Türkiye’de Sivil-Asker İlişkilerinin Temel Açmazları Ve Uzlaşı İmkanları

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 8, 78 - 103, 21.06.2018

Mustafa Uluçakar

Öz

Bu makalenin amacı, Türk sivil-asker ilişkilerinin temel açmazlarının
neler olduğu ile Batılı demokratik gözetim norm ve standartlarına uygun bir
ilişki biçimi tesisi için uzlaşı imkânlarının olup olmadığını incelemektir. Amaca
varmak için öncelikle, Batılı sivil kontrol yöntemlerinin neler olduğu,
nasıl uygulandığı ve hangi yönleriyle Türkiye örneğinden farklılaştığı konuları
ele alınmıştır. Arkasından, Türk sivil-asker ilişkilerinin temel açmazlarının
neler olduğu ve siyasi otorite ile askeri elitlerin bu konular üzerinde ne
ölçüde uzlaşıp uzlaşamadıkları tartışılmıştır. Son olarak da, sivil ve askeri elitler ile
vatandaşlar arasında diyalog, işbirliği, değer ve hedeflerin paylaşımına
dayalı bir uzlaşı zemini üzerine oturtulmuş bir demokratik gözetim modelinin
tesisi olanakları sorgulanmıştır. Nitel ve ikincil verilere dayanan çalışma
sonucunda Türkiye’de sivil-asker
ilişkilerinde yaşanan temel zorlukların, kurumsal nedenlerden ziyade, ilişki
tarafları arasındaki kültürel ayrışmalardan kaynaklandığı belirlenmiştir. Diğer
bir deyişle çalışmada, sözü edilen demokratik gözetim modelinin; din-devlet
ilişkileri, ayrılıkçı Kürt sorunu, militarist, otoriteryen eğilimler
üreten eğitim ve kültür kalıpları gibi
siyasal kültürde ayrışmalara yol açan
ve bu yönüyle demokrasi krizi yaratan sorunlar çözüldüğü takdirde sağlanabileceği sonucuna varılmıştır. Çalışmanın
Türk sivil-asker ilişkilerinin
dinamiklerinin daha iyi anlaşılması ve yorumlanmasına imkân sunabileceği ve bu
bağlamda ilgili literatüre katkı sağlayacağı değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sivil – Asker İlişkileri, Türk Sivil - Asker İlişkileri, Türk Silahlı Kuvvetleri, Demokratik Gözetim

