İBN HAZM'IN SIFATLAR KONUSUNDA MU‘TEZİLE VE EŞ‘ARÎLERİ TENKİDİ

Yıl 2020, Sayı: 8, 72 - 97, 01.10.2020

Abdullah Yekta Mehmet Kubat

Öz

Fıkıhta zahirî bakış açısına sahip olan İbn Hazm, akâid ve kelâmda da aynı usulü devam ettirmiştir. İbn Hazm’ın isim ve sıfatlara dair görüşü, onu diğer bütün itikadî mezhep mensuplarının fikirlerinden farklı kılan bir anlayıştır. Allah'a sıfat nispet etmede gâibi şahide kıyas yöntemini kullanan kelâm mezheplerini bid‘atçı olmakla suçlayan İbn Hazm, kelâmcıların bu görüleriyle teşbîhe düştükleri iddiasıyla onları eleştirir. Bunun için İbn Hazm -ister zatıyla kaim ister zatı üzerine zait, isterse de zatının aynı kabul edilsin fark etmez- Allah'a sıfat nispet etmenin taaddüd-i-kudemâ’ya yol açtığını iddia eder. Genelde bütün kelâm mezheplerini özelde ise Mu‘tezile, Eş‘ariyye ve Cehmiyye’yi eleştiren İbn Hazm, bu mezheplerin istidlal ile Allah'a isim ve sıfatlar nispet ettiklerini, bunun ise Allah'ı mahlukâta benzetmek olduğunu, ayrıca Allah'ı noksan sıfatlardan tenzih etmek için O’nun zatıyla beraber ezelî sıfatları nefyeden Mu‘tezile ve yine Allah'ı noksan sıfatlardan tenzih amacıyla O’na ezelî sıfatlar nispet eden Eş‘arîlerin hatalı olduklarını söyler. Bu çalışmada önce kendi döneminde Eş'arîler ile Mu‘tezile arasında büyük tartışmalara sebep olan ilahî sıfatlar konusunda İbn Hazm’ın bu iki mezhebe yönelik eleştirileri irdelenecek, daha sonra da yeni bir kelâm üretme çabasında olan İbn Hazm'ın gayretlerinin günümüzde yeni bir kelâmın inşası için ne denli ufuk açıcı olduğu konusu ele alınıp incelenecektir

Anahtar Kelimeler

İbn Hazm, Sıfatlar, Mu‘tezile, Eş'ariyye, Cehmiyye, Tenkit

IBN HAZM’S CRITICISM TO MUTEZILES AND ASHARIES ON ATTRIBUTES

Öz

Having an apparent point of view in fiqh, Ibn Hazm continues the same method in aqâid and kalam. Ibn Hazm's view on names and attributes is an understanding that makes him different from other theology schools. Ibn Hazm accuses the sects of kalam, who use the method of comparison to the witness to attribute attributes to Allah, of committing bid‘ah and criticizes them for the thought that this is a simile of the theologians. For this reason, Ibn Hazm says that attributing attributes to Allah is taadd alqudema, whether it is a person or a person or the same person. Criticizing all theology sects in general and Mu‘tezile, Ash'aris and Jehmiyya in particular, Ibn Hazm says that these sects associate attributes or attributes to Allah with the intellectual deduction and that this is to liken God to the creature. He says that the Ash'ari who attribute the eternal attributes to Him with the eternal attributes of the nefi, and again to the eternal attributes of Allah beyond the incomplete attributes, are wrong in order to distinguish God from the incomplete attributes. In this article, we have brought forward Ibn Hazm's criticism of these two sects on the divine attributes that caused great disputes between the Ash'arites and Mu‘tezile in his time. We hope that the efforts of Ibn Hazm, who is trying to produce a new theology and a new doctrine with a new consciousness, will be a stimulus for a new theology today

