Güvencesiz Çalışmaya Karşı Sendika Özgürlüğü Güvencesini Geliştirme İhtiyacı: 6356 Sayılı Kanun’un 25. Maddesinin Yeniden Düzenlenmesi Üzerine Öneriler

Year 2024, Volume: 82 Issue: 3, 855 - 873, 26.09.2024

Naim Göktaş , Orhan Ertuğrul Onur

https://doi.org/10.26650/mecmua.2024.82.3.0010

Abstract

Neo-liberal dönüşüm süreciyle birlikte çalışma ilişkilerinde güvencesizlik norm hâline gelmiştir. Bu dönemde güvencesizliğe yol açan standart-dışı istihdam biçimleri ülkelerin hukuk sistemlerinde yerini almıştır. Türkiye’de de 4857 sayılı İş Kanunu ile esnek çalışma türlerinin önü açılmış ve güvencesiz çalışmaya hukuki dayanak sağlanmıştır. Güvencesizliğin yaygınlaşmasıyla birlikte işçilerin işverenler karşısındaki gücü zayıflamış ve sendikaların örgütlenme koşulları daralmıştır. Sendikalar güç kaybettikçe işçiler eğreti koşullarda çalışmaya daha fazla mecbur olmuştur. Bu yüzden, temel uluslararası sözleşmelerde düzenlenmiş olan ve Türkiye’de anayasal bir hak niteliği bulunan sendika hakkına erişim, günümüz şartlarında daha önemli bir ihtiyaç hâline gelmiştir. Fakat 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun (STİSK) 25. maddesinde düzenlenmiş olan sendika özgürlüğü güvencesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) Tek Gıda-İş Sendikası’nın başvurusu üzerine verdiği kararda belirtildiği üzere amacını karşılamaktan oldukça uzaktır. Bu çalışmada Türkiye’de sendika özgürlüğü güvencesinin geliştirilmesine katkı sağlamak amaçlanmıştır. Söz konusu amaç doğrultusunda doküman analizi yöntemi benimsenerek konuya ilişkin belgeler incelenmiş, maddenin sendika özgürlüğü güvencesini kısıtlayan yönleri açıklanmıştır. AİHM kararına da uyumlu olarak çalışmada iki ayrı öneri yapılmıştır. Kanun’un 24. maddesinde işyeri sendika temsilcileri için hüküm altına alınmış olan mutlak işe iade hakkının, 25. maddeye uyarlanması çalışmanın temel önerisidir. Bu düzeyde güvence sağlamasa da işverenin, iş sözleşmesi sendikal nedenle feshedilen işçiyi işe başlatmadığı durumda işçiye iş güvencesi tazminatı ödemesi gerekliliği çalışmanın ikincil önerisidir. Son yıllarda sendikalar giderek zayıflamakta ve işçiler güvencesiz koşullara artan oranda maruz kalmaktadır. Bu bağlamda bireysel sendika özgürlüğünü ve dolayısıyla kolektif sendika özgürlüğünü genişletmeye yönelik öneriler getirmesi bu çalışmanın önemini göstermektedir.

Keywords

Güvencesiz Çalışma, İş Güvencesi, Sendikalaşma, Sendika Özgürlüğü Güvencesi, 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu

Need to Improve the Guarantee of Freedom of Association against Precarious Work: Suggestions on the Revision of Article 25 of Law No. 6356

Abstract

The norm of precarity in labour relations is set off by the neoliberal transformation process, where non-standard forms of employment that foster precariousness take place in the legal systems of some countries. Turkish Law No. 4857 paves the way for flexible working hours and provides a legal basis for precarious work. In parallel with this pervading of precariousness, the labour power is weakened, and the conditions for union organising are contradicted. As unions lose power and labourer is more and more condemned to poor working conditions, the right to join a union, which is regulated in key international conventions and is a constitutional right in Türkiye, has become a more important need in today’s conditions. As stated in the ECtHR’s judgement on the application of Tek Gıda-İş Trade Union, Article 25 of Turkish Law No. 6356 on the freedom of union is far from fulfilling its purpose. In this context, this study contributes to improving the guarantee of freedom of union in Türkiye. Adopting document analysis as its methodology and explaining the aspects of the article in question that constrict the freedom of union, this study suggests two separate standpoints in line with the ECtHR’s judgement. The main suggestion of this study is to adapt the right to absolute reinstatement provided for workplace union representatives in Article 24 of Law No. 6356 to Article 25 of the same law. Although it does not provide this level of security, the secondary recommendation of this study is that employers should pay job security compensation to employees if the employer does not reinstate an employee whose employment contract has been terminated for union reasons. As trade unions have become weaker in recent years and workers face more precarious situations, the importance of this study lies in the fact that it makes suggestions for expanding individual freedom of unions and thus collective freedom of unions.

