Osmanlı’da İç Tehdit Algısı: Safeviyye/Erdebîliyye/Kızılbaşlık (16. ve 17. yüzyıllar)

Yıl 2024, Sayı: 16, 32 - 66, 30.12.2024

Kerem Çavuşlu

https://doi.org/10.54958/iiad.1507177

Öz

Erdebil Tekkesi’ne mensup Kızılbaş Türkmen aşiretleri 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti için bir tehdit unsuru haline geldi. Sultan II. Bayezid döneminde başlayan Kızılbaş nitelikli siyasî ve askerî ayaklanmalar kısa süre içerisinde Anadolu topraklarında yaşayan konargöçer Kızılbaş Türkmen grupları devlet için bir güvenlik meselesi haline getirdi. Osmanlı devlet ricali devletin bekası adına bu isyancı gruplarla mücadeleyi bir devlet politikası haline getirdi. Erdebil tekkesi uzun yıllar Osmanlı Devleti’nin desteği ile Anadolu’da kolay bir şekilde örgütlenme imkânı elde etti. Osmanlı sultanları tarafından siyasî ve iktisadî yönden ciddi şekilde desteklenen bu tarikat, Safevî Devleti’nin kuruluşu ile birlikte devlet için önce bir iç sorun ardında da bir dış tehdide dönüştü. Şah İsmâil’in temsilcileri aracılığı ile Anadolu topraklarında başlatmış olduğu ayaklanmalar nedeniyle Kızılbaş topluluklar yıllarca devlet için iç ve dış tehdit unsuru olmaya devam etti. I. Selim askerî ve dinî bürokrasiyi harekete geçirerek asırlarca sürecek bir mücadele başlattı. Bu mücadele düşük yoğunluklu da olsa yüzyıllar boyu devam etti. Devletin Kızılbaşlara yönelik geliştirmiş olduğu bu olumsuz algı Sünnî halk üzerinde asırlarca etkili oldu. Devlet adamları, din adamlarının görüşlerini kullanarak Kızılbaşlara yönelik ayrıştırıcı ve ötekileştirici algı yönetimini başarılı bir şekilde yürüttüler. Devletin tek taraflı olarak geliştirdiği ve uygulamaya soktuğu bu ayrıştırma ve ötekileştirme politikaları Sünnî halkın bilinçaltında Kızılbaşlara yönelik bir önyargının oluşmasına zemin hazırladı. Anadolu’da yaşayan Sünnî ve Kızılbaş topluluklar arasında ortaya çıkan bu ayrışma yıllar boyu süren mücadele sonucu her geçen gün daha da arttı. Bu ötekileştirici politikalar, ayrışmayı daha da derinleştirdi ve gruplar arasında asırlarca süren bir düşmanlığı da beraberinde getirdi. Devletin içeride Kızılbaşlarla dışarıda ise Safevî devletine karşı başlatmış olduğu bu mücadele zaman zaman birtakım suiistimallere sebebiyet verdi. Devlet memurları Kızılbaşlarla mücadele adı altında birtakım haksız ve hukuksuz uygulamalara başvurdular. Devletin başlatmış olduğu baskıcı ve yıpratıcı politikalar sonucu kendi içine kapanan Kızılbaş topluluklar hakkında şehir efsanesi niteliğinde birtakım uydurma haberleler dedikodular yapıldı ve iftiraya varan söylentiler yayıldı. Bu söylentiler zamanla Sünnî halkın zihninde yalancı bir hakikate dönüştü. Bu türden söylenti ve iftiralarla Kızılbaşlar toplum dışına itildi ve şeytanlaştırıldı. Müslüman bir topluluk olan Kızılbaşlar siyasî, sosyal, dinî ve askerî gerekçelerle din dışı ilan edildi. Kızılbaşlıkla mücadele 16. yüzyıldan itibaren devlet politikası haline getirilerek uzun yıllar ısrarla ve kararlılıkla devam ettirildi. Bu toplulukların Osmanlı Devleti aleyhine ve Safevî Devleti lehine başlatmış oldukları Kızılbaş nitelikli isyanlar onların iç tehdit unsuru haline gelmesindeki en önemli etken oldu.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Osmanlı Devleti, Safevî Devleti, Erdebil Tekkesi, Kızılbaşlık, Türkmen, I. Selim, I. Şah İsmâil

Teşekkür

Çalışmamı derginizde yayınlama konusunda bana destek olursanız memnun olurum. Her türlü eleştiri, öneri ve tavsiyeye açık olduğumu gerek dergi değerlendirme kurulunun gerekse hakemlerin yapacağım her türlü eleştiri ve önerileri en kısa süre içinde tamamlayacağımdan emin olabilirsiniz. şimdiden emeği geçeceke olana herkese teşekkür ederim. Salamlar

Perception of Internal Threat in the Ottoman Empire: the Safavids/Ardebil Sect / The Qizilbash (16th and 17th centuries)

Öz

