Kırgız Halkının Bağımsızlık İsyanı: 1916 Ürkün

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 15, 1 - 9, 31.12.2021

Murat Kütükçü

https://doi.org/10.54709/iisbf.1028952

Öz

Rus Çarlığı, 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Türkistan bölgesinde siyasi ve etnik asimile politikalarında önemli değişikliler yapmaya başlamıştı. Dolayısıyla Rus Çarlığı Kırgızistan Halkı üzerindeki hâkimiyeti için bölgedeki askeri gücünü artırmakla beraber, Rus yerleşimcileri bölgeye yerleştirmeye başlamıştır. Kırgızistan’da toprağa el koyma işleri 1907’de “Kırgızları Yerleştirme” ve 1908`de “Yedi Su Bölgesini Koloni Yapma” kararlarını uygulamaya başlamıştır. Bu kararların dayanağı “Step Kanunu”nun “Göçebelerin Topraklarını Devlet Mülkiyetine Geçirmesi” başlıklı 119. Maddesiydi. Ancak Kırgızlar bu durumdan rahatsız olduklarını her durumda Rus yönetimine bildirmişlerdir. Türkistan bölgesinin Genel Valisi A. N. Kuropatkin bu meseleyi Rus Çar’ına götürmüş, ancak hiçbir sonuç alamamıştır. Diğer taraftan, Rus Çarlığı yöneticileri sorunları çözmeye gayret etmemişlerdir. Hatta, bu yöneticilerin arasında Kırgız ayaklanmasının şiddetli bir şekilde gerçekleşmesini isteyenler de vardı. Onlara göre Kırgızların isyanı sonrası yerlerinden sürülecek isyancıların boşalmış toprakları Rus yerleşimcilere açılacaktı. 1916 yılında başlayan büyük isyanda yüzbinlerce Kırgız Türkü şehit düşmüş, yüz binlercesi ülkelerinden sürgün edilmiş, Çin’e göçmek zorunda kalmıştır. Rusya’daki iktidar değişikliği, Orta Asya’daki Türk toplumlarının bağımsız devlet kurma isteklerini gerçekleştirmelerine geçici olarak imkân vermiş, ancak yayılımcı Rus politikası, daha sonra buralardaki bağımsızlık oluşumlarını bastırarak, bütün toplulukları kendisine bağlamıştır. Çalışmanın konusu, Kırgız Türklerinin bağımsızlık mücadelesinin ağır bir bedeli olan Ürkün Katliamı’nı ve sonrasını araştırmaktır.

Anahtar Kelimeler

Bağımsızlık, İsyan, Ürkün, Katliam, Kırgız Halkı

Independence Revolt of the Kyrgyz People: Ürkün, 1916

Öz

Since the second half of the 19th century, the Russian Turkestan had begun to make significant changes in its political and ethnic assimilation policies in the Turkestan region. Therefore, the Russian Tsardom increased its military power in the region for its dominance over the people of Kyrgyzstan, the Russian settlers began to settle in the region. Land seizure works in Kyrgyzstan began to implement the decisions of "Settlement of the Kyrgyz" in 1907 and "Making the Yedi Su Region a Colony" in 1908. The basis for these decisions was Article 119 of the “Step Law” titled “Nomads Transfer Their Lands to State Ownership”. However, in any case, the Kyrgyz reported that they were uncomfortable with this situation to the Russian administration. The General Governor of the Turkestan region, A. N. Kuropatkin, took this matter to the Russian Tsar, but he could not get any results. On the other hand, contrary to solving the problems of the Russian Tsarist rulers, among these rulers there were those who wanted the Kyrgyz uprising to take place violently. According to them, the vacant lands of the rebels who would be expelled after the Kyrgyz revolt would be opened to the Russian settlers. In the great revolt that started in 1916, hundreds of thousands of Kyrgyz Turks had martyred, hundreds of thousands were driven from their countries and had to migrate to China. The change of power in Russia temporarily had allowed the Turkish communities in Central Asia to realize their desire to establish an independent state, but the expansionist Russian policy later suppressed the independence formations in these regions and tied all communities to themselves. The subject of the study is to investigate the Urkun Massacre and its aftermath, which has a heavy price for the independence struggle of the Kyrgyz Turks.

Anahtar Kelimeler

Independence, Revolt, Urkun, Massacre, Kyrgyz People

Kaynakça

• Brower, D. (2003) Turkestan And The Fate Of The Russıan Empıre”, New York.
• Devlet, N. (1985). “The History of National Struggle of the Russian Turks (1905-1917)”, TTK Yayınları, Ankara.
• Djunushaliev, D. (2002). “Kırgızistan’da 1916 İsyanı”, Türkler, C.18, Ankara.
• İbraimov, O. (1993). “Kızıl Kırgın”, Ürkün, Bişkek.
• İnan, Abdülkadir. (1928). “1916 Senesi Türkistan Umum Kıyamı” Yeni Türkistan Dergisi, İstanbul.
• Kara, F. (2011). “1916 Kırgız Büyük İsyanı: Ürkün”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6(2) Spring: 537-546.
• Kodoman, B. (2012). “Causes of the Urkun: The Genocide of 1916”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi SDU Faculty of Arts and Sciences Sosyal Bilimler Dergisi Journal of Social Sciences, Ağustos, (26): 21-26.
• Köylü, M. (2014). “Gurbetteki Vatan Kırgızistan, Ahıska`dan Fergana`ya Bir Sürgün ve Soykırım Hikayesi”, Astana Yayınları, Ankara.
• Köylü, M. (2016). “Ürkün: Bir Katliamın Öyküsü”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries) 11(2) :117-141.
• Sagınbekov, B. (2007). “Kırgızistan’da Ürkün Olayı ve Kırgız Şiirindeki Akisleri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Anabilim Dalı Türk Dünyası Edebiyatları Bilim Dalı, İzmir.
• Ziyayev, H. (2007). “Türkistan’da Rus Hakimiyetine Karşı Mücadele”, TTK Yayınları, Ankara.