Sovyet Rusya Rejiminin Türkistan Halklarına Yönelik Asimile Politikası

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 9, 251 - 269, 26.12.2018

Aysel Erdoğan

Öz

XIX. ve XX. Yüzyıl Türkistan halklarının bağımsızlıklarını
kaybetme tehlikesi içinde kalıp özgürlük ve milli kimliklerini koruma
mücadelesi verdikleri bir dönem olmuştur. Rus işgalinin planlandığı ve
uygulamaya koyulduğu süreçte kendi içlerinde birlik oluşturamayan Türkistan
halkları, işgalin ardından Çarlık rejiminin himayesinde baskıcı bir politikanın
altında ezilmeye mahkûm bırakılmışlardır. Türkistan topraklarını işgal ile
yetinmeyen Rus toplulukları aynı zamanda buradaki halkları asimile etmek adına
dil, din ve kültür noktasında baskıcı bir siyaset uygulamaya koymuşlardır.
Halkın durumdan rahatsızlığının bilincinde olan Sovyet yönetimi Çarlık
rejiminin baskıcı politikasını kendi lehine kullanarak idarede kontrolü
sağlamıştır. Bu süreçte halka verilen sözler iktidarı ele geçirdikten sonra unutulmuş
ve Çarlık döneminden daha ağır bir süreç yaşatılmıştır. Özellikle Türkistan
toplumunun manevi gücünü aldığı İslam dinini ortadan kaldırmak noktasında halk
üzerinde büyük bir baskı oluşturulmuştur. Çalışmamızda Sovyet Rusya yönetiminin
Türkistan halkının dini duygularını yok etmek adına uygulamış olduğu
asimilasyon politikası ve halkın bu duruma karşı olan tavrı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, İslam

