ES-SUYÛTÎ’NİN MAKÂMÂT’INDA KONUŞAN DEĞERLİ TAŞLAR: EL-MAKÂMATU’L-YÂKÛTİYYE ÖRNEĞİ

Yıl 2017, Sayı: 2, 21 - 42, 01.09.2007

Hacı Çiçek

Öz

Maqâmât is one of the literary species that have a very important place in Arabic language and literature. They are prose expressions in a tone of poetry. Every sentence and word has an insincerity and harmony among themselves. There is a musical dimension between words. Works are articulated with tecnis and seci art. Diagnosis and fable art are among the indispensable literary elements of Maqâmât. One of the artists who took part in these literary arts is Jalâladdîn as-Suyûtî d. 911/1506 . It is possible to say that as-Suyuti practiced the art of diagnosis and intuition in Maqamat in the most ideal way. In his work he made plants, flowers, beautiful smells and precious stones. So that talked about, his own characteristics, some of them expressed, the superiority of the other side

Anahtar Kelimeler

Makâmât, es-Suyûtî, Arapça, İntâk, Mücevherat

PRECIOUS STONES TALKING IN AS-SUYUTİ’S MAQÂMÂT: AS-MAQÂMATU’L-YÂQÛTIYYE EXAMPLE

Öz

has worked. In order to prove their superiority, they tried to bring evidence from verses and hadiths in the first place. In this work, precious stones were present- ed in the literary work of al-Maqâmatu’l-Yâqûtiyye, one of the authorities of as-Suyuti. Information on their historical situation was given; the analysis and criticism of the news that had been narrated as hadith in their rights were made has worked. In order to prove their superiority, they tried to bring evidence from verses and hadiths in the first place. In this work, precious stones were presented in the literary work of al-Maqâmatu’l-Yâqûtiyye, one of the authorities of as-Suyuti. Information on their historical situation was given; the analysis and criticism of the news that had been narrated as hadith in their rights were made

