İL VE İLÇE İNSAN HAKLARI KURULLARI: KARARLARININ İCRAİLİĞİ VE KURULLARIN İDARİ TEŞKİLATTAKİ YERİNE İLİŞKİN SORUNLAR

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 1 (Cumhuriyetin 100. Yılında Ulusal İnsan Hakları Mekanizmaları Sempozyumu Özel Sayısı), 163 - 204, 13.08.2024

Elif Baydemir

https://doi.org/10.69958/ihy.1414205

Öz

Ulusal insan haklarının korunmasına ve geliştirilmesine yönelik mekanizmalardan birisi il ve ilçe insan hakları kurullarıdır. İnsan hakları ihlallerinin önlenmesi, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi için sosyal bilincin yerleştirilmesini hedefiyle oluşturulan il ve ilçe insan hakları kurulları çok yönlü yapılardır. Bu kurullar bir yandan idarenin eylem ve işlemlerinde insan haklarına uygun davranması konusunda bir tür denetim mekanizması olarak işlev görmekte, diğer yandan ise insan haklarının korunması bilincinin geliştirilmesi amacıyla idareyi harekete geçiren bir takım yardımcı görevler üstlenmektedir.
Bu çalışmanın bir ulusal insan hakları koruma mekanizması olarak yerel düzeyde örgütlenen il ve ilçe insan hakları kurullarına ilişkin yasal düzenlemelerin sorunlu noktalarına ışık tutması hedeflenmektedir. Toplumun il ve ilçe insan hakları kurullarının bir idari başvuru yolu olmasına ilişkin farkındalık düzeyi ve yasal düzenlemelerdeki motivasyon eksiliği birlikte değerlendirildiğinde, bu ulusal koruma mekanizmalarının tanınırlığının istenilen düzeyde olmadığı, kurullar ve işbirliği halinde çalıştığı diğer insan hakları koruma mekanizmaları arasındaki belirsiz hukuki bağın uygulamada pek çok probleme yol açtığı, öte yandan kurulların yapısı ve işleyişine yönelik yasal düzenlemelerin eksiliği nedeniyle insan haklarının korunmasında ve geliştirilmesinde etkisiz kaldığı, kurulların bireyleri tatmin edici düzeyde karar alma yetkisinin bulunmadığı ve tavsiye niteliğindeki bu kararların diğer kamu otoritelerini insan hakları konusunda harekete geçirmekte de yetersiz kaldığı, kurulların bir tür denetim mekanizması olmaktan ziyade başvuru olmadıkça toplanmayan yapılar haline dönüştüğü tespit edilmiştir.
Çalışmada, ulusal insan haklarının korunmasına yönelik bu mekanizmanın daha verimli hale getirilebilmesi için, idare hukuku perspektifinden hareketle ve idarenin örgütlenme biçimine uygun olacak şekilde mevzuatta değişmesi gereken noktalarına yönelik önerilerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ulusal İnsan Haklarının Korunması Mekanizmaları, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları, İdare Hukuku, İdari Teşkilat, İdari İşlem

THOUGHTS ON THE EVALUATION OF THE DECISIONS OF THE PROVINCIAL AND Sub-PROVINCIAL HUMAN RIGHTS BOARDS IN THE CONTEXT OF THE EXECUTION OF THE ADMINISTRATIVE PROCEDURE AND THE PLACE OF THE BOARDS IN THE ADMINISTRATIVE ORGANIZATION

Öz

One of the mechanisms for the protection and development of national human rights are provincial and sub-provincial human rights boards. Provincial and sub-provincial human rights boards are multifaceted structures that aim to raise social awareness to prevent human rights violations and protect and develop human rights. These boards, on the one hand, function as administrative control mechanisms to ensure that the administration complies with human rights in its actions and transactions, and on the other, they carry out several auxiliary duties that motivate the administration to raise awareness of human rights protection.
This study aims to shed light on the problematic points of the legal regulations regarding provincial and sub-provincial human rights boards organized at the local level as a national human rights protection mechanism. When the level of awareness of society about the provincial and sub-provincial human rights boards being a means of administrative application and the lack of motivation in the legal regulations are evaluated together, it can be seen that the recognition of these national protection mechanisms is not at the desired level, and the unclear legal bond between the boards and other human rights protection mechanisms with which they cooperate causes many problems in practice. On the other hand, the boards are ineffective in protecting and developing human rights due to the lack of legal regulations regarding their structure and functioning, the boards do not have the authority to make decisions at a level that satisfies individuals, and these advisory decisions are insufficient to mobilize other public authorities on human rights, and the boards are a It has been determined that, rather than being a control mechanism, they have become structures that cannot be collected unless there is an application.
Finally, to make this mechanism for the protection of national human rights more efficient, suggestions will be made regarding the points that need to be changed in the legislation, starting from the perspective of administrative law and in accordance with the way the administration is organized.