16th century. The political and military uprisings of Qızılbash character that started during Sultan Bayezid II period soon turned the nomadic Qızılbash Turkoman groups living in Anatolian lands into a security issue for the state. The Ottoman ruler made the fight against these rebel groups a state policy for the sake of the survival of the state. Ardebil lodge had the opportunity to organize easily in Anatolia with the support of the Ottoman State for many years. This sect, which was seriously supported politically and economically by the Ottoman sultans, turned into an internal problem and then an external threat for the state with the establishment of the Safavid State. Due to the uprisings initiated in Anatolian lands by Shah Ismail through his representatives, Qızılbash communities continued to be an internal and external threat to the state for years. Selim I mobilized the military and religious bureaucracy and started a struggle that would last for centuries. This struggle continued for centuries, albeit at low intensity. The negative perception developed by the state towards the Qizilbash people had an impact on the Sunni people for centuries. Using the views of the clergy, statesmen successfully managed the discriminatory and alienating perception towards the Qizilbashes. These segregation and marginalization policies, developed and implemented unilaterally by the state, also paved the way for a prejudice against the Qizilbashes in the subconscious of the Sunni people. This separation between the Sunni and Qızılbash communities living in Anatolia increased day by day as a result of the struggle that lasted for years. These marginalizing policies further deepened the division and brought about centuries-long hostility between the groups. This struggle, which the state initiated against the Qizilbash at home and the Safavid state outside, brought with it some abuses from time to time. Civil servants resorted to some unfair and unlawful practices under the name of fighting against the Qizilbashes. A number of fabricated news, rumors, and even slanderous rumors were spread in the form of urban legends about the Qizilbash communities, which had become self-absorbed as a result of the oppressive and destructive policies initiated by the state. Over time, these rumors turned into a false truth in the minds of the Sunni people. With such rumors and slanders, the Qizilbash were ostracized and demonized. The Qizilbash, a Muslim community, was declared non-religious for political, social, religious and military reasons. The fight against the redhead has become a state policy since the 16th century and has been continued persistently and determinedly for many years. The Qizilbash rebellions that these communities started against the Ottoman Empire and in favor of the Safavid State were the most important factor in their becoming an internal threat.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ottoman State, Safavid State, Ardebil Sect, Qızılbash Turkoman, Selim I, Shah Ismail I

Kaynakça

• Ahmet Refik. “Osmanlı Devrinde Rafızîlik ve Bektaşîlik (1558-1591)”. Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası 8/2 (1932), 21-59.
• Akgündüz, Ahmet. Arşiv Belgeleri Işığında Somuncu Baba ve Neseb-i Âlîsi (Yüce Nesebi). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 2009.
• Akkuş, Mehmet. “Somuncu Baba ve Hacı Bayrâm-ı Velî’nin Etki Alanı”. Hacı Bayrâm-ı Velî. ed. İbrahim Ethem Arıoğlu. 165-173. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Kültür Eserler Dizisi, 1. Basım, 2018.
• Akman, Elif Gül. Onaltıncı Asır Osmanlı Toplumunda Belli başlı Kızılbaş İsyanları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Argunşah, Mustafa. Şükrî Bitlisî Selîm-Nâme. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 1997.
• Arslan, Sevim. “Hacı Bayram Veli’nin Yetiştirdiği Halifeler”. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ahmet Cahid Haksever. Ankara: Kalem Eğitim Kültür ve Akademi Derneği, 1. Basım, 2016.
• Artan, Mihriban. “Şahkulu Ayaklanmasında Mehdî Söylemi Ve Hicrî 1000 Yılı Üzerinde Bir Değerlendirme”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 25 (2022), 103-136.