Anahtar Kelimeler

Ibn Hazm, Attributes, Mu‘tazilah, Ash'ariyya, Cahmiyya, Criticism

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Beyne’l-felsefeti ve’l-kelâmiyîn. Thk. Süleyman Dünya. Kahire: Daru’lİhya el-Kütübü’l-Arabiyye, 1958.
• Abduh, Muhammed. Tevhid Risalesi. Trc. Sabri Hizmetli. Ankara: Fecir Yayınları, 1986.
• Abdülhamid, Dr. İrfan. Dirâsâtün fi’l-fireḳi ve’l-akāidi’l-İslâmiyye. Bağdat: Mektebetü’l-İrşad, 1967.
• Abdülhamid, İrfan. İslâm’da İ’tikâdî Mezhepler ve Akaid Esasları. Trc. M. Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1994.
• Altuntaş, Halil - Muzaffer Paçacı, trc. Kur’an-ı Kerim meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2009.
• Bağdadî, Abdülkadir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. 7. Bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Başoğlu, Tuncay. “Sebr ve Taksim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 255-256. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/sebr-ve-taksim.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (versiyon 2). Nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 2. Bs, 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîh. Beyrut: Daru İbn Kesir, 2002.
• Cürcânî, Eş-Şerif Ali b. Muhammed. Kitabü’t-Ta’rifât. Kahire: Daru’r-Reyyân li’t-Türas, 1983.
• Çelebi, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 100-106. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/sifat.
• Er, Enes. “Eş’arîlik’in Doğuşu ve İlk Dönem Eş’arîlik”. İslâm Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 1 (2016): 59-85.
• Eş’arî, Ebu Hasan el-. el-İbâne an Usûli’d-Diyane. Lubnan: Daru İbn Zeydun, 2018.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. İslâm İnanç Esasları (el-İbane an usûli’d-diyâne). Trc. Mehmet Kubat. İstanbul: İşrak Yayınları, 2008.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makālât’ül-İslâmiyyîn. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nehde, 1950.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan el-. Kitabu’l-Luma’i er-reddü a’lâ ehl-i’z-zeyği ve’l-bide’. Thk. Hamûde Ġırâbe. Mısır: Şeriketü musahemetü Mısriyye, 1955.
• Gazzâlî, Ebu Hamid. İtikad’da Orta Yol. Trc. Işık Kemal. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1971.
• Gölcük, Şerafettin - Toprak, Süleyman. Kelam. Konya: Tekin Kitabevi, 1991.
• Gündoğar, Hamdi. Erken Dönem İslâm Düşüncesinde İlahî Bilgi. İstanbul: Çıra Akademi, 2017.
• İbn Furek, Muhammed b. Hasan. Makālât’ü’ş-Şeyh Ebu’l-Hasan el-Eş’arî. Thk. Ahmed b. Abdürrehim es-Sâyih. Kahire: Mektebetü’s-Sekafetü’d-Diniyye, 2005.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Trc. Halil Kendir. 2 Cilt. İstanbul: Yeni Şafak, 2004.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed. el-Fasl fi’l-mileli ve’l-ehvâi ve’n-nihal. Thk. Aburrhman Umeyra Muhammed İbrahim Nasr. 1-5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.
• İbn Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid. Sünen. Thk. Muhammed Fuad Abdülbakî. Riyad: Daru’l-Hadâre, 2015.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed. el-Keşf an menâhici’l-edille fî akaidi mille. Thk. Dr. Mahmud Kasım. 2. Bs. Beyrut-Lübnan: Daru Kütübu İlmiyye, 2003.
• İsferâyinî, Ebu Muzzaffer İmadüddîn Şahfur. et-Tebsir fi’d-dîn. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1983.
• Kadı, Abdülcebbar b. Ahmed. Şerhü Usûlu Hamse. Thk. Dr. Abdülkerim Üsmanî. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1416.
• Kubat, Mehmet. İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2017.
• Montgomery, Watt. Günümüzde İslâm ve Hristiyanlık. Trc. Turan Koç. İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Müslim, Ebu’l Hasan en-Nîsâbûrî. Sahîh. Riyad: Dârü Tayyibe, 1426.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsiretu’l-edille fî usûli’d-dîn. Thk. Muhammed el-Enver Hamid İsâ. 1. Bs. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyetu li’t-Turas, 2011.
• Rāzī, Fahreddin Muḥammad ibn ʻUmar. Kelam’a giriş: el-Muhassal. Thk. Hüseyin Atay. 1. baskı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2002.
• Sabunî, Nureddin. Maturidiyye Akâidi. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
• Şehristânî, Abdulkerim. Milel ve Nihal. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera yayınları, 2008.
• Şehristânî, Abdulkerim. Nihayetü’l-ikdam fi ilmi’l-kelam. Ed. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2004.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim b. Ebi Bekr. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bânî, 1961.
• Taftazanî, Masʿūd Ibn Ömer. Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi- Şerhu’l-akâid. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991.
• Team, Almaany. “Mu’cemu’l-Meanî”. Erişim: 22 Temmuz 2019. https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/%D9%85%D9%84%D8%A9/.
• Tirmizî, Ebu ’İsâ Muhammed b. ’İsâ. Sünen. Thk. Dr. Beşşar b. ’Avvad. Beyrut: Daru’lGarbu’l-İslâmî, 1416. Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm terimleri sözlüğü. Genişletilmiş ve Gözden geçirilmiş dördüncü basım. İstanbul: İsam Yayınları, 2015.
• Wolfson, H. Austryn. Kelam Felsefeleri. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Yar, Erkan. “Eş’arî’nin Teolojik Görüşleri”. Fırat Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2006): 1-23. https://dusuncetarihi.files.wordpress.com/2010/01/esarinin-teolojik-gorusleri.pdf.
• Yavuz, Y. Şevki. “Ahval”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 2: 190-192. İstanbul, 1989.
• Yekta, Abdullah. İbn Hazm’ın İtikâdî Mezhepleri Tasnif ve Tenkit Metodu. Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Zühdî, Carullah. el-Mu’tezile. Beyrut: Mektebetu’n-Nur, 1979.