BEYDÂVÎ’NİN ENVÂRU’T-TENZÎL’İNDE RİVÂYET METODU

Yıl 2017, Sayı: 2, 43 - 74, 01.09.2007

Mehmet Bağış

Öz

Beydâvî’nin Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl adlı tefsiri, dirayet tefsirleri arasında sayılan seçkin tefsir metinlerinden birisidir. Dirayet tefsir geleneğine bağlı olarak bu tefsirde; sahabe, tâbiûn ve selef âlimlerinin görüşlerine, kıraat vecihlerine, sarf, nahiv ve belâgat tahlillerine yer verilmiş; bazen itikâdî ve fıkhî mezheplerin görüşleri ele alınıp isabetli bulunan görüşler aklî ve naklî delillerle desteklenmiş; bazen de kevnî ayetler yorumlanırken ilmî tefsir metodu kullanılmıştır. Envâru’t-Tenzîl, Allah kelâmını neredeyse kendi dönemindeki bütün ilimlerin verileri ışığında tefsir etmesi, dil kaidelerine ve aklî istidlallere dayanarak yeni görüşler ortaya koyması yönüyle çok kapsamlı, ifadelerinin kısalığı yönüyle de muhtasar bir eserdir. Baskın bir dirayet tefsiri karakteri taşıyan Envâru’t-Tenzîl, rivayet yönü itibariyle de zengin bir tefsirdir. Rivayet metoduna bağlı olarak bu tefsirde; Kur’ân ayeti, yerine göre başka bir ayetle, hadisle veya sahâbî kavliyle tefsir edilmiş bazen de konuyla alakalı esbâb-ı nüzûl, İsrâiliyyât ve fedâilü’l-Kur’ân rivayetlerine yer verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, dirayet tefsiri, rivayet tefsiri

TAFSIR BI AL-RIWAYAH BY TRANSMİSSİON METHOD IN AL-BAYDAWI’S ANWAR AL-TANZIL

Öz

Al-Baydawi’s work Anwar al-Tanzil wa Asrar al-Tawil The Lights of Revelation and the Secrets of Interpretation is one of the most distinguished tafsir Qur’anic commentary texts among tafsir bi al-ra’y by sound opinion commentaries. This commentary following tafsir bi al-ra’y tradition presents the opinions of the Sahaba, Tabi’un and scholars of Salaf, recitation aspects, grammar, syntax and rhetorical examinations; occasionally discusses the views of faith based and fiqh based sects and sagacious views are supported with rational and traditional evidences; and sometimes scientific tafsir method is applied in the interpretation of cosmologic verses. Anwar al-Tanzil is both a comprehensive and concise commentary since it explains the word of Allah in light of nearly all sciences applied in its time and expresses new views based on the rules of language and rational deductions while having short expressions at the same time. Having dominant characteristics of tafsir bi al-ra’y, Anwar al-Tanzil is also a substantial commentary with certain aspects that are characteristics of tafsir bi al-riwayah. In accordance with tafsir bi al-riwayah by transmission method, depending on the occasion, Quran verses are explained with other verses, hadith or Sahabe words. In addition, narrations of Asbab al Nuzul causes of revelation , Israeli tales and Fadail al-Qur’an Virtue of the Qur’an in relation to the subject are also presented in the book.