Anahtar Kelimeler

National Human Rights Protection Mechanisms, Provincial and Sub-provincial Human Rights Boards, Administrative Law, Administrative Organization, Administrative Procedure

Kaynakça

• Açık, Coşkun: Ulusal İnsan Hakları Kurumları ve Türkiye Örneğine Eleştirel Yaklaşım, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Erişim: 15.10.2023)
• Aktaş, Mehmet, “İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları Hakkında”, Köşe Yazıları, İnsan Hakları ve Eşitlik Uzmanları Derneği, 2020, (https://www.ihud.org Erişim: 10.10.2023)
• Akyılmaz, Bahtiyar, Sezginer, Murat, Kaya, Cemil: Türk İdare Hukuku, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 16. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Albayrak, Fatma: Türkiye’de İnsan Hakları Yönetimi İl ve İlçe İnsan Hakları Üzerine Bir Alan Çalışması, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Hatay, 2010, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/, Erişim:26.10.2023)
• Altıparmak, Kerem: “Köprüden Önce Son Çıkış: Türkiye İnsan Hakları Kurumu Kanın Tasarısı’nın Eleştirel Değerlendirilmesi”, İnsan Hakları Çalışma Metinleri XIII, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İnsan Hakları Merkezi Yayını, Ankara, 2010, (https://www.academia.edu/, Erişim: 24.10.2023)
• Altıparmak, Kerem: “Türkiye’de İnsan Haklarında Kurumsallaş(ama)ma”, Bürokrasi ve İnsan Hakları, Dünya İnsan Hakları Günü Açık Oturumu, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara, 2006, (http://tbbyayinlari.barobirlik.org.tr, Erişim: 15.10.2023)
• Arslanel Nazan, Efe Haydar, Hamdemir Berkan: “Türkiye’de Devlet Eliyle Oluşturulmuş İnsan Hakları Yapısı Üzerine Eleştirel Bir İnceleme”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.1, S.2, 2011, (https://www.kafkas.edu.tr/, Erişim 13.10.2023)
• Ay, İhsan Deniz, Aydın, Aykut: İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları Analiz Raporu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Yayını, 2022, (www.tihek.gov.tr, Erişim: 29.10.2023)
• Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı: İnsan Hakları: Temel Bilgiler, Koruma Mekanizmaları, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları, 1. Baskı, Matus Basımevi, 2006, Ankara.
• Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığı: Temel Bilgileri El Kitabı, İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları, 2006.
• Didinmez, Mehmet Alp: “İnsan Hakları Eylem Planı Sonrası İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının Geleceği”, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Dergisi, C. 5, S. 8, 2022, (www.dergipark.org.tr, Erişim: 10.11.2023)
• Didinmez, Mehmet Alp: Ulusal İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağına Akreditasyon Çerçevesinde Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu İncelemesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2020, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Erişim:25.10.2023)
• Düğmeci, Fatih: Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun Yapısı ve İdare Üzerindeki Ayrımcılık Denetimi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2018, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Erişim:25.10.2023)
• Eren, Abdurrahman: Türkiye’de İnsan Haklarının Korunması: Uluslararası Koruma Mekanizmaları ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü, Turhan Yayınları, Ankara, 2007.
• Eren, Abdurrahman: Ulusal İnsan Hakları Kurumları Uluslararası Standartlara Uygunluğun Yorum İlkeleri, 12 Levha Yayınları, İstanbul, 2012.
• Güldoğan, Ali: İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının İşlevleri, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, 2009, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Erişim:26.10.2023)
• Güneş, Ümran: “Türkiye’de İnsan Haklarının Korunmasına İlişkin Ulusal İnsan Hakları Kurumları: Kamu Denetçiliği Kurumu ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 20, S. 1, 2018, (https://dergipark.org.tr/ Erişim: 15.10.2023)
