Belâgat Açısından Müsnedün İleyhin Fiilî Habere Takdîmi

Yıl 2022, Sayı: 11, 161 - 189, 15.06.2022

Mehmet Gürbüz Abdullah Demirci

https://doi.org/10.54958/iiad.1109350

Cited By: 2

Öz

Arap dilinde isim cümlelerinde haber, isim olabildiği gibi fiil ya da müştak isimlerden oluşan haberi fiil de olabilir. Haberin mübteda’ya ait zamiri taşıyan fiil ya da müştak isim olması belagat açısından müsnedün ileyh’in takdimini gerektirmektedir. Bu takdimin cümleye katacağı nükteler ise müsnedün ileyh’in menfi, müspet, marife, nekre veya umum ifade eden bir sözcük olmasına göre değişmektedir. Müsnedün ileyh’in nefy edatıyla birlikte haberi fiile takdimi ittifakla tahsis anlamı ifade etmekte ve böyle bir cümle eylemin başkası tarafından işlendiğini de zorunlu kılmaktadır. Müsnedün ileyh’in marife olması halinde ise cümlenin bağlamı dikkate alınarak ihtisas kastıyla takdimi tahsis, diğer durumlarda ise isnadın tekrarından kaynaklı olarak tekavvi hüküm (pekiştirme) ifade etmektedir. Tahsis, muhatabın fiilde isabet edip fail hakkında farklı bir kanaate sahip olduğu zaman kasr-ı ifrâd ya da kasr-ı kalb amacıyla müsnedün ileyh’in takdim etmesiyle gerçekleşir. Müsnedün ileyh’in nekre olması halinde takdim ittifakla tahsis ifade ederken bu tahsisin gerekçesinde Sekkâkî ve diğer imamların yaklaşımı farklıdır. Sekkâkî, zamir ve nekre müsnedün ileyh’in tahsis ifade etmesini fail-i manevi olarak takdir edilebilmelerine ve bu takdirin bil-fiil gerçekleşmesine bağlamıştır. Sekkâkî sonrası belagat imamları bu şartı benimsemeyerek haberi fiil konusunda genel olarak Cürcânî’nin görüşlerini esas almaktadırlar.
Hepsi ve tamamı gibi umumilik belirten sözcüklerin müsnedün ileyh olması ve takdim etmesi halinde cümleye katacağı anlam usûl ve mantık ilimlerinin etkisiyle belagat konuları arasında ele alınmıştır. İbn Nâzım; “te’sîs, te’kitten evladır” kuralından hareketle menfi bir cümlede bu sözcüklerin külli olumsuzluğu (umûmu’s-selb) cüz’i olumsuzluğa (selbi’l-umûm), cüz’i olumsuzluğu da külli olumsuzluğa çevirdiğine kanaat getirmektedir. Kazvînî ve diğer belağat âlimleri İbn Nâzım’ı delil açısından eleştirerek olumsuzluğun kapsamını Cürcânî’nin belirttiği gibi bu sözcüklerin nefy edatından önce ya da sonra gelmesine bağlamaktadırlar. Belagat imamlarının Cürcânî’nin yaklaşımını benimsemelerinde onun görüşlerinin dilin vaz’ına, mefhûmuna ve kullanımına daha uygun görmeleri en etkili faktör olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Müsnedün ileyh, Haberi fiil, Takdim, Tahsis, Kasr, Tekavvî hüküm, Umûmu’s-selb

The Introduction of the Musnad Ilayhi to the Indicative Verb in Terms of Rhetoric

Öz

In Arabic language, indication in noun clauses can be the noun, while it can also be the indicative verb consisting of verbs or derivative nouns. Indication being the derivative noun or verb carrying the pronoun of the subject necessitates the introduction of the musnad ilayhi in terms of rhetoric. The epigrams this introduction will add to the sentence vary based on the musnad ilayhi being a word expressing negation, positivity, ma'rifah, nakirah or umum. The introduction of the musnad ilayhi to the indicative verb with the preposition nafy expresses the meaning of unanimous restriction, and such a sentence necessitates the action being committed by another. In the case of the musnad ilayhi being the ma'rifah, it expresses introductory restriction with the intent of specialization in regard to the context of the sentence, while in other cases it expresses taqawwi predication (reinforcement) originating from the repetition of isnad. When the addressee corresponds to the verb and has a different verdict regarding the subject, the restriction takes place through the introduction of the musnad ilayhi with the purpose of qasr al-ifrad or qasr alqalb. In the case that the musnad ilayhi is unknown, the introduction expresses unanimous restriction while the approaches of al-Sakkaki and other imams differ in terms of the reason for this restriction. al-Sakkaki attributed the expression of the restriction of musnad ilayhi to the pronoun and nakirah to the fact that they can be regarded as spiritual subjects, and to the fact that this acknowledgment takes place actively. The rhetoric imams after al-Sakkaki adopted this condition and took the views of al-Jurjani as the basis in terms of the indicative verb.
The meaning to be added to the sentence in the case of words stating generality, such as all and whole, being musnad ilayhi and being restricted was discussed among the subjects of rhetoric with the effect of the disciplines of usul and logic. Based on the rule of “restriction is worth more than reiteration", Ibn-Nazim argues that in a negative sentence, these words transform general negation (umûmu’s-salb) into partial negation (salbi’l-umûm), and partial negation into general negation. al-Qazwini and other rhetoric scholars criticize Ibn-Nazim in terms of evidence, and attribute the scope of negation to being before or after the nafy preposition, as stated by al-Jurjani. Rhetoric imams adopted the approach of al-Jurjani, primarily due to the fact that they regarded his views as being more suitable for the placement, conception and use of language.