• Âşıkpaşazâde. Âşıkpaşazâde Tarihi (Osmanlı Tarihi 1285-1502). ed. Necdet Öztürk. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat, 1. Basım, 2013.
• Ata, Ramazan. “Osmanlıya Karşı Hacı Bayram Veli ve Somuncu Baba’nın Tutumu”. II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı I. ed. Ethem Cebecioğlu. Ankara: Kalem Neşriyat, 1. Basım, 2017.
• Aydın, Nurhan. “Osmanlıdan Günümüze Aleviliğin Tarihsel Gelişimi”. SBARD 18/36 (2020), 113-137.
• Bağçeci, Muhittin - Deniz, Rasim. Şeyh İbrahim Tennurî ve Gülşen-i Niyâz. Kayseri: Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Baharlu, İlgar. “Safevi Dönemi Kızılbaş Türkmen Toplumunda Kadın (Bir Kızılbaş Kadın Örneği Taçlı Begüm)”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 61/1 (2021), 33-355.
• Bayramoğlu, Fuat. Hacı Bayram-ı Veli Yaşamı-Soyu-Vakfı. 1-2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım, 1983.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri (1299-1915). ed. A.Fikri Yavuz - İsmail Özen. 1-3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1. Basım, ts.
• Celâl-zâde Mustafa. Selim-Nâme. ed. Ahmet Uğur - Mustafa Çuhadar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 1997.
• Çakmak, Yalçın. II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kızılbaş/Alevî Siyaseti (1876-1909). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Çakmak, Yalçın. “Nur Baba’dan Bektaşi Kız’a Edebiyatta Bektaşî ve Kızılbaş/Alevîlere Yönelik Olumsuz Algı (1913-1945)”. folk/ed.Derg. 27/1 (2021), 245-263.
• Çakmak, Yalçın. Sultanın Kızılbaşları II. Abdulhamid Dönemi Alevilik Algısı ve Siyaseti. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Çelik, İsa. “Hacı Bayram-I Veli’nin Yaşadığı Dönemde Tasavvufi Hayata Genel Bir Bakış”. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ahmet Cahid Haksever. Ankara: Kalem Eğitim Kültür ve Akademi Derneği, 1. Basım, 2016.
• Çiftçi, Salih. “Sûfi-Devlet ilişkilerinde Bir Model Olarak Hacı Bayrâm-ı Velî Tecrübesi”. Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu. 275-282. İstanbul: TÜRKKAD Türk Kadınları Derneği İstanbul Şubesi Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Dalkesen, Nilgün. “Alevi Kızılbaş Kimliğinin Oluşumunun Tarihsel Arka Planına Bir Bakış”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 3/3 (2012), 241-255.
• Dalkıran, Sayın. “İran Safevî Devleti’nin Kuruluşuna Şiî İnançların Etkisi ve Osmanlı’nın İran’a Bakış”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2002), 55-102.
• Eflatun, Muvaffak. “Klasik Türk Şiirinde Kızılbaş ve Bektaşi Algısı”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı. 481-510. 2018: Hacı Bayramı Veli Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Ekinci, Mustafa. Anadolu Aleviliğinin Tarihsel Arka Planı. İstanbul: Beyan yayınları, 1. Basım, 2002.
• Ekinci, Mustafa. Erdebil Tekkesi’nin Kuruluşu Gelişmesi ve Anadolu’daki Dinî ve Siyasî Faaliyetleri. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Ekinci, Mustafa. “Safeviyye Tarikati ve Türkmenler Üzerindeki Rolü”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. ed. Halil İbrahim Bulut. 143-173. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Emecen, Feridun. “-III- Devlet-i Âl-i Osman’dan Cihan Devletine A. II. Bayezid B. Yavuz Selim”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti Osmanlılar-I. 12/259-301. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Eravcı, Mustafa. “Safeviler”. İslam Tarihi ve Medeniyeti Müslüman Türk Devletleri-II. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Erdemli, Mustafa. Mühimme Defterlerine Göre Kanuni Sultan Süleyman ve II. Selim Dönemi Kızılbaş Hareketleri. Karabük: Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Erkan, Ümit. 16. Yüzyıl Osmanlı’da Kızılbaş Ayaklanmaları. Ankara: Araştırma Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Erkan, Ümit. 16. Yüzyılda Osmanlı’da Kızılbaş Ayaklanmaları. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Eröz, Mehmet. Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 3. Basım, 2014.
