İLETİŞİMİN KİTLESEL GÖZETİMİNDE USULİ GÜVENCELERİN SAĞLANMASI: AİHM’NİN İKİ KARARI ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 42 Sayı: 2, 1 - 44, 08.01.2025

Deniz Kızılsümer Özer

https://doi.org/10.69958/ihy.1573602

Öz

25 Mayıs 2021 tarihinde, AİHM Büyük Dairesi, In Centrum för Rattvisa v. İsveç ve Big Brother Watch ve Diğerleri v. İngiltere davasında, Birleşik Krallık ve İsveç hükümetlerinin, kitle iletişiminin gözetimi (KİG) hakkındaki ulusal mevzuatlarının gizliliğin korunması için yeterli usul güvenceleri içermemesi nedeniyle AİHS Madde 8'i ihlal ettiğine hükmetti. Mahkemenin bu kararlardaki yaklaşımı özellikler gösterdiği için çeşitli yönlerden incelenmelidir. Öncelikle, Mahkeme, KİG'nin özelliğini göz önünde bulundurarak, mağduriyeti kanıtlamanın neredeyse imkansız olması nedeniyle mağduriyet gerekliliğini ortadan kaldırarak, davalının iç başvuru yollarını tüketmesini aramadan davayı soyut olarak karara bağladı. İkinci olarak, Mahkeme, KİG ile ilgili mevzuatın “kanunun kalitesi” koşulunu karşılayıp karşılamadığını değerlendirdi. Mahkeme, hedefli gözetim konusundaki önceki davalarında bazı usulî güvenceleri belirlemiş olsa da, bu kararlarında özel hayatın gizliliğinin korunması için KİG ile ilgili mevzuatın içermesi gereken minimum güvenceleri belirledi. Mahkeme, “toplu gözetim rejiminin per se Sözleşmeyi ihlal etmediğine” karar verdi; ancak Mahkemeye göre KİG ile ilgili mevzuat özel hayatın korunmasını sağlamak üzere “baştan sona güvenceler” sağlamalıdır. Özetle, gizli gözetimi düzenleyen kanunların Mahkemenin önüne gelmesi halinde yapılan denetim sırasında müdahalenin hukuka uygunluğu “kanuna uygunluk” ve “gereklilik” koşullarının birlikte değerlendirilmesi suretiyle yapılmaktadır. Burada, “kanunun kalitesi” koşulu, ilgili kanunların hem “erişilebilir ve öngörülebilir” olmasını hem de gizli gözetim önlemlerinin yalnızca “demokratik bir toplumda gerekli” olduğunda uygulanmasını, özellikle kanunlarda özel hayatın korumasını sağlamak üzere yeterli ve etkili güvencelerin ve garantilerin bulunmasını ifade eder. Son olarak, Mahkemenin bu davalarda benimsediği “kanunun kalitesi” ve “usuli güvenceler” yaklaşımının gelecekte önüne gelecek benzeri türdeki toplu gözetim ve yapay zeka ile ilgili davalar için ne ölçüde geçerli olacağını zaman gösterecektir.

Anahtar Kelimeler

özel hayatın korunması hakkı, usuli güvenceler, Kitle iletişim gözetimi, Gözetim hukuku, AİHS 8. Madde

PROCEDURAL SAFEGUARDS REGARDING THE BULK MASS SURVEILLANCE: AN ASSESSMENT OF TWO ECHR JUDGMENTS

Öz

ABSTRACT
On 25 May 2021, ECHR Grand Chamber ruled in the In Centrum för Rattvisa v. Sweden and Big Brother Watch and Others v. UK that the UK and Swedish governments violated the EConHR Article 8 as their national legislations on bulk mass surveillance (BMS) did not contain adequate procedural safeguards for the protection of privacy. The Court’s approach in these judgments are peculiar and should be examined from various aspects. First, the Court decided the case in abstractio and decide that the case is admissable before the exhaustion of domestic remedies. The Court has easen the victim status by eliminating the requirement of the individual harm but reling on potential victim as it is almost impossible to prove oneself to be a victim of BMS. Second, the Court assessed if the relevant legislation on BMS satisfies the “quality of law” requirement. Although in its previous cases the Court decided on the procedural safeguards in targetted survelliance regimes, this time decided on the requirements of minimum procedural safeguards in their laws on BMS in order to mitigate the risks of violation of privacy. The ECHR ruled that “operating a bulk interception regime did not per se violate the Convention”, however, the Respondent States’ legislation on BMS must provide “end-to-end safeguards” for the protection of privacy. In summary, if the law regulating bulk surveillance comes before the Court, the legality of the mas interception will be assessed by evaluating the requirements of “in accordance with law” and “necessity” together. The “quality of law” requires not only the relevant laws to be “accessible and foreseeable”, but also the application of bulk surveillance measures and can be permitted only when they are “necessary in a democratic society”, and provided adequate and effective safeguards and guarantees against violation of privacy.