Kaynakça

• BENNİNGSEN A.- QUELQUEJAY, C. (1981). Sultan Galiyev ve Sovyet Müslümanları, Hür Yayın, İstanbul. BRAKER, H. (1984). İslamiyet Sorununun Sovyetlerin İç ve Dış Politikasındaki Yeri, Çev. Yuluğ Tekin Kurat, Orta Doğu Teknik Üniversitesi.BROXUP, M. (1987), “Islam In Central Asia Since Gorbachev”, Asian Affairs, 18/3, ss. 283- 293.DERİN, S. (2006), “Tasavvufun Orta Asya’da Yakın Geçmişteki Rolü: Kırgızistan Örneği”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, S.16, ss. 7- 39.DOĞAN, O. (2011), “Çarlık Rusya’nın Uyguladığı İstila ve Asimile Siyasetine Karşı Başkırtların Çıkarttığı İsyanlar (XVII. Yüzyılın İkinci Yarısı ve XVIII. Yüzyıl)” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, ss.117- 135.DOĞAN, O.- ERDOĞAN A. (2017). Batı Türkistan Hanlıkları (Kuruluştan Yıkılışa), Berikan Yayınevi, Ankara.ERDEM, Demirhan F. (2011), “ Mazlumların Kuramcısı Ve Stratejisti: Sultan Galiyev”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı. 28, ss. 85- 113.ERDOĞAN, A. (2013), İngiliz Kaynakları ve Seyahatnamelere Göre XIX. Yüzyılda Türkistan (Orta Asya) Şehirlerinin (Buhara, Hive, Taşkent, Hokand, Semerkand) Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Durumu, KSÜ, Sos. Bilimler Enst., Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.ERŞAHİN, S. (1998), “Bagımsızlık Sonrasında Türkistan Cumhuriyetlerinde Dini Yapılanma”, Türk Dünyasının Dini Meseleleri (Kutlu Doğum Haftası: 1997), Yayına Hazırlayan Dr. Ömer Turan, Türkiye Diyanet VAKFI Yaylnları / 266.Gotthard Jaeschke - Münster-W., “1919-1939 Yılları Arasındaki Türk-Rus Yakınlaşması Hakkında Bir İnceleme (Atatürk Dönemi Sovyet Politikası Hakkında)”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı.19, ss.159- 177.GÖKÇE, M. (2007). Sovyet Öncesinden Günümüze Hazar Ve Çevresinin Durumu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.GÖKGÖZ, Saime S. (2004), “Sultan Galiyev ve 1917-1923 Milliyetler Siyaseti”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1/1, ss.64- 74.GÜNDÜZ, A. (2005), “1917 Bolşevik İhtilâlinin Türk Dünyasındaki Yansımaları", Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi, Cilt 6, Sayı 1, ss.1-12.HAYİT, B. (1987). Sovyetler Birliğinde Türklüğün ve İslam’ın Bazı Meseleleri, İstanbul.HAYİT, B. (2004). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.HEİNZİG, D. (1983), “Russia and the Soviet Union in Asia: Aspects of Colonialism and Expansionism”, Contemporary Southeast Asia, Vol. 4, No. 4, ss.417- 450.HOSTLER, Charles W., “The Turks and Soviet Central Asia”, Middle East Journal, Vol. 12, No. 3, 1958, ss. 261- 269.KAFKASYALI, Muhammet S. (2012), “Tanrısız Bir Düzen Kurgusu: Uluslar Arası İlişkiler ve Orta Asya’ya Yansıması, Orta Asya’da İslam, Cilt: I, Ankara, ss.1-51.KELLEY, Robert F. (1924), “The Territorial Organization of the Soviet Power, 1924”, Geographical Review, Vol. 14, No. 4, ss.614- 621.KHALID, A. (1996), “Tashkent 1917: Muslim Politics in Revolutionary Turkestan”, Slavic Review, Vol. 55, No. 2, ss.270-296.MANDEL, William M. (1942), “Soviet Central Asia”, Pacific Affairs, Vol. 15, No. 4, ss.389- 409.MİKAYILBEYLİ, N. (2016), “Rusya Federasyonu’nun Dış Politikasında İslam Dünyası ve İslam İşbirliği Örgütü ile İlişkiler”, Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi, Türk Dünyası İşletme Fakültesi, Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Bakü, 106s.MONTEİL, V. (1992). Sovyet Müslümanları, (Çvr. Mete Cendereli) İstanbul.MUSAHAN, Ali Y. (2015), “Sovyet Rejiminin Müslümanlar Üzerindeki İnanç, Ahlak ve Aile Politikası ”, İLTED, Erzurum 2, Sayı: 44, ss. 227-246.RAMET, P., “Migration and Nationality Policy in Soviet Central Asia”, Humboldt Journal of Social Relations, Vol. 6, No. 1, ss.79- 101.SANDER, O. (1989). Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi Yayınları, 1989, 423s.SHAHRANİ, N., “Orta Asya ve Sovyetler Dönemi Uygulamalarını Sorgulama”, (Çev. Vildan Serin), Akademik Araştırmalar Dergisi, S.6.SHIGABDINOV, R. N. (2007), “Islamic Socialism in Turkestan At The Beginning Of The 20 Th Century (Supporters Of The Idea And Bolsheviks' Temptatıon)”, Oriente Moderno, Nuova serie, Anno 87, Nr. 1, Studies On Central Asıa.SOMUNCUOĞLU, B. T. (2014), “Çarlık Rusyası Dönemi Türkistanı’nda İslam Ve Modernleşme”, Tsa / Yıl: 18 S: 2, ss. 227- 240.TABAK, F. (2011), “20. Yüzyıl Sovyet Rusya’sında Din, İslamiyet ve Nüfus Üzerine Bir Değerlendirme”, History Studies Volume 3/2, ss. 360- 370.TÜRKOĞLU, İ. (2008), “Rusya”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt.35, ss.265- 266.YALÇINKAYA, A. (2006). Sömürgecilik, Pan- İslamizm ışığında Türkistan, 1856’dan Günümüze, Lalezar Kitabevi, Ankara.YAMAN, A. , Sovyet Siyasi Tarihinde İslam Ve Ateizm Mücadelesi: Sovyet Dönemi Kazak, Özbek Ve Kırgız Ateizm Literatürünün Analizi, II. Uluslararası Sosyal Bilimciler Kongresi, s. 478.YILMAZ, Mehmet Y. (2014), “ İşgal Döneminde Türkistan’da Rus Dil Planlaması ve Cedid Hareketi” The Journal of Academic Social Science Studies, No: 29, ss. 339- 349.ZİYAYEV, H. (2007). Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, çev: Ayhan Çelikbay, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.