İNSAN HAKLARININ TEMELLENDİRİLMESİNE YARDIMCI BİR KAVRAM: ADALET İLKELERİ

Yıl 2019, Cilt: 37, 1 - 35, 01.06.2019

M Balkan Demirdal

Öz

İnsan hakları kavramı hem tanımı hem de nitelikleri bakımından günümüzde halen tartışmalara yol açan bir fenomendir. “İnsan onuru”, “doğuştan gelen haklar”, “evrensellik” gibi kavramlar bu fenomeni açıklamak, insan hakları kavramının zihinlerde daha berrak yer etmesi için kullanılmaktadır. Bu açıklamalarda daha çok liberal temelli bir anlayışın benimsendiği unutulmamalıdır. Ancak karşılaşılan sorunlara evrensel ve bölgesel düzeydeki insan hakları sistemlerinin cevap veremediği, vicdanları rahatsız ettiği görülmektedir. Dolayısıyla insan haklarının hukukun sistemleri içerisinde hem tanımlanmasında hem de işlevlerinin belirlenmesinde farklı kavramlara başvurmak insan haklarının anlaşılabilmesi açısından yararlı olacaktır. Bu bağlamda insan haklarına göre daha kadim bir kavram olan adalet kavramı üzerinden insan haklarını anlamaya çalışmak önem arz etmektedir. Adalet kavramı da insan hakları gibi tanımlanması zor bir kavram olsa da, temelinde yer alan ahlaki ilkeler ışığında insan haklarını aydınlatıcı niteliktedir. Adalet ilkeleri, hem kuralların yorumlanmasında hem de yargılama aşamasında temel değer olan adaleti sağlamak adına günümüzdeki hukuk kuramlarında ve insan haklarını koruyacak belgelerde yer alan ilkeler olarak karşımıza çıkmaktadır

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Adalet, İlkeler, Ahlakilik, Yorumlama

A USEFUL TOOL FOR CONCEPTION OF GROUNDS FOR HUMAN RIGHTS: PRINCIPLES OF JUSTICE

Öz

In our time, the notion of human rights is still a controversy in terms of both definition and its nature. The notions such as “human dignity”, “natural right”, “universality” are frequently used in order for there to be in one’s mind a clear and succinct conception of human rights phenomena. One always ought to keep in mind that such conceptions correspond to a liberallibertarian notion of human rights. However, lately, it is observed that universal and regional protection mechanisms for human rights have some difficulties in solution for existing problems and thus create an unrest in people’s conscious. It would be beneficial to appeal to different and unusual notions for understanding the nature and functions of the human rights in different legal orders. In this sense, I will claim that it would be more convenient to appeal to an ancient notion so called the principles of justice in assessing the human rights. Though sometimes it is as difficult as the human rights conception itself, the principles of justice are still eligible notions to shed a light upon human rights mystery. These are the tools that manifest themselves as the principles which could be derived from the documents for human rights protection and contemporary legal theories, aiming at ensuring the justice as a basic value in both construing the law and reasoning of the judicial process