Anahtar Kelimeler

Maqâmat, as-Suyûti, Arabic, Fable, Jewelery

Kaynakça

• ‘Abdulbâkî, Muhammed Fuâd (ö.1967), el-Mu‘cemu’l Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l- Kerîm, el-Matba‘atu’l-İslâmiyye, İstanbul, 1982.
• el-‘Aclûnî, Ebû’l-Fidâ İsmâîl b. Muhammed b. ‘Abdulhâdî el-Cerrâhî (ö.1162/1749), Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-Libâs ‘ammâ İştehere min el-Ehâdîs ‘alâ Elsineti’n- Nâs, thk. ‘Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Handâvî, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût, 2000.
• ‘Aliyyu’l-Kârî, Ebû’l-Hasan Molla ‘Alî b. Muhammed (ö.1014/1605), el-Esrâru’l- Merfû‘a fî’l-Ahbâri’l-Mevzû‘â, thk. Muhammed Sabbâğ, Dâru’l-Emâne, Beyrût, ts.
• el-Asbahânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. ‘Abdullah b. İshâk b. Mûsâ b. Mehrân (ö.430/1039) Sifatu’l-Cennet, thk. ‘Alî Rızâ ‘Abdullâh, Dâru’l-Me’mûn, Dımaşk, ts.
• el-‘Askalânî, Ebû’l-Fadl Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer (ö.852/1448), Lisânu’l-Mîzân, thk. ‘Abdulfettâh Ebû Gudde, Dâru’l-Beşâir, Beyrût, 2002.
• el-‘Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed (ö.855/1451), ‘Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîh el-Buhârî, Dâru İhyâ et-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, ts.
• ‘Azîzî, ‘Alî b. Ahmed b. Nureddîn b. Muhammed, es-Sirâcu’l-Munîr bi-Şerhi’l-Câmi‘i’s- Sağîr, Merkez en-Nahb el-‘İlmiyye, Su‘udiyye, ts.
• el-Beyhakî, Ahmed b. Huseyin b. ‘Alî b. Mûsâ (ö.458/1066), Şu‘abu’l-Îman, thk. ‘Ab- dul‘ali ‘Abdulhamîd, Mektebetu’r-Ruşd, Riyâd, 2003.
• ---------, Fezâilu’l-Evkât, Mektebetu’l-Menâre, Mekke, 1410.
• Buhârî, Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. İsmâ‘îl (ö.256/870), Sâhîhu’l-Buhârî, thk. Muham- med Zuheyr b. Nâsır Dâru Tûk en-Necât, Beyrût, 1422.
• el-Bendârî, ‘Abdulgaffâr Suleymân–Zağlûl, Muhammed Sa‘îd Besyûnî, Makâmâtu’s- Suyûtî, Dâru ’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1986.
• el-Bîrûnî, Ebû’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed (ö.453/1061), el-Cemâhir fî Ma‘rifeti’l- Cevâhir, basım yeri ve tarihi yok.
• el-Câhız, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb (ö.255/869), el-Hayavân, Dâru’l-Kutubi’l- ‘İlmiyye, Beyrût, 2004.
• -------, er-Resâilu’s-Siyâsiyye, Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, Beyrût, ts.
• --------, Kitâbu’t-Tebassur bi’t-Ticâre, thk. Hasan Husnî ‘Abdulvahhâb et-Tunûsî, Mektebetu’l-Hancî, Kâhire, 1994.
• Cebel, Muhammed Hasan, el-Mu’cemu’l-İştikâkî el-Mu’essale li-Elfâzi’l-Kur’ân, Mektebetu’l-Âdâb, Kâhire 2010.
• el-Cevâlîkî, Ebû Mansûr Mevhûb b. Ahmed b. Muhammed el-Hudar (ö.540/1145), el- Mu‘arrab min Kelâm el-A‘cemî ‘alâ Hurûf el-Mu’cem, thk. F. Abdurrahîm, Dâru’l- Kalem, Beyrût, 1990.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd (ö.396/1005), es-Sihâh Tâcu’l-Luğa ve Sihâhu’l- ‘Arabiyye, thk. Ahmed ‘Abdulgafûr ‘Attâr, Kâhire, 1958, I/257. ed-Derrûbî, Semîr Mahmûd, Şerhu Makâmâti Celâluddîn es-Suyûtî, Mu’essesetu’r-Risâle, Beyrût, 1989.
• Demir, Remzi- Kılıç, Mutlu, “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”, Ankara Üniversitesi, Osmanli Tarihi Araştirma ve Uygulama Mer- kezi Dergisi (OTAM), Sayı 14, Ankara 2003.