Kaynakça

• AGİT (1993). Code of Conduct on Politico-Military Aspects of Security. Programme for Immediate Action Series, No. 7, https://www.osce.org/fsc/41355?download=true, (erişim tarihi: 31.03.2018).
• AKÇA İ. (2006), Militarizm, Kapitalizm ve Devlet: Türkiye’de Orduyu Yerli Yerine Koymak, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü, Boğaziçi Üniversitesi.
• AKDOĞAN, Y. (2004), Muhafazakâr Demokrasi, Alfa Yayınları, İstanbul.
• AK PARTİ (2012), 2023 Siyasi Vizyonu, Siyaset-Muhafazakâr Demokrat Kimlik, https://www.akparti. org.tr/upload/documents/akparti2023siyasivizyonuturkce. pdf, (erişim tarihi: 20.04.2018).
• AKYAZ D. (2002), Askerî Müdahalelerin Orduya Etkisi: Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ALTINAY A. G. (2004), The Myth of the Military-Nation: Militarism, Gender and Education in Turkey, Palgrave MacMillan, New York.
• ALTINAY H. (2010), Sosyal Çatışma ve Din, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 2, s. 187-215
• ATATÜRK DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU, ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ (1997), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt: I-III, Ankara.
• AYDINLI, E. (2009), A Paradigmatic Shift for the Turkish General and an End to the Coup Era in Turkey, The Middle East Journal, Volume 63, Number 4, 2009, s. 581–596, Middle East Institute.
• BAYRAMOĞLU, A. ve İnsel, A. (2005), Almanak Türkiye 2005-Güvenlik Sektörü ve Demokratik Gözetim,http://tesev.org.tr/wp.content/uploads/2015/11/Almanak_Turkiye_2005_Guvenlik_Sektoru_ve_Demokratik_ Gozetim.pdf, (erişim tarihi: 12.03.2018).
• BIHIMYA, K. (1977), Civil Military Relations: A Comparative Study of India and Pakistan, PhD Dissertation, Rand Post Graduate School, Santa Monica, California, USA.
• BRÖCKLING, U. (2008), Disiplin: Askerî İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi, Çev. Veysel Atayman, Ayrıntı Yayınları, İkinci Basım, İstanbul.
• BORN, H., Fluri, P. ve Johnsson, A. (2003), Handbook for Parliamentarians No: 5, Parliamentary oversight of the security sector: Principles, mechanisms and practices, IPU/DCAF, Geneva, and Belgrade.
• CİZRE-Sakallıoğlu Ümit, (2006), Muktedirlerin Siyaseti, İstanbul: İletişim Yayınları.
• DEMİREL, T. (2010), 2000’li Yıllarda Asker ve Siyaset: Kontrollü Değişim ile Statüko Arasında Türk Ordusu, SETA Analiz, Sayı 18.
• FALTAS, S. ve JANSEN, S. (2006), Governance and the Military: Perspectives for Change in Turkey, Papers of a Project Managed by the Centre for European Security Studies (CESS), in the Netherlands, in co-operation with the Istanbul Policy Center (IPC)
• GREENWOOD, D. (2005), Türk Sivil-Asker İlişkileri ve Avrupa Birliği: Süregelen Buluşmaya Hazırlık, http://www.cess. org/publications/occasionals/view/?id=6, (erişim tarihi: 19.03.2018).
• GÜNEŞ, T. (1983), Araba Devrilmeden Önce, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• HUNTINGTON, S. P. (1993), Asker ve Devlet, Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, Ankara.
• KARPAT, K. (2010), Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, Timaş Yayınları, İstanbul.
• LUCKHAM, R. (1971), A Comparative Typology of Civil-Military Relations, Government and Opposition, Volume 6, Issue 1, s. 5–35.
• MONTERO, C. C. (2007), “Study on Democratic Control of Armed Forces, Who Controls”, DCAF Backgrounder, EU Venice Commission, Strasbourg, France.
• NARLI, N. (2003), Initiatives for Transparency-Building in Turkey: International, Domestic and Regional Factors, Information & Security, Volume 11, pages: 34–54.
• NARLI, N. (2004), Aligning Civil-Military Relations in Turkey: Transparency Building in Defense Sector and the EU Reforms, http://www.bundesheer.at/pdf_pool /publikationen/10_wg9_taf_110.pdf, (erişim Tarihi: 25.03.2018).
• NARLI, N. (2008), Turkish Politics: More Democracy and Europe or More Islam? FRIDE Comment, (May 2008), http://fride.org/descarga/COM_Turkey_Europe_ENG _may08.pdf, (erişim tarihi: 29.03.2018).
• NARLI, N. (2009) Changes in the Turkish Security Culture and in the Civil-Military Relations, Strategic Culture and Security Sector Reform, s. 56–84, Western Balkan Security Observers Meeting in Belgrade.
• PLÂTON (2001), Devlet, (Çeviren Canan Eyi), Gün Yayıncılık, İstanbul.
• ÖRS, B. (1996), Türkiye’de Askerî Müdahaleler: Bir Açıklama Modeli, Der Yayınları, İstanbul.
• SAFİ, İ. (2005), Türkiye’de Muhafazakârlığın Düşünsel-Siyasal Temelleri ve Muhafazakâr Demokrat Kimlik Arayışları, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/ 1689, (erişim tarihi: 25.03.2018).
• SCHIFF, R. L. (1995), Civil-Military Relations Reconsidered: A Theory of Concordance, Armed Forces and Society, Volume 22, Number 1, fall 1995.
• ULUÇAKAR, M. (2013), Türkiye’de Sivil-Asker İlişkileri ve Ordunun Demokratik Kontrolü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi ABD, Ankara.