Anahtar Kelimeler

Bulk Mass Surveillance,, Law of (Mass) Surveillance, Art. 8 ECHR,, Protection of privacy,, procedural safeduards,

Kaynakça

• ‘Centrum för Ratvisa v. Sweden’, https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/centrum-rattvisa-v-sweden/, erişim tarihi:10.11.2022
• Domazet, Siniza/Dinic, Slavica: ‘‘International Legal Aspects of Mass Surveillance and Implications of Privacy’’, Kultura Polisa, C. 19, S. 1, 2022, s. 79-97.
• Friedrich, Hannah: ‘‘Protecting Privacy or Enabling Invasion?: Safeguards for Mass Surveillance in Europe’’, Human Rights Brief, C. 25, S. 1, 2021, s. 68-69.
• Frigo, Massimo: ‘‘Big Brother Watch v. UK: A Landmark Judgment Missing the Mark’, International Commission of Jurists, (Big Brother Watch v. UK: A Landmark Judgment Missing the Mark - Opinio Juris Erişim: 04/06/2021)
• Gerards, Janneke: General Principles of European Court of Human Rights, Cambridge University Press, Cambridge, 2019.
• Güzey, Emre: ‘‘AİHM Kararları Çerçevesinde Kitlelerin İstihbarat Maksatlı Gözetimi’’, SAVSAD Savunma ve Savaş Araştırmaları Dergisi, C. 30, S. 2, 2020, s.197-208.
• Kaplan, Onur: ““Hukuk Devleti” Bağlamında Kanun Kalitesi, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, C. 10, S.23, 2018, s. 83-118.
• Kosta, Eleni: ‘‘Algorithmic state surveillance: Challenging the Notion of Agency in Human Rights’’, Regulation & Governance, C.16, S. 1, 2020, s. 212-224.
• Lubin, Asaf: ‘‘Introductory Note to Big Brother Watch v. UK (Eur. Ct. H. R. Grand Chamber)’’, International Legal Materials, C. 61, S. 4, 2022, s. 605-653.
• Milanovic, Marko: ‘‘Intelligence Sharing in Multinational Military Operations and Complicity under International Law’’, International Law Studies, C. 97, 2021, s. 1269-1403.
• Milanovic, Marko: ‘‘The Grand Normalization of Mass Surveillance: ECtHR Grand Chamber Judgments in Big Brother Watch and Centrum för Rattvisa’’ (https://www.ejiltalk.org/the-grand-normalization-of-mass-surveillance-ecthr-grand-chamber-judgments-in-big-brother-watch-and-centrum-for-rattvisa/ Erişim: 26/05/2021)
• Molu, Benan: ‘‘İHAM Büyük Dairesi’nin Brother Watch v. Birleşik Krallık kararlarının özet çevirisi: Kitlesel dinleme ve iletişim hizmeti sağlayıcılarından iletişim verilerinin alınması rejimi, özel hayatı ve ifade özgürlüğünü ihlal eder.’’, Anayasa Gündemi, 2021. (https://anayasagundemi.com/2021/06/25/iham-buyuk-dairesinin-big-brother-watch-ve-digerleri-v-birlesik-krallik-kararinin-ozet-cevirisi-kitlesel-dinleme-ve-iletisim-hizmeti-saglayicilarindan-iletisim-verilerinin-alinmasi/ Erişim Tarihi: 25/06/2021)
• Rusinova, Vera: “European Perspective on Privacy and Mass Surveillance at the Crossroads, Basic Research Program”, Working Papers, National Research University Higher School of Economics, Series: LAW WP BRP 87/LAW/ 2019. (https://www.hse.ru/data/2019/03/06/1198896570/87LAW2019.pdf, Erişim: 05.04.2023)
• Sloot, Bart van der/Kosta, Eleni: ‘‘Big Brother Watch and Others v UK: Lessons from the Latest Strasbourg Ruling on Bulk Surveillance’’ European Data Protection Law Review, C. 5, S. 2, 2019, s. 252-261.
• Sloot, Bart van der: ‘‘Big Brother Watch and Others v. the United Kingdom & Centrum for Rattvisa v. Sweden: Does the Grand Chamber Set Back the Clock in Mass Surveillance Cases?’’, European Data Protection Law Review, C. 7, S. 2, 2021, s. 319-326.
• Sloot, Bart van der: ‘‘The Quality of Law: How the European Court of Human Rights Gradually Became a European Constitutional Court for Privacy Cases’’, Journal of Intellectual Property, Information Technology and E-Commerce Law: JIPITEC, C. 11, S. 2, 2020, s. 160-185.
• Turanjanin, Veljko: ‘‘When does bulk interception of communications violate the right to privacy? The limits of the state’s power and European Court of Human Rights Approach’’, International Cybersecurity Law Review, C. 4, S.1, 2023, s.115-136.
• Yokuş Sevük, Handan: ‘‘Kolluk Tarafından Suçun Önlenmesine Yönelik Yapılan İletişimin Denetlenmesine İlişkin Değerlendirmeler’’, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.67, 2006, s.41-56.
• Zalnieriute, Monika: ‘‘Big Brother Watch and Others v. the UK International Decisions’’ American Journal of International Law, C. 116, S. 2, 2022, s.585-592.