• Erpolat, M.Salih. “XVI. Yüzyılın Başlarında Tutulan Tahrir Defterlerinde Kızılbaşlara Dair Notların Tarih Açısından Önemi”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 22 (2020), 149-178.
• Erşahin, Seyfettin. Akkoyunlular Siyasal, Kültürel, Ekonomik ve Sosyal Tarih. Ankara, 1. Basım, 2002.
• Erşahin, Seyfettin. “Devlet Dergâh İlişkileri: Hacı Bayram-ı Velî Dergâhı-Akkoyunlu Devleti İlişkileri Örneği”. II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ethem Cebecioğlu. Ankara: Kalem Neşriyat, 1. Basım, 2017.
• Eşrefoğlu Rumî. Tarikatnâme. ed. Esra Keskinkılıç. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 1. Basım, 2002.
• Fidan, Mustafa. İbrahim Tennuri Hayatı ve Eserleri. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Göktaş, Vahit. “Hacı Bayram-I Veli’nin Ankara’da Ahilerle İlişkileri”. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempoz-yumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ahmet Cahit Haksever. Ankara: Kalem Eğitim Kültür ve Akademi Derneği, 1. Basım, 2016.
• Gümüşoğlu, Hasan. İslam’da İtikadi Mezhepler: Temel İnanç Sistemleri. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1. Basım, 2024.
• Günay, Umay. “Hacı Bayramı Veli ’nin Hayatı ve Eserleri”. 1. Hacı Bayram-I Veli Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Ankara Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları-3, 1. Basım, 1990.
• Gündüz, Tufan. Anadolu’da Türkmen Aşiretleri “Bozulus Türkmenleri 1540-1640”. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 1. Basım, 2007.
• Gündüz, Tufan. Son Kızılbaş Şah İsmail. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 1. Basım, 2010.
• Haksever, Ahmet Cahid. “Şeyhlikten Şahlığa Safevîlik ve 15. Yüzyıl Osmanlı Siyasetinde Tarikatlar”. II. Uluslararası Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ethem Cebecioğlu. 511-524. Ankara: Kalem Neşriyat, 1. Basım, 2017.
• Hınz, Walther. Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım, 1992.
• Hızlı, Mefail. “Somuncu Baba (öl. 815/1412) (Şeyh Ebû Hâmid Hamidüddîn Aksarâyî)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (1987), 263-271.
• Hoca Saadettin Efendi. Tâcü’t-Tevârih. ed. İsmet Parmaksızoğlu. 1-5 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1. Basım, 1979.
• Işık, Zekeriya. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim-Kültür Politikaları Yoluyla Bektaşilik ve Kızılbaşlığı Tasfiye Girişimleri (1826 Sonrası)”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 76 (2015), 31-53.
• İpek, Yasin vd. Şia’dan Kızılbaşlığa Türklerde Alevîlik. İstanbul: Bizim Kitaplar, 1. Basım, 2010.
• İvgin, Hayrettin. “Hacı Bayram-ı Veli’ nin Somuncu Baba İle Münasebetleri”. 1. Hacı Bayram-I Veli Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Ankara İl Kültür Müdürlüğü Yayınları-3, 1. Basım, 1990.
• Kaplan, Doğan. Buyruklara Göre Kızılbaşlık. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Kaplan, Doğan. Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Karadeniz, Yılmaz. “Erdebil Tarikatı’ndan Safevi Devleti’ne Siyasallaşma Süreci Ve Meşruiyet Meselesi”. Aka-demik MATBUAT, http://dergipark.gov.tr/matbuat 3/1 (Haziran 2019), 1-16.
• Karadeniz, Yılmaz. “Safevi Devletinin Kuruluşu Meselesi”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (ts.), 53-67.
• Karadeniz, Yılmaz. “Safevî Devleti’nin Kuruluşu Meselesi: Kızılbaşların Ortaya Çıkışı”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (ts.), 53-67.
• Karadeniz, Yılmaz. “Safevî Tarikatı’nın Seyidliği ve Şiiliği Meselesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 75 (2015), 15-28.