Anahtar Kelimeler

Musnad ilayhi, Indicative verb, Introduction, Restriction, Qasr, Taqawwi predication, Umûmu’s-salb

Kaynakça

• ‘Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Dîvânü’l-me’ânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• ‘Atîk, Abdulazîz. İlmü’l-meânî. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 2009.
• Bolelli, Nusrettin. Belağat: Beyan Me‘âni Bedî‘ İlimleri Arap Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-lüğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. Beyrût: Dâru’l-İlim, 1979.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdurrahmân b. Muhammed. Delâilü’l-i‘câz. Kahire: Matbaatu’l-Medenî, 1375.
• Çelik, Yüksel. es-Seyyid eş-Şerîf el-Cürcânî’nin el-Misbâh fi Şerh el-Miftâh Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlîli (Edisyon Kritik). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ‘alâ Muhtasari’l-Sa’d. thk. Abdulhamîd Hendâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2007.
• Erdim, Enes. Arap Sözdizimi Belâğatinde Cümleye Ait Unsurlar ve Halleri. Ankara, İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman. Kitâbu’l-‘ayn. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Güman, Osman. Delâilü’l-i‘câz Sözdizimi ve Anlambilim. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Habenneke, Abdurrahman Hasan. el-Belâğatu’l-‘Arabiyye: üsüsühâ ve ulûmuhâ ve fünûnuhâ. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• - Davâbitu’l-ma‘rife ve usûlü’l-istidlâl ve’l-münâzara. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1975.
• Halil b. Ahmed. el-Cümel fi’n-nahv. thk. Fahrettin Kabâve. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• İbn Arabşâh, Ebû İshâk İsâmuddîn İbrahim b. Muhammed. el-Atval şerhu Telhîsi Miftahi’l-‘ulûm. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Manzûr, Ebü'l Fadl Cemaluddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ifrîkî. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru-Sâdır, 1990.
• İbn Nâzım, Ebû Abdillâh Bedreddîn b. Muhammed b. Abdillâh b. Mâlik ed-Dımaşkî. el-Misbâh fi’l-me’ânî ve’l-beyân ve’l-bedî’. thk. Hüsnî Abdülcelîl Yûsuf. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, 1989.
• Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâlüddîn Muhammed b. Abdurrahmân el-Hatîb. el-İzâh fî ‘ulûmi’l-belâğa. thk. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - Telhîsu’l-Miftâh. thk. Dr. Yasin el-Eyyûbî (haşiyesiyle beraber). Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2002.
• Keskinoğlu, Hatice - Araz, Mehmet Ali Kılay. “Nahivciler Nezdinde Takdim-Te’hir Olgusu”. Journal of Analytic Divinitiy 4/1 (Haziran 2020), 153-166.
• Kur’an-ı Kerîm Meali. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Matlûb, Ahmed. Esâlîbu belâğiyyetün: el-Fesâha, el-belâğa, el-meânî. Kuveyt: Vekâlâtu’l-Matbû‘ât, 1980.
• Merağî, Ahmed Mustafa. ‘Ulûmu’l-belağa: el-meâni ve’l-beyân ve’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beytur: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, t.y.
• Mütenebbî, Ebü’t-Tayyib Ahmed b. el-Hüseyn el-Cu‘fî. Divânü’l-Mütenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1983.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Mu‘cemü’l-lüğati’l-‘Arabiyyeti’l-mu‘âsıra. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Râzî, Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ. es-Sâhibî fî fıkhi’l-Lüğati’l-‘Arabiyye ve mesâilihâ ve süneni’l-‘Arab fî kelâmihâ. thk. Ömer Faruk et-Tabbâ‘. Beyrut: Mektebetü’l-Ma’arif, 1992.
• Sâvî, Ahmed b. Muhammed el-Mâlikî el-Halvetî. Hâşiyetü’s-Sâvî alâ Tefsîri’l-Celâleyn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Sekkâkî, Sirâcüddîn Ebû Ya’kûb Yusuf b. Ebî Bekr el-Hârizmî. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh. Şerhu Kitâb-ı Sibeveyh. thk. Ahmed Hasan Mehdelî - Ali Seyyid Ali. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Kur’ân ‘an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Dr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hecer, 2001.
• Taftâzânî, Sa‘düddîn Mes’ûd b. Ömer. el-Mutavvel şerhu Telhîsi Miftâhi’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• - Muhtasaru’l- me’ânî. Mardin: İslami Kitaplar Neşriyat, ty.
• ’Ulvân, Abdullah. İ‘râbu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 2006.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. Esâsu’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil ’Uyûn es-Sûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• - Tefsîru’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2009.
• Zihni Efendi, Mehmet. el-Kavlü’l-Ceyyid. İstanbul: Âsitâne, t.y.