Türkiye’de Erken İslam Mimarisi Eğitimindeki Kaynak Yetersizliği Ve Oryantalist Etkiler Sorunu (II); Örnek 6-10

Yıl 2024, Sayı: 15, 1 - 38, 30.06.2024

Fettah Aykaç

https://doi.org/10.54958/iiad.1453329

Öz

Türkiye’de 1948’den bu yana üniversitelerde Türk İslâm Sanatları Tarihi, Mimarlık ve Sanat Tarihi Ana Bilim Dalları’na bağlı Erken İslâm Mimarisi alanının eğitiminde (alternatifsizlikten kaynaklanan zorunlulukla) Avrupalı araştırmacıların çalışmalarından özet tercümeler yoluyla yapılmış yayınlar kullanılmaktadır. Bunun sonucu olarak bu kısmın öğretiminde kullanılan yardımcı kaynaklarda erken İslâm mimarisinin Kâbe, Mescid-i Nebevî, Mescid-i Aksa gibi çok önemli yapılarla ilgili aktarılan bilgilerde Avrupalı yayınlardan yapılan özet tercüme aktarımlar etkin rol oynamıştır. Mutedil bir oryantalist olan K.A.C. Creswell, Erken İslâm Mimarisi (Early Muslim Architecture) isimli kapsamlı çalışmasının genişletilmiş halini 1969 yılında iki cilt, üç kitap halinde yeniden yayınlamıştır. Creswell bu yayınında kendinden önceki Avrupalı yazarların erken devir İslâm mimarisi yapılarıyla ilgili yayınlarında bulunan eksik, fazla ve yanlış bilgileri ortaya koymuştur. Creswell ilk defa 1932’de yayınladığı Early Muslim Architecture (Erken İslam Mimarisi) kitabının 1.cildini sonradan yapılan araştırmaları dahil etmek için 1969 yılında güncelleyip bölüm 1 ve bölüm 2 şeklinde genişleterek yeniden yayınlamıştır. Creswell, 1969 yılında iki cilt, fakat üç kitap halinde yayınladığı Early Muslim Architecture kitabında (özellikle cilt 1, bölüm 1 ve cilt 1 bölüm 2’de) kendinden önceki Avrupalı yazarların erken devir İslâm mimarisi yapılarıyla ilgili yayınlarında mevcut olan eksik, fazla ve yanlışlara işaret edip, her bir konuyla ilgili doğruları da ortaya koymuştur. Türkiye’de yapılan yayınlarda Creswell’in kitabı kaynak gösterilse de muhtevasında ortaya konulmuş olan pek çok önemli bilgi henüz Türkçe kaynaklarda alması gereken yeri alamamıştır. Türkçe yardımcı kaynaklarda mevcut olan yetersizlikler ve oryantalist etkileri konusunda seri halinde planladığımız makalelerin birincisinde beş önemli yayının konuyla ilgili içerikleri tanıtılmıştı. Serinin ikincisi olan bu araştırma makalesinde ise yine Türkiye’de bu alanda yapılmış diğer beş önemli yayının muhtevalarında Kâbe, Mescid-i Nebevî ve Erken Devir Büyük Mescitler hakkında mevcut olan eksikler ile Avrupalı yazarların etkileri Creswell’in EMA (1969) yayını ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Erken İslam Mimarisi,, Kabe, Mescid-i Nebevî, İlk Büyük Mescitler, K.A.C. Creswell

Problems Of Insufficient Informations And Orientalist Influences In Early Muslim Architecture Education Resources In Turkey (II); Examples 6-10

Öz

In Turkey, since 1948, resourse books used in higher education in Departments of History of Turkish Islamic Arts, Architecture, History of Arts were made up of information gathered from books published by European researchers. So, the informations in these books on Kaaba, Prophet’s Masjid (Madinah), Masjid al-Aqsa etc, contain wiews and influences of certain European authors. British Early Muslim Architecture researcher (who can be called a mid-path orientalist) K.A.C. Creswell, published the updated second edition of his famous book named Early Muslim Architecture in 1969. In this book, Creswell declared worldwide that many of Eupean publications contained uncertain and wrong information on early Islamic buildings. Creswell published first volume of his first Early Muslim Architecture book in 1932. In order to include later archeological researches on the field he updated volume one into tw books in 1969. He named them as volume one, part one and voluma one part two. How ever, in these enlarged one he included many new dicoveries and outcome of later excavations. So he pointed to many worng information put forward on important buildings of early muslim period. These new informations (even though Turkish resource books refer to his books), have not found their way into Turkish resource books. In first part of these series of review/research articles, we put light on the contents of five important publications. In this second part, we have looked into another five important (Turkish) publications to review their contents regarding Kaaba (Mecca), Prophet’s Masjid (Madinah) and Early Important Masjids, analising them about sufficiency of information and contaminated views conveyed from the European authors, also comparing them against what Creswell put forward in his books.

Anahtar Kelimeler

Early Islamic Architecture, Turkish Rsesource Books, Kaaba, Prophet's Masjid, Early Impostant Masjids

Kaynakça

• Bulut, Yüce. Oryantalizmin Kısa Tarihi, İstanbul: 2004.
• Can, Yılmaz. İslam’ın Üç Kutsal Mabedi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Creswell, K.A.C. A Short Account of Early Muslim Architecture, Middlessex, UK, 1958.
• Creswell, K.A.C. Early Muslim Architecture, Umayyads, Early Abbâsîds & Tolunids, Second Edition, Volume I, Part I, Hacker Art Books, New York: 1969/1979.
• Çam, Nusret, İslâmda Sanat Sanatta İslâm, Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Encylopedia of Islam (1908-1938), Prepared by A Number of Orientalists, Edited by an Editorial Committee consisting of H.A.R. Gibb, J. H. Kramers, E. Levi Provençal, J. Schacht, B.Lewis, Ch. Pellat and Leiden, under the Patornage of The Union of Academics, E. J. Brill, Netherland 1979-2002 (also, 1938, 1960, 1967).
• Eyice, Semavi. “Cami”, 7/46-92, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Eyice, Semavi. “Mescid”, 8/1-118, İslam Ansiklopedisi [Leiden], İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Devlet Kitapları, 3.Basım, 1979.
• Grabar, Oleg, İslâm Sanatının Oluşumu, (Çev. Nuran Yavuz), Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul: 5.Baskı, 1988, Kalan Yay., 2010.
• Hıllenbrand, Robert. İslâm Sanatı ve Mimarlığı, İstanbul: 2005.
• Hoag, John D. Islamic Architecture, New York: 1997.
• İslam Ansiklopedisi [Leiden], İstanbul (1940-1987), Milli Eğitim Basımevi, C.1, 5, 6, 8 (2.baskı 1978-1987). [İslâm Ansiklopedisi (1940-1987), İslâm Ȃlemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Bibliyografya Lugati İslâm Ansiklopedisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul [I-XII, Beşinci Baskı, 1978-1987].
• Küçükaşçı, Mustafa S. Cahiliyeden Emevîlerin Sonuna Kadar Haremeyn İstanbul: İsar Yayınları 2003.
• Kızıl, Fatma. Oryantalist Paradigmaya Taraf Olmak, (Yayım Tarihi: 27.09.2011), http://sonpeygamber.info/ oryantalist- paradigmaya-taraf-olmak
• Şevket, Yıldız. Oryantalizm ve İslâm Tarihine Oryantalist Yaklaşımlar, Bursa: Uludağ Üniv. İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2002.