• Karatop, Buket. “Hacı Bayrâm-ı Velî’nin Gelibolu’daki Müridleri:Yazıcızâde Mehmed ve Ahmed Bîcân”. Hacı Bayrâm-ı Velî Uluslararası Sempozyumu. 71-80. İstanbul: TÜRKKAD Türk Kadınları Derneği İstanbul Şubesi Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Kesenceli, Resul. “Şeyh Hamid-i Velî (Somuncu Baba) Hazretlerinin Menkıbevi Hayatından Kesitler”. 10. So-muncu Baba ve Hulusi Efendi Kültür Etkinlikleri Sempozyum Tebliğleri. 143-155. Ankara: Nasihat Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Keven, Ahmet. Anadolu’da Kızılbaşlık Ve Kızılbaşlar (Yavuz Sultan Selim Dönemi). Yalova: Yalova Üniversite-si Sosyal Bilinler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Köprülü, Fuat. “Bir Kızılbaş Şairi Pir Sultan Abdal”. Milli Folklor 12 (1991), 53-54.
• Küçükkaya, M. Askeri. “Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Hacı Bayram-ı Velî ve Tarikat”. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ahmet Cahid Haksever. Ankara: Kalem Eğitim Kültür ve Akademi Derneği, 1. Basım, 2016.
• Kütükoğlu, Bekir. Osmanlı-İran Siyâsî Münasebetleri 1578-1590. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1962.
• Miroğlu, İsmet. “Fetret Devrinden II. Bayezid’e Kadar Osmanlı Siyasî Tarihi”. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. İstanbul: Çağ Yayınları, 1. Basım, 1989.
• Mohammesnejad, Hamidreza. “Erdebil Tarikatı ve İlhanlılar: Tasavvuf ve Siyaset İlişkisinde Yeni Dönem”. Tarih Araştırmaları Dergisi 34/57 (2015), 99-120.
• Müneccimbaşı, Derviş Ahmed Dede b. Lütfullah. Sahâifü’l-ahbâr fî tercümeti câmîi’d-düvel. çev. Ahmet. b. M. eş-Şâir Nedim. 3 Cilt. İstanbul: Matba-i Âmire, 1. Basım, 1285.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Babailer Isyanından Kızılbaşlığa: Anadolu’da İslâm Heterodoksisinin Doğuşuna Kısa Bir Bakış”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. ed. Ahmet Yaşar Ocak. 38-57. Ankara: T.C Kültür Bakanlığı Yayınları, 1. Basım, 2009.
• Okhan, Mehmet Ali. Hacı Bayrâm-ı Velî. Ankara: İslâm Kütüphanesi, 2. Basım, 1949.
• Öngören, Reşat. “Safeviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/460-462. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2008.
• Özgül, Vatan. “Kızılbaş ve Türkmenler”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 32 (2004), 255-274.
• Özkan, Ahmet. “Hacı Bayram-ı Veli’nin Eşrefoğlu Rûmî’ye Tesiri”. Uluslararası Hacı Bayram Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ahmet Cahid Haksever. Ankara: Kalem Eğitim Kültür ve Akademi Derneği, 1. Basım, 2016.
• Özkan, Muhammed Ali. Fetvalar ve Belgeler Işığında Osmanlıda Kızılbaşlık Meselesi (16.-17. Yüzyıllar). Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özköse, Kadir. “Hacı Bayram Veli’nin Tesir Halkası”. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildirileri Kitabı 1. ed. Ahmet Cahid Haksever. Ankara: Kalem Eğitim Kültür ve Akademi Derneği, 1. Basım, 2016.
• Peçevî, İbrahim Efendi. Peçevî Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Neşriyat Yurdu Yeni Şafak Maarif Kütüphanesi, 1. Basım, 1968.
• Roemer, Hans R. “Kızılbaş Türkmenler Safevî Teokrasisinin Kurucuları ve Kurbanları”. çev. Harun Yıldız. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 38 (2006), 81-92.
• Sak, Vesile Albayrak. “Şeyh Hamid-i Veli ve Nur Halife Şahsında Erdebil Tekkesindeki Zihniyet Değişikliği”. Somuncu Baba Tarih Ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi IV. Uluslararası Aksaray Sem-pozyumu. ed. Mehmet Sami Yıldız vd. 353-365. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Somuncu Baba Tarih ve Kültür Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, 1. Basım, 2019.