Keywords

Precarious Work, Job Security, Unionisation, Guarantee of Freedom of Association, Law No. 6356 (On Trade Unions and Collective Bargaining Agreements)

References

• Aktay A N ve Özdemir Ertürk O, Toplu İş Hukuku, (3. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2022). google scholar
• Akyiğit E, Toplu İş Hukuku, (4. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2022). google scholar
• Akyiğit E, ‘Yeni Sistemde Sendika Üyeliği ve Güvencesi’ (2013) 2 (37) Çalışma ve Toplum Dergisi 41-90. google scholar
• Arıcı K, Türk İş Hukuku II - Toplu İş İlişkileri Hukuku, (1. Baskı, Gazi Kitabevi 2022). google scholar
• Astarlı M, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Sendika Hakkının Etkili Korunmasına İlişkin Tek Gıda-İş Sendikası/Türkiye Kararı ve Türk Hukuku Bakımından Çıkarımlar’ (2019) 2 (61) Çalışma ve Toplum Dergisi, 1237-1258. google scholar
• AYM, E.2013/1 K.2014/161, 22.10.2014. google scholar
• AYM, B. 2016/13531, 15.12.2020. google scholar
• AYM, B. 2016/13328, 19.11.2020. google scholar
• AYM, B. 2020/34550, 15.02.2024. google scholar
• Bauman Z, Akışkan Modernite, (Çev. Sinan Okan Çavuş), (1. Baskı, Can Yayınları 2017). google scholar
• Centel T ve Demircioğlu A M, İş Hukuku (17. Baskı, Beta Yayınları 2013) google scholar
• Council of Europe, ‘European Convention on Human Rights’ (echr.coe.int n.d.) < https://www.echr. coe.int/european-convention-on-human-rights > Erişim Tarihi 20 Şubat 2024. google scholar
• Council of Europe, ‘European Social Charter (Revised)’ (coe.int n.d.) < https://www.coe.int/en/ web/conventions/full-list?module=treaty-detail&treatynum=163 > Erişim Tarihi 20 Şubat 2024. google scholar
• Çelik A ‘Eğreti Emek-Parçalanan Sınıf’ (2007/Mayıs) (217) Birikim Dergisi 122-133. google scholar
• Çelik A ‘Yeni İş Yasasının Anlamı’ (2003/Eylül-Ekim) (48) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 41-71. google scholar
• Çelik N, Caniklioğlu N, Canbolat T ve Özkaraca E, İş Hukuku Dersleri (35. Baskı, Beta Yayınları 2022). google scholar
• Çırçır Öztopçuoğlu Ş, ‘Sendika Özgürlüğü Güvencesi’ (2022) 3 (1) Toplum, Ekonomi ve Yönetim Dergisi 40-57. google scholar
• Çoban N, ‘İşyeri Sendika Temsilcisinin Feshe Karşı Korunması’ (2020) 78 (1) Ankara Barosu Dergisi 93-153. google scholar
• ÇSGB, ‘İsçi Sayıları ve Sendikaların Üye Sayıları Hakkında Tebliğler (2024 Ocak Ayı İstatistiği)’ (csgb.gov.tr t.y.) < https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/sendikal-istatistikler/isci-sayilari-ve-sendikalarin-uye-sayilari-hakkinda-tebligler/ > Erişim Tarihi 16 Şubat 2024. google scholar
• De Witte H, ‘Job Insecurity and Psychological Well-Being: Review of the Literature and Exploration Fo Some Unresolved Issues’ (1999) 8 (2) Europen Journal of Work and Organizational Psychology 155-177. google scholar
• DİSK-AR, AKP Döneminde ve Başkanlık Rejiminde İşçiler Neler Kaybetti? (2002-2023) (DİSK Yayınları Mayıs 2023). google scholar
• DİSK-AR, Türkiye İşçi Sınıfının Görünümü: İşçilerin Çalışma ve Yaşam Koşulları ile Kanaat, Deneyim ve Tutumları Alan Araştırması (DİSK Yayınları 2020). google scholar
• Ekmekçi Ö, ‘Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararından Sonra Sendikal Tazminata Hak Kazanma Koşulları ve Ortaya Çıkan Bazı Sorunlar’ (Mayıs 2016) 30 (3) Çimento İşveren Dergisi 8-21. google scholar
• Ergin H ve Ertan E, ‘Toplu İş Sözleşmesi Yetkisinin Tespitinde ve Yetki Tespitine İtiraz Davasında Merkez Ofisin Durumu’ (2023) 3 (78) Çalışma ve Toplum Dergisi 2043-2068. google scholar
• ILO, ‘Conventions and Recommendations’ (ilo.org n.d.) < https://www.ilo.org/global/standards/ introduction-to-international-labour-standards/conventions-and-recommendations/lang--en/ index.htm > Erişim Tarihi 20 Şubat 2024. google scholar
• ILO, ‘Publications on Non-Standard Forms of Employment’ (ilo.org n.d.) < https://www.ilo.org/ global/topics/non-standard-employment/publications/lang--en/nextRow--0/index.htm > Erişim Tarihi 15 Şubat 2024. google scholar
• ILO, World Employment and Social Outlook: The Value of Essential Work (ILO Publications 2023). google scholar
