bağdaşmayan işler veya hasılı davaya iştirak yasağı gibi ilkelerin ortaya konulmasını sağlamıştır. Muhamat Kanunuyla belirlenen temel çözüm yolları üzerinde Osmanlı döneminden beri gelen bir mutabakatın bulunması, TBMM görüşmeleri sırasında yapılan tartışmaların daha çok tali konularda yoğunlaşmasına sebep olmuştur. Bu konular, muhamilik mesleğine dahil olabilmek için yapılacak stajın süresi ve şeklinin nasıl olması gerektiği, muhamilik mesleğini icra edebilmek için hukuk mektebinden mezun olmanın şart olup olmadığı ve ihdas edilen yeni meslek için muhami ve muhamat tabirlerinin uygun düşüp düşmediğidir. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nde avukatlık mesleğinin gelişimi incelendikten sonra, Muhamat Kanunu ile getirilen yeni düzenlemeler, TBMM Genel Kurul tartışmaları vasıtasıyla, günümüzle ilişkilendirilerek ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Avukatlık Hukuku, Avukatlık, Dava Vekilliği, İradi Temsil, Türk Adli Islahatı, 460 Sayılı Muhamat Kanunu, 1875 Tarihli Mehakim-i Nizamiye Dava Vekilleri Hakkında Nizamname

Transition to Modern Attorneyship Profession During the Republican Era, Discussions in the Turkish Grand National Assembly (TBMM), and Criticisms Regarding Today

Öz

The Ottoman Empire, within the constraints of its own circumstances, made reasonable efforts to modernize the profession of “legal representative for the case” existing under the term “attorneyship for being party in the case/hearing” in Islamic Law. In this regard, the Regulation on Legal Representatives for the Case of Regulatory/Nizamiye Courts dated 1875, the first regulatory framework related to the legal profession, holds the status of being the foundational regulation for the profession of advocacy in the Turkish legal system. When the Turkish Republic era was reached, the prevailing view was that the profession of legal representative for the case was inadequate, and there was a need to create a new one. In this context, Attorney’s Act numbered 460 was enacted within the ongoing judicial reform efforts. The consensus that has been present since the Ottoman period on the fundamental solutions outlined in the Attorney’s Act has led to debates in the Grand National Assembly of Türkiye focusing more on secondary issues. These issues include the duration and form of the internship required to be eligible for the profession of attorneyship, whether graduation from a law school is a prerequisite for practicing as an attorney, and whether the terms “muhami/muhamat” which means “protector”, are suitable for the newly established profession. In this study, I will first examine the development of the attorneyship profession in the Ottoman Empire. Subsequently, I will discuss the regulations introduced by the Attorney’s Act and the debates held in the Parliament, drawing connections to today’s perspective.

Anahtar Kelimeler

The Law of Attorneyship, Attorneyship Profession, Legal Representative for The Case, Legal Representation, Judicial Reforms İn Türkiye, Attorney’s Act Numbered 460, Regulation On Legal Representatives for the Case of Regulatory/Nizamiye Courts Dated 1875