• Savaş, Saim. “Osmanlı Dönemi Arşiv Belgelerinin Alevilik Araştırmaları Bakımından Önemi”. OTAM 44 (Güz 2018), 279-309.
• Savaş, Saim. XVI. Asırda Anadolu’da Alevîlik. Ankara: Vadi Yayınları, 1. Basım, 2002.
• Selçuk, Hava. “Osmanlı Devleti’nin Kızılbaş(Alevi)-Bektaşileri Sünnileştirme Siyaseti Takip Ettiği 19. ve 20. Yüzyılda Hacı Bektaş Veli Tekkesi”. Nevşehir Hacı Bektaşı Veli Üniversitesi SBE Dergisi 2021 Yılı Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 26-36.
• Sheikh, Shiraz. “Hacı Bayrâm-ı Velî ve Şeyh Hâmid Aksarâyî Arasındaki ilişki”. Hacı Bayram-ı Veli Uluslararası Sempozyumu. İstanbul: TÜRKKAD Türk Kadınları Derneği İstanbul Şubesi Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Solak-Zâde, Mehmet Hemdemî Çelebi. Solak-ZâdeTarihi. 2 Cilt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayanları, 1. Basım, 1989.
• Soyyer, A. Yılmaz. “Osmanlı’da Kızılbaşlar”. Kubbealtı Akademi Mecmuası 28/1 (1999), 33-36.
• Sönmez, Vecihi. “Hacı Bayram Velî ve Bayramiyye Ekolünün Anadolu’ya Etkisi”. II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ethem Cebecioğlu. Ankara: Kalem Neşriyat, 1. Basım, 2017.
• Sönmez, Zekiye. Hz. Ömer’in Arap Yarımadası ve Çevresindeki Hıristiyanlarla Münasebetleri. ed. Ali Aksu. 2/255-292. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1. Basım, 1992.
• Sümer, Faruk. Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü (Şah İsmail ile Halifeleri ve Anadolu Türkleri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım, 1992.
• Şah, Serap. Safvetü’s-Safâ’da Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri Ve Menkıbeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Şahin, Hanifi. “Câmiu‘t-Tevârîh’e Göre Gâzân Hân’ın Müslümanlığı ve Bunun İlhanlı Toplumuna Yansımaları”. Bilig 73 (2015), 207-230.
• Şahin, Hanifi. “İlhanlıların Sosyo-Politik İlişkilerinde Dinî-Mezhebî Kabullerin Rolü”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi İLTED Erzurum 45 (Ocak 2016), 109-138.
• Şahin, Hâşim. “Hacı Bâyram-ı Veli’nin Halîfesi Emir Sikkînî ve Bayrâmî Melâmîliğinin Oluşum Süreci”. Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu. 480-488. İstanbul: TÜRKKAD Türk Kadınları Derneği İstanbul Şubesi Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Şahin, Hâşim. “Somuncu Baba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/377-378. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2009.
• Tansel, Selahattin. Sultan II. Bâyezit’in Siyasî Hayatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1. Basım, 1966.
• Tansel, Selahattin. Yavuz Sultan Selim. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1. Basım, 1969.
• Taşdemir, Mehmet. “Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) Hazretleri (1331 -1412)”. Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu1 7-19 Kasım 2017 Malatya Bildiriler 1.Cilt. ed. Nusret Akpolat vd. 1/287-300. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Taşdemir, Mehmet. “Tarihe Manevi Bir Yolculuk Şeyh Hamid-i Velî/Somuncu Baba (k.s) Hazretleri”. Somuncu Baba ve Hulusi Efendi Sempozyum Bildirileri. Ankara: Nasihat Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Taşğın, Ahmet. “Bektaşîlik-Kızılbaşlık Eleştirileri”. Folklor/Edebiyat 29/8 (2002), 75-90.
• Taşğın, Ahmet. “Erdebil Tekkesinin Rum’da Son Temsilcilerinden Yusuf Hakiki Baba”. I. Milletlerarası Türkiye-Azerbaycan Münasebetleri Sempozyumu (12-14 Mayıs 2016) Bildiriler Özet/Tam Metinler. 192-198. Kas-tamonu: Kastamonu Üniversitesi, 1. Basım, 2016.