• Dozy, Reinhart Pieter Anne (ö.1300/1883), Tekmiletu’l-Me‘âcim el-‘Arabiyye, çev. Mu- hammed Selîm en-Na‘îmî, Vizâretu’s-Sekâfe ve’l-İ‘lâm, ‘Irak, 1979.
• Ebû Bekir el-Hârizmî, Muhammed b. ‘Abbâs (ö383/994), Mufîdu’l-‘Ulûm ve Mubîdu’l- Humûm, el-Mektebetu’l-‘Unsuriyye, Beyrût, 1418.
• Ebû’l-Bekâ el-Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî el-Kırımî (ö.1095/1684), el-Kulliyyât Mu‘cemun fi’l-İstlahât ve’l-Furûk el-Lugaviyye, Mu’essesetu’r-Risâle, Beyrût, ts.
• Ebû’l-Feth el-Ba’lî’, Ebû ‘Abdullâh Şemsuddîn Muhammed b. (ö.709/1310), el-Muttali‘ ‘alâ Elfâzi’l-Mukni‘, Mektebetu’s-Sevvâdî, Cidde, 2003.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eş‘âs (ö.275/888), Sunen, thk. M. Muhyiddîn ‘Abdulhamîd, el- Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût, ts.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn (ö.1999), Zayîfu’l-Câmi‘i’s-Sağîr ve Ziyâdetuh, el- Mektebu’l-İslâmî, Dımaşk, ts.
• -------, Silsiletu’l-Ehâdîsi’z-Zaîfe ve’l-Mevżûa ve Eŝeruha’s-Seyyi’ fi’l-Umme, Dâru’l- Ma‘ârif, Riyâd, 1992.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Herevî (ö.370/980), Tehzîbu’l-Luğa, thk Muhammed ‘Avd Mu‘rib, Dâru İhyâi Turâsi’l-‘Arabî, Beyrût, 2001.
• el-Fârâbî, Ebû İbrâhîm İshâk b. İbrâhîm b. Huseyn (ö.350/961), Mu‘cemu Dîvâni’l-Edeb, thk. Ahmed Muhtâr ‘Umer, Dâru’ş-Şa‘b, Kâhire, 2003.
• el-Ferâhîdî, Ebû ‘Abdurrahmân Halîl b. Ahmed b. ‘Amr (ö.170/787), Kitâbu’l-‘Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm Samarraî, Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb (ö.817/1414), el-Kâmûsu’l-Muhît, Mu’essesetu’r-Risâle, Beyrût, 2005.
• el-Harbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. İshâk (ö.285/899), Garîbu’l-Hadîs, thk. Suleymân İbrâhîm Muhammed el-‘Âyid, Câmi‘atu Ummi’l-Kurâ, Mekke, 1405.
• el-Harîrî, Ebû Muhammed Kâsım b. ‘Alî b. Muhammed b. ‘Usmân (ö.516/1122), Makâmâtu’l-Harîrî, Matba‘atu’l-Ma‘ârif, Beyrût, 1873.
• el-Heysemî, Ebû’l-Hasan Nuruddîn ‘Alî b. Bekr b. Suleymân (ö.807/1405.), Mecmau’z- Zevâid ve Menba‘u’l-Fevâid, Mektebetu’l-Kudsî, Kâhire, 1994.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî (ö.321/933), Cemheretu’l-Luğa, thk. Remzî Munîr Ba‘labekî, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 1987.
• İbn Ebû Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. ‘Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî (ö.287/900), es-Sunne, thk. Muhammed Nâsıruddîn Elbânî, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrût, 1440.
• İbn Fâris, Ebû’l Huseyin Ahmed (ö.395/1004), Mu‘cemu Mekâyisi’l-Luğa, thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hasan, Dâru’l-Cîyl, Beyrût, 1991.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebû’l-‘Abbâs Şihâbuddîn Ahmed (ö.974/1567), Tuhfetu’l-Muhtâc bi-Şerhi’l-Minhâc, el-Mektebetu’t-Ticâriyye el-Kubrâ, Beyrût, 1983.
• İbn Hanbel, Ahmed (ö.241/855), Musned, thk. Şu‘ayb el-Arnaût-‘Adil Murşid, Muessesetu’r-Risâle, Beyrût, 2001.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî (ö.354/965), el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, thk. Şu‘ayb el-Arnaût, Mu’essesetu’r-Risâle, Beyrût, 1988.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Yezîd (ö.279/892), Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Beyrût, ts.
