MÂTÜRÎDÎ’NİN DÜŞÜNCESİNDE EMRİ Bİ’L-MA’RÛF VE NEHYİ ANİ’L-MÜNKER’İN ANLAŞILMA ŞEKLİ

Yıl 2017, Sayı: 2, 75 - 98, 01.09.2007

Mehmet Taşdelen

Öz

Bu çalışmamızda, emri bi’l-ma’rûf ve nehyi ani’l-münkerin İmam Ebû Mansur Mâtürîdî tarafından nasıl ele alındığı irdelenmeye çalışıldı. Ma’rûf, her türlü iyiliği, münker ise her türlü kötülüğü kapsamaktadır. İyiliğin işlenmesini teşvik ve kötülüğün de engellenmesi, İslâm düşünce tarihinde her zaman üzerinde önemle durulan bir ilke olmuştur. Bu ilkeyi ilk defa mezhebî anlamda yorumlayanlar Hâricîler olmuştur. Onlar bunu yaparken genel metodları olan sert ve katı yöntemi burada da kullanmış ve hiç tasvip edilmeyen neticelere sebep olmuşlardır. Mu’tezile de bu ilkeyi aslî beş prensibi arasında saymıştır. Her ne kadar Hâricîler kadar olmasa da Mu’tezilnin de bu ilkenin uygulanmasında özellikle siyasî alanda Mihne dönemi’nde olduğu gibi şiddet kullanarak uygulamıştır. İmam Mâtürîdî bu ilkeyi akl-ı selîmin hâkim olduğu bir metodla yorumlamaya gayret etmiştir. Onun hem iyiliği emrederken, hem kötülüğü nehyederken yumuşak, kucaklayıcı, kapsayıcı, merhamet eksenli ve insan fıtratına uygun olacak bir metodu benimsediğini ve ilkenin bu prensipler doğrultusunda uygulanması gerektiği düşüncesinde olduğunu söylemek mümkündür. Günümüzde Mâtürîdî’nin düşüncelerinin özellikle Hâricî zihniyetli oluşumlar karşısında yapıcı bir rolünün olacağını ifade edebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Ma’rûf, Münker, Mâtürîdî, Hâricî, Mu’tezile

AMR BİL MAROOF WA NAHİ ‘ANİL MUNKAR THE WAY OF UNDERSTANDING IN MÂTÜRÎDÎ’S THINKING

Öz

In this work, we have tried to examine how amr bil maroof wa nahi ‘anil munkar enjoining good and forbidding wrong are handled by Imam Abu Mansur alMâturidi. Maroof includes all kinds of goodness, and munkar includes all kinds of evil. Encouraging the processing of goodness and obstruction of evil has always been an important principle in the history of Islamic thought. For the first time, it is seen that Kharijites is the one who interprets this principle in terms of sectarian meaning. In doing so, they used the hard and rigid method of their general methods here, and they led to unprecedented consequences. Mu’tazila also counted this principle among its five principals. Although not as much as the Kharijites, Mu’tazila sometimes took a hard line in the implementation of this principle and applied it in the political arena, especially in the period of the Mihna, by using violence. Imam Mâturîdî tried to interpret the principle with a method that reason is dominated by reason. We can say that when he has enjoined good and forbidden wrong, he has adopted a method that is soft, embracing, inclusive, merciful-oriented and fit for human nature, and he thought that this doctrine must be applied to these principles. Today we can express the constructive role of Mâturîdî’s thoughts in the face of the Kharijites minded entities in particular.

Anahtar Kelimeler

Maroof, Munkar, Mâturîdî, Kharijites, Mu’tazila

Kaynakça

• Arslan, Hulusi “Mâtürîdî’ye Göre Evren ve İnsanın Yaratılış Hikmeti”, Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştirma Dergisi, Yıl: 2, s. 4 (Temmuz-Aralık 2009).
• Cürcani, Şerif Ali b. Muhammed, Kitabu’t-Ta’rifât, Dar’ul-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
• Demirkaya, Yüksel, Dumlupınar Üniversitesi Kamu Hukuku Öğretim Elemanı), Osmanli Devletinde Belediye (Hisbe) Teşkilati, yer ve tarih yok.
• Ebu Hanife, Nu’man b. Sabit, Vasiyye (İmam-ı Âzam’ın Beş Eseri İçinde), Çeviren: Mus- tafa Öz, MÜİFV Yayınları, İstanbul 2016.
• Heyet, Dini Kavramlar Sözlüğü, DİB Yayınları, Ankara 2010.
• Kallek, Cengiz, “Hisbe”, DİA, c. I, TDV. Yayınları, İstanbul 1995.
• Kavakçı, Yusuf Ziya, Hisbe Teşkilati, Bir İslâm ve Tarih Müessesi Olarak Kuruluş ve Gelişmesi, Ankara 1975.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud Semerkandî, Te’vilatu’l- Kur’ân, Daru’l-Mîzan, İstanbul 2005.
• ____________, Kitabu’t-Tevhîd, Hazırlayan: Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçî
• İsam Yayınları, Ankara 2003.
• ____________, Kitâbu’t-Tevhîd Tercümesi, Çeviren: Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları, An- kara 2003.
• Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul 1995.
• Nesefî, Ebû’l-Muîn b. Muhammed, Tabsiratu’l-Edille, Tahkik: Hüseyin Atay, DİB Yayın- ları, Ankara 1993.
• ____________, Kitabu’t-Temhîd li Kavaidi’t-Tevhid-Tevhidin Esaslari, Çeviren: Hülya Al- per, İz Yayınları, İstanbul 2007.
• Nursî, Said Kastamonu Lahikasi, Envar Neşriyat, İstanbul 1992.
• Pezdevî, Sadru’l-İslâm Ebû Yüsr Muhammed, Usuli’d-Dîn-Ehli Sünnet Akaidi, Çeviren
• Şerafettin Gölcük, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2015.
• Sabûnî, Nureddin, Bidaye fi Usuli’d-Dîn-Mâtürîdîyye Akaidi, Çeviren: Bekir Topaloğlu, DİB Yayınları, Ankara 1995.
• Sarıkaya, Saffet, Mâtürîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü, İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, İFAV, İstanbul 2012.
• Taftazânî, Mesud b. Ömer b. Abdillah Saduddin, Kelâm İlmi ve İslâm Akaidi-Şerhu’l- Akaid, Hazırlayan: Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
• Taşdelen, Mehmet, “Matürîdî’nin Düşüncesinde Emr-i Bi’l-Ma’ruf ve Nehy-i Anil-Mün- ker” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2016.
• Topaloğlu, Bekir, İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, Haz. Sönmez Kutlu, Otto Yayınları, Ankara 2015.
• ___________, Mâtürîdî, DİA, XXVIII, TDV Yayınları, İstanbul 2003.
• ___________, -Çelebi İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İsam Yayınları, İstanbul 2010.
• Ulvi, Ali, Telhisu Kavaidi Külliyye Ve Istilahati Fikhiyye, İstanbul h.1317
• (https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/1061, 17.09.2017)