• Taşğın, Ahmet. “Erdebil Tekkesinin Rum’daki Temsilcilerinden Hacı Bayram Veli ve Erdebil Tekkesinde Ayrışma”. II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 1. ed. Ethem Cebecioğlu. Ankara: Kalem Neşriyat, 1. Basım, 2017.
• Taşğın, Ahmet. “Şah İsmail Erkânı: Alevi Toplulukların Ortak Bir Program Etrafında Toplanma Süreci”. Safevîler ve Şah İsmail. 11-45. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 1. Basım, 2014.
• Taşğın, Ahmet - Öner, Atay. “Erdebil Tekkesi İki Şeyhinin Seyahati ve Sonuçları: Dede Hoca Alaaddin Ali ve Torun Şeyh Cüneyt’in Erdebil Dışında Kalan Türbeleri”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu (18-20 Ekim 2018 Ankara) Bildiriler Kitabı. 575-594. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Velî Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi, 1. Basım, 2018.
• Taşğın, Ahmet - Öner, Atay. “Erdebil Tekkesinin Rum Diyarındaki Halifesi Şeyh Hamidi Veli Nam-ı Diğer Somuncu Baba”. II. Milletlerarası Azerbaycan – Türkiye Münasebetleri Sempozyumunun Bildirileri. 252-258. Elektronik Kitap, 2017.
• Taşköprülü-Zâde, Isâmu’d-dîn Ebû’l-hayr Ahmet Efendi. eş-Şekāʾiku’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-Devleti’l-ʿOs̱mâniyye. ed. Ahmet Suphi Furat. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1. Basım, 1985.
• Togan, A.Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihi’ne Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi, 3. Basım, 1981.
• Turan, Ahmet. “Anadolu Alevîleri - Kızılbaşlar”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1992), 45-59.
• Tuysuz, Ş. Cem - Yılmaz, Şahin. “Safevî Devleti Kurulmadan Önce Erdebil Dergâhı Şeyhlerinin Siyasi Faaliyetleri (Şeyhlikten Şahlığa)”. Tarih ve Gelecek Dergisi 5/3 (Aralık 2019), 724-751.
• Türüt, Duygu. Osmanlı’da Bir Muhalefet Hareketi Olarak XVI. Yüzyılda Kızılbaşlar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Uğur, Ahmet. Yavuz Sultan Selim. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Ulu, Mahmut. “Hacı Bayram-I Veli – Somuncu Baba İlişkileri”. III. Uluslararası Hacı Bayram-ı Veli Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Vahit Göktaş - Harun Alkan. Ankara: İlâhiyât, 1. Basım, 2018.
• Uluerler, Sıdkı. “Osmanlı-Safevî İlişkilerinin Başlangıcı Sürecinde Osmanlı’da Kızılbaş Algısı”. Geçmişten Günümüze I Uluslararası Alevilik Sempozyumu. ed. Mehemet Yazıcı. 2/12-37. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Ku-rumu Basımevi, 2. Basım, 1969.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Ünlü, Nuri. Camiü’d-Düvel ( II. Beyazid ve Yavuz Sultan Selim Devri) Müellifi Müneccimbaşı Ahmet Dede (Tenkitli Metin Neşri). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
• Woods, John E. 300 Yıllık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular. çev. Sibel Özbudun. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1. Basım, 1993.
• Yaman, Ali. “Şah İsmail (Hatâî) Sultan Selim(Yavuz) ve Ebûsuud Efendi Örnekleri Ekseninde Tarihsel Şahsi-yetler ve Toplum Mühendisliği”. Safevîler Ve Şah İsmail. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 1. Basım, 2014.
• Yaşaroğlu, Hasan. “Sıffîn Savaşı ve Tarihin Gizlediği Bir Gerçek; Ali Muâviye Mütarekesi”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9/1 (Winter 2014), 623-635.
• Yıldırım, Rıza. Turkomans Between Two Empires: The Origins Of The Qizilbash Identity in Anatolia (1447-1514). Ankara: The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, A Ph.D. Dissertation, 2008.
• Yıldız, Harun. Anadolu Aleviliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2004.
• Yılmaz, Selahattin. “Abdurrahman Erzincanî”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1996), 243-245.
• Yuvalı, Abdulkadir. “İlhanlılar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 2000.