• İbn Manzûr, Ebû Fadl Cemâluddîn Muhammed (ö.711/1311), Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdır
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec ‘Abdurrahmân b. ‘Alî (ö.597/1201), Kitabu’l-Mevzû‘ât, thk. ‘Abdurrahmân Muhammed ‘Usmân, el-Mektebetu’s-Selefiyye, Medîne, 1388.
• İbnu’l-Ekfânî, Ebû ‘Abdullâh Şemsuddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Sâid el-Ensârî es- Sincârî (ö.749/1348), Nuhabu’z-Zehâir fî Ma‘ifeti’l-Cevâhir, Beyrût, 1975.
• İbnu’l-Kayserânî, Ebû’l-Fazl İbnu’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir (ö.507/1113), Tezkiretu’l-Huffâz Etrâf Ehâdîsi Kitâbi’l-Mecrûhîn li İbn Hibbân, Riyâd, 1994.
• -----------, Ma‘rifetu’t-Tezkire fî’l-Ehâdîsi’l-Ma‘rife, thk. ‘İmâduddîn Ahmed Haydar, Muessestu’l-Kutub es-Sekâfiyye, Beyrût, 1985.
• İbnu’l-Verdî, Sirâcuddîn Ebû Hafs ‘Umer b. Muzaffer (ö.852/1449), Harîdetu’l-‘Acâib ve Ferîdetu’l-Garâib, Mektebetu’s-Sekâfe el-İslâmiyye, Kâhire, 2008.
• el-İbşîhî, Ebû’l-Feth Bahâuddîn Muhammed b. Ahmed b. Mansûr (ö.852/1449) el- Mustatraf fî Kulli Fennin Mustazraf, ‘Alemu’l-Kutub, 1419.
• Kâtib Çelebî, Mustafâ b. ‘Abdullâh Hâcî Halîfe (ö.1067/1657), Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l- Kutub ve’l-Funûn, Mektebetu’l-Musennâ, Bağdâd, 1941.
• Kehhâle, ‘Umer Rızâ (ö.1987), Mu‘cemu’l-Mu’ellifîn, Beyrût, ts.
• el-Kindî, Ya‘kûb b. İshâk, Kitâbu’t-Taraffuk fî’l-‘Itir, thk. Seyf b. Şâhin b. Halef el-Merîhî, Vizâretu’s-Sakâfe ve’l-Funûn ve’t-Turâs, Doha, 2010.
• el-Kustantînî, ‘Alî b. Lâlî b. Muhammed (ö.992/1584), Hayru’l-Kelâm fî’t-Takassî ‘an Ağlâti’l-‘Avâm, thk. Hâtım Sâlih ed-Dâmin, ‘Alemu’l-Kutub, Beyrût, ts.
• Mubârekfûrî, Ebû’l-‘Alâ Muhammed ‘Abdurrahmân b. ‘Abdurrahîm (ö.1934), Mukaddi- metu Tuhfeti’l-Ahvezî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, ts.
• el-Mu‘cemu’l-‘Arabî el-Esâsî, el-Munazzamatu’l-‘Arabiyye li’t-Terbiyye ve’s-Sekâfe ve’l-‘Ulûm, Tûnus, 1988.
• el-Munâvî, Zeynuddîn Muhammed ‘Abdurrezzâk (ö.1031/1622), Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l- Câmi‘i’s-Sağîr, el-Mektebetu’t-Ticâriyye el-Kubrâ, Kâhire, 1356.
• el-Mursî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. İsmâ‘îl b. Sîde (ö.458/1066), el-Muhkem ve’l-Muhît el- A‘zam, thk. ‘Abdulhamîd Handâvî, Dâru’l-Kutub el-‘İlmiyye, Beyrût, 2000.
• Mustafa, İbrâhîm ve arkadaşları, el-Mu‘cemul-Vasît, Macma‘u’l-Luga el-‘Arabiyye, Dâru’d-Da‘va, İskenderiye, ts
• Nesâî, Ebû ‘Abdurrahmân Ahmed b. Şu‘ayb (ö.303/915), Sunen, thk. ‘Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebu’l-Matbû‘ât el-İslâmiyye, Haleb, 1986.
• Özkan, Halit “Suyûtî” maddesi” DİA, İstanbul, 2010.
• Rızâ, Ahmed, Mu‘cemu Metni’l-Luga, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrût, ts.
• es-Sâlih, Suphi İbrahim, ‘Ulûmu’l-Hadîs ve Mustalahah-Arzun ve Dirâsatun, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrût, 1984.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr ‘Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâ‘îl (ö.429/1038), Simâru’l-Kulûb fi’l-Mudâf ve’l-Mensûb, Dâru’l-Ma‘ârif, Kâhire, ts.