Kaynakça

• Akil C, Şematik Avukatlık Hukuku (Seçkin 2023). google scholar
• Alam M, ‘Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ (1980) (1) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-9. google scholar
• Ankara Hukuk Fakültesi 40. Yıl Armağanı (Ajans-Türk Matbaası 1966) XXIII-XXVI. google scholar
• Arıtürk R, ‘Hukuk Eğitimini Yeniden Tasarlamak: Bir Eğitim Reformu Önerisi’ (2020) 5(9) İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-64. google scholar
• Artukoğlu M N, Osmanlı Yargı Teşkilatında Avukatlık Kurumunun Gelişimi (Adalet 2022). google scholar
• Artukoğlu M N, Osmanlı Yargı Teşkilatında Avukatlık Kurumunun Gelişimi (Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2019). google scholar
• Aydın O G, ‘ “Gelenekten Geleceğe” Türkiye’de Hukuk Eğitimi’ (2015) (21) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 621-657. google scholar
• Ayhan F Y, Dürerü’l Hükkam Şerh-i Mecelleti’l Ahkâm Vekâlet Kitabının Metin ve Kaynak Çalışması (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2007). google scholar
• Ayiter K, ‘Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesinin Kuruluşu ve İlk Yılı’ (1980) (1) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11-38. google scholar
• Belgesay M R, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu - Rasyonel Tefsiri - Gerekli Tadilleri - Bir Proje (İstanbul Matbaacılık 1947). google scholar
• Bingöl S, ‘Osmanlı Mahkemelerinde Reform ve Cerîde-yi Mahâkim’deki Üst Mahkeme Kararları’ (2005) 20(1) Tarih İncelemeleri Dergisi 19-38. google scholar
• Budak A C (ed), Karaaslan V, Apaydın E ve Aydemir F, Avukatlık ve Noterlik Hukuku (Filiz 2021). google scholar
• Budak A C ve Demirbaş O, ‘Mayıs Adli İnkılabı’ iç Semiha Nurdan ve Muhammed Özler (hazırlayanlar), XVIII. Türk Tarih Kongresi - Kongreye Sunulan Bildiriler (VIII. Cilt), Hukuk ve Diplomasi Türk-Ermeni İlişkileri (Kuban Matbaacılık 2022) 57-78. google scholar
• Budak A C ve Özkan Y, ‘Türk Medeni Usul Hukukunun Yüz Yıllık Tarihi’ (2023) 2(71) Adalet Dergisi 89-117. google scholar
• Conway F, Cengiz S [ve diğerleri], Meslek İçi Eğitim Projesi Sonuç Raporu (Şen Matbaa 2009). google scholar
• Demir A, ‘İlk Usul Kanunu: Usul-ü Muhakeme-i Ticaret Nizamnamesinin Transkripsiyonu’ (e-akademi - Hukuk Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi Sayı 72, Şubat 2008) <e-akademi.org> Erişim Tarihi 22.1.2024. google scholar
• Durhan İ, ‘Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilatındaki Gelişmeler’ (2008) 7(3-4) Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 55-111. google scholar
• Durhan İ, ‘Ülkemizde Avukatlık Kurumunun Tarihsel Gelişimi’ (2004) 8(3-4) Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi 23-46. google scholar
• Gençoğlu M, ‘1864 ve 1871 Vilâyet Nizamnamelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma’ (2011) 2(1) Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 29-50. google scholar
• Karabulut U, ‘Muhâmât Kanunu: Avukatlık Kurumunun Düzenlenmesi ve İstanbul Barosunda Yaşanan Tasfiyeler’ (2013) 8(27) Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 79-104. google scholar
• Kasarcı R, ‘Türkiye’de Nüfusun Gelişimi’ (1993) (5) Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 247-266. google scholar
• Konan B, ‘1915 Tarihli “Memâlik-i Osmaniye’de Bulunan Ecanibin Hukuk ve Vezaifi Hakkında Kanun-ı Muvakkat”a Göre Yabancıların Osmanlı Devletinde Hukuki Durumunun Değerlendirilmesi’ iç Fethi Gedikli (ed), I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri (XII Levha 2014) 225-245. google scholar
• Konan B, ‘20. Yüzyılın Başında Osmanlı Hukukçularının Avukatlık Mesleğine Bakışı’ (2022) 5(1) Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 122-139. google scholar
• Kuyucu A, ‘Türkiye’de Savcılık (Savcılığın Ceza Adalet Sistemindeki Rolü ve Örgütlenmesi)’ (2006) Bir Adli Organ Olarak Savcılık - Sempozyum 131-150. google scholar
• Oğuz A, ‘Hukuk Eğitimindeki Son Gelişmeler ve Karşılaştırmalı Hukukun Hukuk Eğitimindeki Rolü’ (2003) 52(4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1-40. google scholar
• Okandan R G, Amme Hukukumuzun Ana Hatları (Fakülteler Matbaası 1958). google scholar
• Ortaylı İ, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı (13. Baskı, Kronik 2020). google scholar
• Örsten Esirgen S, ‘Tanzimattan Cumhuriyete Avukatlık’ (2014) 4(63) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 737-778. google scholar
• Özkan Y, 1879 Tarihli Usûl-i Muhâkeme-i Hukukukiyye Kanûn-u Muvakkati’nin Modern Usul Hukukuna Etkileri (Filiz 2021). google scholar
• Özkent A H, Avukatın Kitabı (2. Baskı (Tıpkı Basım: Arkadaş Basımevi 1940), Ufuk Matbaası 2002). google scholar
• Sav A ve Toprak M, Türkiye’de Savunma Mesleğinin Gelişimi (2. Baskı, Şen Matbaa 2015). google scholar
• Songür H, ‘İslam Hukukunda Avukatlık Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme’ (1994) (1) Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 225-256. google scholar
• Türkiye Barolar Birliği Uluslararası İlişkiler ve AB Merkezi, Dünya Ülkelerinde Hukuk Eğitimi ve Avukatlık Stajı, <https://abs.cu.edu.tr/Dokumanlar/2015/HKU101/600103133_dunya_ ulkelerinde_hukuk_egitimi_ve_avukatlik_staji.pdf> Erişim Tarihi 16.1.2024. google scholar
• Vatansever Öztürk M, ‘Nizamiye Mahkemeleri Üzerine Bir Değerlendirme’ (2018) 13(171-172) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 155-171. google scholar
• Yılmaz E, ‘Bir Meslek Olarak Dünden Yarına Doğru Avukatlık’ (1995) 44(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 193-208. google scholar
• Yılmaz E, Hukuk Sözlüğü (9. Baskı, Yetkin 2005). google scholar