• Işık, Aslı: Türkiye’de İnsan Hakları ile ilgili Kurumsal Yapının Güçlendirilmesi Girişimleri: Antalya İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları Örneği, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya, 2005, (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/, Erişim: 26.10.2023)
• İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları 1. Bölgesel Toplantısı Sonuç Bildirisi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, 2022, (www.tihek.gov.tr, Erişim: 29.10.2023)
• İl ve İlçe İnsan Hakları Kurullarının Kuruluş, Görev ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik Resmî Gazete Tarihi: 23.11.2003 Resmî Gazete Sayısı: 25298, (https://mevzuat.gov.tr, Erişim: 10.10.2023)
• İnsan Hakları Alanında Kurumsal Reformlar, Türkiye ve İnsan Hakları Broşürü, Adalet Bakanlığı, Ankara, 2016, (https://inhak.adalet.gov.tr, Erişim: 15.10.2023)
• İnsan Hakları Kurullarının Görev, Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik, (https://www.resmigazete.gov.tr, Erişim: 10.10.2023)
• Kılıç, Muharrem: “İnsan Haklarının Kurumsallaşması: Ulusal İnsan Hakları Kurumları”, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, C. 5, S. 8, 2022, (http://dergipark.org.tr, Erişim: 23.10.2023)
• Oğuzhan, Erdoğan, Pank, Çiğdem: “Kamu Bürokrasisinin Denetiminde “İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları””, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 4, 2017, (http://iibfdergi.aksaray.edu.tr, Erişim: 23.10.2023)
• Profesyonel Eğitim Serileri:4-Ulusal İnsan hakları Kurumları: İnsan Haklarının Korunması ve Yaygınlaştırılması İçin Ulusal Kurumların Oluşturulması ve Güçlendirilmesi İçin El Kitabı (Çeviren: Veysel Eşsiz), 299. Paragraf, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Merkezi Yayını, 1995, (https://ihop.org.tr/ Erişim: 01.11.2023).
• Tarsus İlçe İnsan Hakları Kurulu, Karar No:2023/26 Karar Tarihi: 18.10.2023, (http://www.tarsus.gov.tr/ilce-insan-haklari-kurulu-kararlari Erişim: 23.11.2023)
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, Resmî Gazete Tarihi 24.10.2017 Resmî Gazete Sayı: 30250, (https://resmigazete.gov.tr/, Erişim: 25.10.2023)
• Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, Kurum Haberleri, 07.03.2023 tarihli haber. (https://www.tihek.gov.tr/turkiye-insan-haklari-ve-esitlik-kurumunun-ilk-bagli-burosu-gaziantepte-kuruluyor, Erişim tarihi 10.12.2023)
• United Nations, National Human Rights Institutions, A Handbook on the Establishment and Strengthening of National Institutions for the Promotion and Protection of Human Rights, Professional Training Series No. 4, New York and Geneva, 1995, (https://digitallibrary.un.org, Erişim: 23.10.2023)
• Viyana Deklarasyonu, (https://www.ohchr.org/, Erişim: 24.10.2023)
• Yılmaz, Dilşat: İdari İşlemin İcraîlik Özelliği, Astana Yayınları Tez Serisi-3, 1. Baskı, Ankara, 2014.
• 2021-2023 İnsan Hakları Eylem Planı ve Uygulama Takvimi, (https://insanhaklarieylemplani.adalet.gov.tr Erişim: 29.10.2023)
• 2021-2023 İnsan Hakları Eylem Planı, (https://insanhaklarieylemplani.adalet.gov.tr, Erişim: 29.10.2023)
• 2021/9 İnsan Hakları Eylem Planı (2021-2023) ile İlgili 2021/9 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi Cumhurbaşkanlığı Genelgesi, (www.resmigazete.gov.tr, Erişim 29.10.2023)
• 4643 sayılı Başbakanlık Teşkilâtı Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü ile Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun, (https://resmigazete.gov.tr Erişim:23.10.2023)
• 6093 Sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Tarafından Gaziantep İlinde Bağlı Büro Kurulması Hakkında Cumhurbaşkanı Kararı Resmî Gazete Tarihi: 07.03.2023 Resmî Gazete Sayısı: 32125 (https://www.mevzuat.gov.tr, Erişim tarihi: 10.12.2023)
• 6701 Sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, (www. mevzuat.gov.tr, Erişim Tarihi: 23.10.2023)