İbn Vellâd’ın Hayatı, İlmî Kişiliği ve el-İntisâr li Sîbeveyhi ‘ale’l-Müberred Adlı Eseri

Yıl 2022, Sayı: 12, 1 - 13, 15.12.2022

Mahfuz Geylani

https://doi.org/10.54958/iiad.1167462

Öz

İbn Vellâd Hicrî 4. asırda yaşamış Mısır’ın önemli dil bilginlerindendir. “Vellâd” olarak bilinen dedesi el-Velîd’e nisbet edilerek İbn Vellâd olarak şöhret bulmuştur. Aslen Basralı olup Basra’nın önde gelen nahiv âlimlerinden olmuştur. İlim ehli bir aileye mensuptur. İlim tahsilinde bulunmak için Irak’a gitmiş ve Zeccâc’tan Sîbeveyh’in el-Kitâb adlı eserini okumuştur. Daha sonra Mısır’a geri dönmüş ve vefatına kadar Mısır’da ilim tedrisatı ve kitap telîf etmekle meşgul olmuştur. İbn Vellâd ve Ebû Cafer b. en-Nahhâs arasında ilmî münazaralar yaşanmıştır. Zeccâc, İbn Vellâd’ı Ebû Cafer b. en-Nahhâs’a takdim etmiş ve Bağdat’a gelen Mısırlılara kendisi hakkında övgülerde bulunmuştur. Sîbeveyh’in el-Kitâb adlı eseri telîf edildiğinden itibaren eser üzerinde birtakım çalışmalar yapılmıştır. Çalışmaların bir kısmı eserin kapalı yönlerini açıklamaya dönük şerhler olurken bir kısmı da eserdeki konu-lara yönelik eleştiriler şeklinde olmuştur. Esere yönelik eleştirilerden biri de Muberred tarafından yapılmıştır. Muberred bu tenkitlerini günümüze ulaşmayan Mesâilu’l-ğalat adlı eserinde zikretmiştir. İbn Vellâd, Muberred’in Sibeveyh’e bazı eleştiriler yönelttiği Mesâilu’l-ğalat adlı eserine vakıf olunca Muberred’in tenkitlerine rıza göstermemiş ve Sîbeveyh’e yönelttiği tenkitlere cevap mahiyetinde meşhur el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Muberred isimli eserini telîf etmiştir. İbn Vellâd, 133 meseleyi zikrederek Muberred’in eleştirilerine deliller ile cevap vermiştir. İbn Vellâd eserinde Muberred’in eleştirilerine cevap verirken nahiv kâidelerine riayet etmiş, semâ ve kıyâs ile delillendirmede bulunmuş, nahiv âlimlerinin icmâına yer vermiş, bazı gramer âlimlerinin görüşlerine yer vermiş ve bazı nahiv meselelerinde de kendi görüşünü açıklamıştır. Çalışmada öncelikle İbn Vellâd’ın hayatı, ilmî kişiliği ve çalışma konumuzu oluşturan el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Muberred isimli eseri hak-kında bilgiler verilmiş olup akabinde İbn Vellâd’ın söz konusu eserinde takip etmiş olduğu metot açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Gramer, el-İntisar li Sibeveyh ale'l-Müberred, Sibeveyh, Müberred, İbn Vellad

Ibn Vellâd’s Life, Scholarly Personality, and his Work el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ala’l-Muberred

Öz

Ibn Vellâd was an important Egyptian linguist who lived in the 4th century Hijri. He became famous as Ibn Vellâd in association with his grandfather el-Velîd, who was known as “Vellâd”. Originally from Basra, he was one of the leading scholars of grammar in Basra. He belongs to a family of scholars. He went to Iraq to study and read el-Kitâb by al-Sîbeveyh from al-Zajjāj. He then returned to Egypt, where he was engaged in teaching and compiling books until his death. There were scholarly debates between Ibn Vellâd and Abū Cafar b. al-Nahhās. Zajjāj presented Ibn Vellâd to Abū Cafar b. al-Nahhās and praised him to the Egyptians who came to Baghdad. Since the composition of Sîbeveyh’s el-Kitâb, several studies have been conducted on the work. Some of the works have been commentaries to explain the closed aspects of the work, while others have been criticisms of the issues in the work. One of the criticisms of the work was made by Muberred. Muberred mentioned these criticisms in his work Mesâilu’l-ğalat, which has not survived. When Ibn Vellâd became aware of Muberred’s Mesâilu’l-ğalat, in which Muberred criticized Sîbeveyh, he did not agree with Muberred’s criticisms and composed his famous work el-Intisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Muberred in response to Muberred’s criticisms of Sîbeveyh. Ibn Vellâd responded to Muberred’s criticisms with proof by mentioning 133 issues. While responding to Muberred’s criticisms in his work, Ibn Vellâd followed the rules of grammar, provided evidence with semā’ and qiyas, included the consensus of grammatical scholars, included the views of some grammatical scholars, and explained his view on some grammatical issues. First of all, Ibn Vellâd’s life, his scholarly personality, and his work el-Intisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Muberred, which constitutes the subject of our study, are given in our study, and the method that Ibn Vellâd followed in the work in question is explained.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Grammar, Sibeveyh, Müberred, İbn Vellad, el-İntisar li Sibeveyh alel-Müberred