Anahtar Kelimeler

Al-Baydawi, Anwar al-Tanzil, Tafsir bi al-Ra’y, Tafsir bi al-Riwayah

Kaynakça

• Abdulvehhâb Hallâf, İlmu Usûli’l-Fikh, Mektebetü’d-D’avâ tsz.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah, Müsnedü’l-İmâm Ahmed I-XXXXV, thk., Şuayb el- Arnavûtî, ‘Âdil Mürşid vd., Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1421/2001.
• Aydınlı, Abdullah, “Merfû”, DİA, I-XLIV, TDV Yayınları, İstanbul 2004, XXIX, 180-181.
• ____________, “Mevkuf”, DİA, I-XLIV, TDV Yayınları, İstanbul 2004, XXIX, 437-438.
• Beydâvî Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vil I-V, thk., Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1418.
• ____________, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl I-III, thk., tlk., thr. Muhammed Subhi b. Hasan Hallâk, Muhammed Ahmed el-Atraş, Dâru’r-Reşîd, Beyrut 2000.
• ____________, Muhtasar Beydâvî Tefsiri/Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, trc., Şadi Eren, Işık Yayınları, İstanbul 2013, III, 548.
• Beyhâkî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Ali, el-Esmâ’ ve’s-Sifât, thk., Abdullah b. Mu- hammed el-Hâşidî, Mektebetü’s-Sevâdî, Cidde 1993.
• ____________, Şi’bu’l-Îmân I-VII, thk., Muhammed Saîd Besyûnî, Zağlûl, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1410.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi I-II, Ravza Yayınları, İstanbul 2008.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil, Sahîh-u Buhârî, I-IX, thk., Muhammed Zü- heyr b. Nâsır, Şerh: Mustafa Dîb el-Buğâ, Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, TDV Yayınları, Ankara 2013.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, et-Ta’rîfât, thk., Muhammed Abdurrahman el- Mar’aşlî, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 2007/1428.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul 2010.
• ____________, Tefsir usûlü, İFAV Yayınları, İstanbul 2011.
• Duman, M. Zeki, Uygulamali Tefsir Usulü ve Tefsir Tarihi, Erciyes Üni. Yayınları, Kayseri 1992.
• Erdoğan, Mehmet, Fikih ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları, İstanbul 1998.
• Feyrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb, Kamûsu’l-Muhît, thk., Muhammed Naîm Arkasûsî, Müessesetü’r-Risâle, 1426/2005.
• Gümüş, Sadreddin, Kur’ân Tefsîrinin Kaynaklari, Kayıhan Yayınları, Ankara 1990.
• Hafâcî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed, Hâşiyetü’ş-Şihâb ale Tefsîri’l-Beydâvî/ İnâyetü’l-Kâdî ve Kifâyetü’r-Râdî I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdillâh en-Nîsâbûrî, Müstedrek ale’s-Sahîhayn I-IV, thk., Mustafa Abdulkâdir ‘Ata, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1411/1990.
• Hatipoğlu, İbrahim, “İsrâiliyât”, DİA, I-XLIV, TDV Yayınları, İstanbul 2001, XXIII, 195- 199.
• İbn Kesîr, ‘İmâdüddîn Ebû’l-Fidâ İsmail b. Nûriddîn Ali b. Cemâliddîn Tefsîrü’l-Kur’âni’l- Azîm I-VIII, thk., Sâmî b. Muhammed Selâme, Dâru Tayyibe, 1420/1999.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-‘Arab, I-XV, Dâr Sâdır, Beyrut 1414.
• Kara Osman “Vâhidî ve Tefsirindeki Metodu”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (3), 2013/2, s. 296-316.
• Koca, Ferhat, , “Mendup” DİA, XLIV, TDV Yayınları, İstanbul 2004, XXIX, 128-130.
• Mennâ’ el-Kattân, Mebâhis fî Ulûmu’l-Kur’ân, Müessetü’r-Risâleti Nâşirûn, Dimaşk 2011.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdurraûf, Fethü’s-Semâvî bi Tahrîci Ehâdîsi’l-Kâdi Beydâvî I-III, thk., Ahmed Müctebâ, Dâru’l-‘Âsime tsz.
• Müslim b. Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî, Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar, I-IV, thk., Mu- hammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabi, Beyrut tsz.
• Pak, Zekeriya, “Erken Dönem Tefsir Faliyetleri (Taberî Öncesi)”, (ed. Mehmet Akif Koç), Tefsîr El Kitabi, (s. 135-171), Grafiker Yayınları, Ankara 2012.
• ___________, “Rivâyet Ağırlıklı Tefsirler”, (ed. Mehmet Akif Koç), Tefsîr El Kitabi, (s. 175-186), Grafiker Yayınları, Ankara 2012.
• Polat, Fehmi Ahmet, “Dirâyet Ağırlıklı Tefsirler”, (ed. Mehmet Akif Koç), Tefsîr El Kita- bi, (s. 189-221), Grafiker Yayınları, Ankara 2012.
• Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir Abdülkâdir, Muhtaru’s-Sihâh, Dâru’l-Ma’rife, Beyrût 2010/1431.
• Sabbâğ, Muhammed Lutfi, Buhûs fî Usûli’t-Tefsîr, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut, 1988/1408.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz, “Vâsıt”, DİA, I-XLIV, TDV Yayınları, İstanbul 2012, XLII, 541-542.
• Subhi es-Sâlih, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-‘İlm lil Melâyîn, Beyrut 1990.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kurân I-IV, thk., Muham- med Ebu’l-Fazl İbrahim, Hey’etü’l-Mısrıyyetü’l-‘Ammetü li’l-Kütüb, 1394/1974.
• Şa’bân, Zekiyüddîn, İslam Hukuk İlminin Esaslari (Usûlü’l-Fikh), TDV Yayınları, Ankara 2003.
• Şeyhzâde el-Kôcevî, Muhammed b. Muslıhiddîn Mustafa, Hâşiyetü Şeyhzâde ale Tefsîri’l- Kâdi Beydâvî, İhlâs Vakfı Yayınları, Hakikat Kitabevi, İstanbul 1411/1991.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, Mu’cemu’l-Kebîr I-XXV, thk., Hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 1994/1415.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Camiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân I-XXIV, thk., Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türki, Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l- Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Abdussened Hasan Yemâme, Dâr Hicr, 2001/1422.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali, Mevsûatü Keşşâfi Istilâhati’l-Fünûni ve’l-‘Ulûm I-II, thk., Ali Dahrûc, Mektebetü Lübnân Nâşirûn, Beyrut 1996.
• Tirmîzî, Muhammed b. İsa, Sünenü’t-Tirmîzî I-V, thk., Ahmed Muhammed Şâkir, Mu- hammed Fuad Abdülbâkî, İbrahim Utva; Mektebetü ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî, Mısır 1395/1975.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muahmmed, el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Mecîd I-IV, thk., ‘Adil Ahmed Abdülmevcûd vd., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1994/1415.
• Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Muhammed Murtazâ, Tâcu’l-Arûs I-XL, Dâru’l- Hidâye, tsz.
• Zehebî, Muhammed Hüseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn I-III, Mektebetü Vehbe, Kâhire tsz.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd, b. Amr b. Ahmed Cârullah, el-Keşşâf I-IV, haş. İbnü’l- Müneyyir el-İskenderî, el-İntisâf fî Mâ Tezammanehu’l-Keşşâf, Dâru’l-Kitâbi’l- Arabî, Beyrut 1407.
• Zerkeşi, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Abdillâh, Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fikh, I-VIII, Dâru’l-Kütübî, 1994.
• Zeydân, Abdülkerîm, el-Vecîz fî Usûli’l-Fikh, Müssesetü’r-Risâle, Beyrut 2000/1421.
• Zürkânî, Muhammed Abdü’l-Azîm, Menâhilü’l-İrfân I-II, thk., Ahmed İsâ el-Ma’sarâvî, Dâru’s-Selâm, Kâhire 2010.