Anahtar Kelimeler

human rights, justice, principles of justice, morality, interpretation

Kaynakça

• Aktaş, Sururi: “Hukuki Geçerlik Sorunu”, HFSA, S.11, İstanbul, 2005.
• Aktaş, Sururi: Eleştirel Hukuk Çalışmaları, Kazancı Yayınları, İstanbul, 2006.
• Alexy, Robert: A Theory of Legal Argumentation, Trans. R. Adler – N. Maccormick, Claren- don Press, Oxford, 1989.
• Alexy, Robert: “On The Structure of Legal Principles”, Ratio Juris, Vol. 13, No. 3, 2000.
• Alexy, Robert: The Argument From Injustice: A Reply to Legal Positivism, Trans. Bonnie Litchewski Paulson – Stanley L. Paulson, Clarendon Press, Oxford, 2002.
• Anayurt, Ömer: Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu, Seçkin Yayınları, Ankara, 2004.
• Aristoteles: Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Kebikeç Yayınları, Ankara, 2005.
• Aral, Vecdi: Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2010.
• Bell, Richard H. ; Simone Weil: The Way of Justice Compassion, Rowman & Littlefield Publishers, Boston, 1998.
• Bell, Richard H.; Rethinking Justice: Restoring our Humantiy, Lexington Books, Lanham, Bix, Brian: Jurisprudence: Theory and Context, Sweet & Maxwell, London, 2009.
• Blackshield, Anthony: “Empiricist and Rationalist Theories of Justice”, ARSP, Vol.48, 1 – 2, Cahn, Edmond N.: The Sense of Injustice, New York University Press, New York, 1949.
• Cruft, Rowan – Liao, Matthew S. – Renzo, Massimo: “Introduction”, Philosophical Foundati- ons of Human Rights, Ed. Rowan Cruft – Matthew S. Liao – Massimo Renzo, Oxford Uni- versity Press, Oxford, 2015.
• Çeçen, Anıl; Adalet Kavramı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003.
• Dembour, Marie-Benedicte: Who Believes in Human Rights: Reflections on the European Convention, Cambridge University Press, New York, 2006.
• Doğan, İlyas: Devlet ve Toplum Kuramlarına Yeni Yaklaşımlar, Yeni İnsan Yayınevi, İstan- bul, 2008.
• Donnelly, Jack; Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, çev. Mustafa Erdoğan – Levent Korkut, Yetkin Yayınları, Ankara, 1995.
• Douzinas, Costas: The End of Human Rights: Critical Legal Thought at the Turn of the Cen- tury, Hart Publishing, Portland, 2000.
• Dworkin, Ronald: “Law as Interpretation”, Texas Law Review, vol.60, 1982.
• Dworkin, Ronald: Justice in Robes, Harvard University Press, Cambridge, 2006.
• Dworkin, Ronald: Hakları Ciddiye Almak, çev. Ahmet Ulvi Türkbağ, Dost Kitabevi, Ankara, Erdoğan, Murat: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuruda Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu, Lykeion Yayınları, Ankara, 2019.
• Fabreguettes, M.P.: Adalet Mantığı ve Hüküm Verme Sanatı, Yeni Cezaevi Matbaası, Anka- ra, 1945.
• Finnis, John; Natural Law and Natural Rights, Clarendon Press, Oxford, 1980.
• Frankena, William: Etik, çev. Azmi Aydın, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.
• Friedman, Lawrence M.: The Legal System, Russell Sage Foundation, New York, 1987.
• Gencer, Bedri: “Son Osmanlı Düşüncesinde Adalet”, Adalet Kitabı, Ed. Halil İnalcık – Bülent Arı – Selim Aslantaş, Kadim Yayınları, Ankara, 2012.
• Gözübüyük, Şeref – Gölcüklü, Feyyaz: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, 9.Bası, Ankara, 2011.
• Güriz, Adnan: “Adalet Kavramının Belirsizliği”, Adalet Kavramı, Ed. Adnan Güriz, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 2001.
• Güriz, Adnan: Hukuk Felsefesi, Siyasal Kitabevi, 7.Baskı, Ankara, 2007.
• Hart, H.L.A.: “Are There Any Natural Rights”, Philosophical Review, No. 64, April 1955.
• Hart, H.L.A.; The Concept of Law, Oxford University Press, Second Edition, Oxford, 1994.
• Heller, Agnes: Bir Ahlak Kuramı, çev. Abdullah Yılmaz – Koray Tütüncü – Ertürk Demirel, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2006.
• Heper, Altan: “Alexy’nin Hukuksal Pozitivizm Eleştirisi, Hukukla Ahlak Arasındaki İlişki”, HFSA, S.12, 2005.
• Heper, Altan: “İkinci Dünya Savaşı Sonrası Almanya’da Hukuk Felsefesi”, HFSA, S.20, Işıktaç, Yasemin: “Yargıcın Hukuk Yaratma Fonksiyonu Üzerine Bir İnceleme”, İstanbul Barosu Dergisi, C. 62, S. 1-2-3, Ocak Şubat Mart 1998.
• Işıktaç, Yasemin: “Hukuk Felsefesi Açısından Yeni Kantçı Yaklaşımların Türkiye’deki Yan- sımaları”, HFSA, S.11, 2005.