Kaynakça

• Asîrî, İbrâhim b. Alî b. Muhammed. Usûlu’t-tefkîrin nahvî ‘inde İbn Vellâd. Mekke: Ümmül Kura Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1421/2000.
• Brockelman, Carl. Târîhu edebi’l-̒Arabî. çev. Abdulhalîm en-Neccâr. Kâhire: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Gırnâtî el-Endelusî. Tezkiretu’n-nuhât. thk. ‘Afîf Abdurrahmân. Beyrût: Müessesetu’r-Risâle, 1406/1986.
• Furat, Ahmet Suphi. Arap Edebiyatı Tarihi (XVI-XVII. Asırlar). İstanbul: İstanbul Üni-versitesi Yayınları, 2007.
• el-Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya‘kûb. el-Bulğa fî terâcimi eimmeti’n nahvi ve’l-luga. thk. Muhammed el-Mısrî. Dımeşk: Dâru Se‘duddîn, 1421/2000.
• el-Menna‘, Arafât Faysal Abdulvehhâb Abdulkerîm. Ebu’l-Abbâs İbn Vellâd ve cuhûduhu f’in-nahv ve’s-sarf. Irak: Basra Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yük-sek Lisans Tezi, 2005.
• İbnu’n-Nedîm, Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. Mustafâ eş-Şuveymî. Tûnus: ed-Dâru’t-Tunisiyye, 1405/1985.
• İbn Vellâd, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed et-Temîmî en-Nahvî. el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Muberred. thk. Zübeyr Abdulmuhsin Sultân. Beyrût: Müesse-setü’r-Risâle, 1416/1996.
• İbnu’l-‘İmâd, Abdul-Hay b. Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî. Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkâdir el-Arnâvût-Mahmûd el-Arnâvut. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• İsmet Ahmed el-Aceb el-Emîn. el-Edilletu’n-nahviyye ̒ inde İbn Vellâd min hilâli kitâbi-hi’l-İntisâr li Sîbeveyh ̒ale’l-Muberred. el-Cezîre Üniversitesi, Doktora Tezi, 1439/2018.
• Kıftî, Cemâluddîn Ebu’l-Hasan Alî b. Yûsuf. İnbâhur-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrâhim. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1406/1986.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Basım, 2010.
• Muberred, Ebu’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktadab. thk. Muhammed Ab-dulhâlik ‘Udayme. Kâhire: 1415/1994.
• Özel, Ahmet. “İbn Vellâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-1/604-605. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. Buğyetu’l-vu‘ât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Matba‘âtu İsâ el-Bâbî el-Halebî, 1348/1965.
• Yâfi‘î, Ebû Muhammed Abdullâh b. Es‘ad b. Alî b. Süleymân el-Yemenî. Mirâtu’l-cinân ve ‘ibretu’l-yekzân. thk. Halîl Mansûr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Yemânî, Abdulbâki b. Abdulmecîd. İşâretu’t-ta‘yîn ve terâcimu nuhât ve’l-lugaviyyîn. thk. Abdulmecîd Deyyân. Riyâd: Şirketu Tıbâ‘ati’l-‘Arabiyye, 1406/1986.
• Zehebî, Ebû ‘Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-‘İber fî haberi men ğaber. thk. Ebû Hâcir Muhammed Sa‘îd b. Besyûnî Zahlûl. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1405/1985.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Târihu’l-İslâm (h. 161-170). thk. Ömer Abdusselâm Tedmurî. Beyrût: 1411/1990.
• Ziriklî, el-A‘lâm. Beyrût: Dâru’l-‘İlmi lil Melâyîn, 1422/2002.
• Zubeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Endelusî. Tabakâtu’n-nahviyyîn ve’l-lugaviyyîn. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhim. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1352/1934.