• es-Sehâvî, Ebû’l-Hayr Şemsuddîn Muhammed b. ‘Abdurrahmân b. Muhammed (ö.902/1497), el-Mekâsidu’l-Hasene fî Beyân Kesîr mine’l-Ehâdîs el-Meşhûra ‘alâ’l-Elsine, thk. Muhammed ‘Usmân el-Hışt, Dâru’l-Kuttâbi’l-‘Arabî, Beyrût, 1985.
• es-Suyûtî, ‘Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn (ö.911/1506), Makâmâtu’s-Suyûtî, Matba‘atu’l-Cevâib, Kustantiniyye, 1298.
• --------, Husnu’l-Muhâdara fî Târîh Misr ve’l-Kâhire, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm, Dâru İhyâ el-Kutub el-‘Arabiyye, Kâhire, 1967.
• --------, ‘Abdurrrahmân b. Ebûbekir Celâluddîn es-Suyûtî, Câmi‘u’l-Ehâdîs, nşr. Hasan ‘Abbâs Zekî, Kâhire, ts.
• Şemsu’l-‘Ulûm, Neşvân el-Himyerî (ö.573/1178), Şemsu’l-‘Ulûm ve Devâu Kelâmi’l- ‘Arab mine’l-Kulûm, thk. Huseyn b. ‘Abdullâh el-‘Umerî- Mutahhar b. ‘Alî el- İryânî- Yûsuf Muhammed ‘Abdullâh, Dâru’l-Fikr el-Mu‘âsır, Beyrût, 1999.
• Şevkânî, Muhammed b. ‘Alî (ö.1250/1834), el-Fevâidu’l-Mecmu‘a fi’l-Ehâdîsi’l- Mevzu‘a, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1379.
• eş-Şeybanî, Ebû ‘Amr İshâk b. Mirâr Ebû ‘Amr (ö.206/823), Kitabu’l-Cîm, thk. İbrâhîm el-Abyârî, komisyon, Kâhire, 1874.
• et-Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleymân b. Ahmed (ö.360/993), el-Mu‘cemu’l-Kebir, thk. Hamdî b. ‘Abdulmecîd es-Selefî, Mektebetu İbn Teymiyye, Kâhire, 1994.
• -----------, el-Mu‘cemu’l-Evsat, Dâru’l-Harameyn, Kâhire, ts.
• et-Tahânevî, Muhammed b. ‘Alî b. Kâdî (ö.1158/1745), Keşşâfu İstilâhâtil-Funûn ve’l- ‘Ulûm, thk. ‘Alî Dahrûc, yayınevi adı yok, Beyrût, 1996.
• Tirmîzî, Ebû ‘Îsâ Muhammed (ö.279/892), Sunen, thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf, Dâru’l- Garb el-İslâmî, Beyrût, 1998.
• Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, haz. Komisyon, 9. Bsm. Ankara, 1998.
• ‘Ukayl, Muhsin, Mevsû‘atu’l-Ahcâr el-Kerîme el-Musavvara et-Tahattum-en-Nukûş-el- Havvâs, Dâru’l-Mahacca el-Beyzâ, Beyrût, 2007.
• el-‘Umerî, Şihâbuddîn Ahmed b. Yahyâ b. Fadlullâh el-‘Adevî (ö.749/1349), Mesâliku’l- Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr, el-Macma‘u’s-Sekâfî, Abudabî, 1423.
• ‘Umer, Ahmed Muhtâr ‘Abdulhamîd (ö.1424/2003), Mu‘cemu’l-Lugati’l-‘Arabiyye el- Mu‘âsira, ‘Alemu’l-Kutub, Beyrût, 2008.
• Yeğin, Abdullâh (ö.2016), İslâmî-İlmî-Edebî-Felsefî Yeni Lügat, Yeni Asya Yay. İstanbul, 1973.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtazâ (ö.1205/1791), Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, thk. Heyet, Dâru’l-Hidâye, Kâhire, ts.
• ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Usmân b. Kaymâz (ö.748/1348), Mîzânu’l-İ‘tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 1963.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd (ö.538/1143), Makâmât, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2004.
• -----------, Esâsu’l-Belâğa, thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’Sûd, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye
• Ziriklî, Hayruddîn (ö.1976), el-A’lâm, Dâru’l-Kalem, Beyrût, 1980.