• Kuçuradi, İoanna: “Felsefe ve İnsan Hakları”, İnsan Haklarının Felsefi Temelleri, TFK Ya- yınları, Ankara, 1980.
• Kuçuradi, İoanna; “Hukuk ve Etik”, Bedia Akarsu Armağanı, Haz. B. Çotuksöken – D. Öz- lem, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Kuçuradi, İoanna: “Adalet Kavramı”, Adalet Kavramı, ed. Adnan Güriz, Türkiye Felsefe Kurumu Yayını, Ankara, 2001.
• Kuçuradi, İoanna; “Etik İlkeler ve Hukukun Temel İlkeleri Olarak İnsan Hakları”, HFSA, S.13, İstanbul, 2005.
• Kuçuradi, İoanna: İnsan Hakları Kavramları ve Sorunları, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, Letsas, George: A Theory of Interpretation of the European Convention on Human Rights, Oxford University Press, New York, 2007.
• MacCormick, Neil: “Natural Law and the Separation of Law and Morals”, Natural Law The- ory, Ed. Robert P. George, Clarendon Press, Oxford, 1992.
• MacCormick, Neil: Legal Reasoning and Legal Theory, Oxford University Press, New York, MacCormick, Neil: “Coherence in Legal Justification”, Moral Theory and Legal Reasoning, Ed. Scott Brewer, Garland Publishing, New York, 1998.
• Mercier, Andre; “İnsan Haklarının Temelleri”, İnsan Haklarının Felsefi Temelleri, Haz. İoan- na Kuçuradi, TFK Yayınları, Ankara 1980.
• Mertens, Thomas: “Radbruch and Hart on the Grudge Informer: A Reconsideration”, Ratio Juris, Vol. 15, No.2, 2002.
• Moore, Michael S.: “Law as a Justice”, Philosophy of Law Classic and Contemporary Rea- dings, Ed. Larry May – Jef Brown, Blackwell, Oxford, 2010.
• Mumcu, Ahmet: “Günümüzde Türk Hukuk Uygulamasında Adalet Kavramının Yeri”, Adalet Kavramı, Ed. Adnan Güriz, TFK Yayınları, Ankara, 2001.
• Osiatynski, Wiktor: Human Rights and Their Limits, Cambridge University Press, Cambrid- ge, 2009.
• Ökçesiz, Hayrettin: “Yargıya Güven Gereksiniminin Karşılanması Zorunluluğu, Yargıda Yozlaşma Göstergeleri ve Yargıda Reform İçin Öneriler”, HFSA, S.5, 2002.
• Özkök, Gülriz: “Hukuki Belirsizlik Problemi Üzerine”, AÜHFD, C.51, S.2, Ankara, 2002.
• Özkök, Gülriz: “Ronald Dworkin’de Adalet ve Haklar”, HFSA, S.5, İstanbul, 2002.
• Özlem, Doğan: “Ahlak Hukuku Önceler”, HFSA, S.4, 1999.
• Perry, Ralp Barton: Realms of Value: A Critique of Human Civilazition, Harvard University Press, Cambridge, 1954.
• Pound, Roscoe: An Introduction to the Philosophy of Law, Yale University Press, New Hea- ven, 1930.
• Pound, Roscoe: “Law and Morals – Jurisprudence and Ethics”, North Carolina Law Review, Vol.23, No.185, 1944 – 1945.
• Pound, Roscoe: Justice According to Law, Yale University Press, New Heaven, 1958.
• Radbruch, Gustav: “Beş Dakikada Hukuk Felsefesi”, Çağdaş Hukuk Felsefesi ve Hukuk Kuramı İncelemeleri, Haz. – Çev. Hayrettin Ökçesiz, Alkım Yayınevi, İstanbul, 1997.
• Radbruch, Gustav: Hukukta Bilgelik Dolu Özlü Sözler, çev. Vecdi Aral, XII Levha Yayıncı- lık, İstanbul, 2008.
• Ross, Alf: On Law and Justice, Stevens&Sons Limited, London, 1958.
• Sarat, Austin - Kearns, Thomas R.: “The Unsettled Status of Human Rights: An Introduc- tion”, Human Rights: Concepts, Contests, Contingencies, Ed. Austin Sarat - Thomas R. Ke- arns, The University of Michigan Press, 2001.
• Sen, Amartya: The Idea of Justice, Penguin Books, London, 2010.
• Shklar, Judith: The Faces of Injustice; Yale University Press, New Heaven, 1990.
• Shue, Henry; “Temel Hakların Evrenselliği”, İnsan Haklarının Felsefi Temelleri, Haz. İoanna Kuçuradi, TFK Yayınları, Ankara 1980.
• Simmons, A. John: “The Duty to Obey and Our Natural Moral Duties”, Is There a Duty to Obey the Law?, Cambridge University Press, Cambridge, 2005.
• Solum, Lawrence B.: “Virtue Jurisprudence: A Virtue – Centred Theory of Judging”, Metap- hilosophy, Vol. 34, 2003.
• Tasioulas, John: “On The Nature of Human Rights”, The Philosophy of Human Rights, Ed. Gerhardt Ernst, Jan-Cristoph Heilinger, De Gruyter, Berlin, 2012.
• Touraine, Alain: Modernliğin Eleştirisi, çev. Hülya Uğur Tanrıöver, YKY, İstanbul, 2014.
• Uygur, Gülriz: Hukuk, Etik ve İlkeler, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2006.
• Uygur, Gülriz: Hukukta Adaletsizliği Görmek, Türkiye Felsefe Kurumu, Ankara, 2013.
• Waller, Peter Louis: An İntroduction to Law, Pyrmont N.S.W., 2000.
• Wortley, B.A.: Jurisprudence, Manchester University Press, New York, 1967.