• İş Kanunu, Kanun Numarası: 4857, Kabul Tarihi: 22.5.2003, RG 10.6.2003/25134. google scholar
• Koç M, ‘4857 Sayılı İş Kanunundaki Esneklik Düzenlemeleri ve Uygulama Problemleri’ (2016) 5 (7) İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 2169-2192. google scholar
• Kutal M, ‘Sendika Hürriyeti’ (1962) (13) Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 99-116. google scholar
• Kuzgun İ, ‘Türkiye’de Esnek İstihdam Biçimlerinin Düzenlenmesi’ (2004) 22 (2) Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi 17-31. google scholar
• Naneci Arıcı A, ‘İşçi Sendika Özgürlüğünün Korunması’ (2023) 18 (2) Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 511-572. google scholar
• Oğuz Ş, ‘Tekel Direnişinin Işığında Güvencesiz Çalışma/Yaşama: Proletaryadan “Prekarya”ya mı?’ (2011) 35 (271) Mülkiye Dergisi 7-24. google scholar
• Özgül Ekiz S, ‘Bireysel Sendika Özgürlüğünün Güvencesi ve Yargıtay Kararları Işığında Özgürlüğe Aykırılığın Tespiti’ (Nisan 2024) 15 (58) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 327-354. google scholar Özkaraca E, ‘6356 Sayılı Kanunda Sendikal Güvenceler’ (2013) 3 (38) Çalışma ve Toplum Dergisi 173-216. google scholar
• Özuğurlu M, ‘TEKEL Direnişi: Sınıflar Mücadelesi Üzerine Anımsamalar’ iç Gökhan Bulut (ed) Tekel Direnişinin Işığında Gelenekselden Yeniye İşçi Sınıfı Hareketi (Nota Bene Yayınları 2010) 45-62. google scholar
• Özveri M, ‘Güvencesiz Çalışmanın Hukuki Dayanakları’ (2012) 2 (33) Çalışma ve Toplum Dergisi 147-172. google scholar
• Özveri M, Sendikal Haklar: 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası (Birleşik Metal-İş Yayınları 2012) google scholar
• Özveri M, Türkiye İşçi Hukuku - Cilt 2 (E. Ceren Özveri Eğitim ve Dayanışma Vakfı 2023). google scholar
• Palley TI ‘From Keynesianism to Neoliberalism: Shifting Paradigms in Economics’ in Alfredo Saad-Filho and Deborah Johnston (eds), Neoliberalism: A Critical Reader (Pluto Press 2005). google scholar
• RG Milletlerarası Andlaşma 09.04.2007/26488. google scholar
• Rodgers G, ‘Precarious Work in Western Europe: The State of The Debate’ in Gerry Rodgers and Janine Rodgers (eds), Precarious Jobs in Labour Market Regulation: The Growth of Atypical Employment in Western Europe (ILO Publications 1989) 1-16. google scholar
• Sanal ME, ‘Bireysel Sendika Özgürlüğünün Türkiye’de 2821 ve 6356 Sayılı Yasalarda Sendikal Nedenle İş Sözleşmesinin Feshi Bağlamında Güvencesi’ (2015) 2 (69) Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 99-133. google scholar
• Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, Kanun Numarası: 6356, Kabul Tarihi: 18.10.2012, RG 7.11.2012/28460. google scholar
• Standing G, The Precariat: The New Dangerous Class (Bloomsbury Academic 2011). google scholar
• Şakar M, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku (15. Baskı, Beta Yayınları 2024). google scholar
• Talas C, Sosyal Ekonomi (6. Baskı, S Yayınları 1983). google scholar
• Tanör B ve Yüzbaşıoğlu N, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku (6. Baskı, Beta Yayınları 2004). google scholar
• Tek Gıda İş Sendikası v Turkey App no. 35009/05 (ECHR, 4 April 2017). google scholar
• Temiz H E, ‘Eğreti İstihdam: İşgücü Piyasasında Güvencesizliğin ve İstikrarsızlığın Yeni Yapılanması’ (2004) 2 (2) Çalışma ve Toplum Dergisi 55-80. google scholar
• Tokol A, ‘Yeni Standart Dışı Çalışma Şekilleri’ (2021) 23 (1) İŞ, GÜÇ Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi 5-24. google scholar
• UN, ‘Universal Declaration of Human Rights’ (un.org n.d.) < https://www.un.org/en/about-us/ universal-declaration-of-human-rights > Erişim Tarihi 20 Şubat 2024. google scholar
• Yargıtay 9 HD, E.2013/13993 K. 2014/10049 25.03.2014. google scholar
• Yargıtay 9 HD, E.2014/31309 K.2014/30175 20.10.2014. google scholar
• Yargıtay 7 HD, E.2015/9209 K.2015/5525 25.03.2015. google scholar
• Yargıtay 9 HD, E.2016/34331 K.2018/780 22.01.2018. google scholar
• Yargıtay 9 HD, E. 2016/9512 K. 2019/17896 10.10.2019. google scholar
• Yorğun S, ‘Anayasa Mahkemesinin 6356 Sayılı Yasaya İlişkin Kararının Sendikal Özgürlükler Boyutuyla Değerlendirilmesi’ (2016) 3 (50) Çalışma ve Toplum Dergisi 1171-1202. google scholar