TÜRKİYE’ DE BULUNAN AYASOFYA YAPILARININ BENZERLİK ve FARKLILIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 24, 29.12.2021

Aleyna Karahaliloğlu , Funda Kurak Açıcı

https://doi.org/10.22252/ijca.900801

Öz

Eski devirlerden beri farklı medeniyetleri barındırmış olan Türkiye, bu medeniyetlerin izlerini taşıyan birçok tarihi yapıya sahiptir. Bu yapılar farklı işlevlerde olup birçoğunu kiliseler oluşturmaktadır. Kiliseler, dini bir değere sahip oldukları için sağlam ve dayanıklı yapılmış bu sayede günümüze kadar korunabilmişlerdir. Günümüzde değerini korumaya devam eden kilise yapılarından, Bizans dönemine ait yapılar olarak Ayasofya kiliselerini Türkiye’nin dört bir yanında görmek mümkündür. Türkiye’de 9 tane Ayasofya kilisesi bulunmakta olup bunlardan ikisi İstanbul’da, diğerleri ise Edirne, Kırklareli, Trabzon, Gümüşhane, Zonguldak, Bitlis ve İznik’tedir. Bu kiliselerden İstanbul ‘da yer alan Büyük Ayasofya daha çok tanınmakta olup aynı şehirde olan Küçük Ayasofya dahil diğerleri yeterince tanınmamaktadır. Bu bağlamda çalışmada, Ayasofya yapılarının günümüzdeki durumları üzerinden birbiri ile benzerlik ve farklılıkları değerlendirildikten sonra diğerlerinden ayrılan Küçük Ayasofya yapısı detaylı olarak ele alınmaktadır. Çalışma kapsamında Türkiye ‘de bulunan Ayasofya yapıları hakkında literatür araştırması yapılarak, yapıların mimari özellikleri ortaya koyulmaktadır. Bu yapılardan özellikle; İstanbul’da yer alan Küçük Ayasofya yapısı üzerinde mimarisini konu alan çalışmaların azınlıkta olduğu görülmüştür. Bu nedenle çalışmada, hem literatüre katkı sağlanması hem de yapının değerinin ortaya çıkarılması için Küçük Ayasofya daha detaylı olarak değerlendirilmektedir. Çalışmanın sonucunda elde edilen veriler ve analizler ışığında çalışmanın, konu hakkındaki çalışmalara yol gösterileceği öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya yapıları, Küçük Ayasofya Cami, Camiler, Türkiye

EVALUATION OF THE SIMILARITY AND DIFFERENCES OF AYASOFIA BUILDINGS IN TURKEY

Öz

Since ancient times, different civilizations that have contained Turkey, has many historic buildings carry the traces of this civilization. These structures have different functions and most of them are churches. Since the churches have a religious value, they were built solid and durable, so they have been preserved until today. Today, the value of the ongoing protection of church buildings, structures belonging to Byzantine Hagia Sophia church as Turkey's possible to see around. Turkey Hagia Sophia church is located at 9 units, two of them in Istanbul, while others Edirne, Kırklareli, Trabzon, Gumushane, Zonguldak, Bitlis and Iznik. Among these churches, the Great Hagia Sophia in Istanbul is better known, and others, including the Little Hagia Sophia, are not well known in the same city. In this context, in this study, after evaluating the similarities and differences of the Hagia Sophia structures through their current status, the Little Hagia Sophia structure, which is separated from the others, is discussed in detail. Within the scope of the study, literature research about Hagia Sophia structures in Turkey is made and the architectural features of the structures are revealed. Especially from these structures; It has been seen that the studies on the architecture of the Little Hagia Sophia in Istanbul are in the minority. For this reason, in this study, Little Hagia Sophia is evaluated in more detail in order to contribute to the literature and to reveal the value of the building. In the light of the data and analyzes obtained as a result of the study, it is anticipated that the study will guide the studies on the subject.

Anahtar Kelimeler

Hagia Sophia structures, Little Hagia Sophia Mosque, Mosques, Türkiye

Kaynakça

• Referans1 Bayülgen, B. (2012), Hagıoı Sergıos Ve Bakkhos Kilisesi Yeni Mimari Bulgular ve Tipoloji, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi
• Referans2 Çavdar, M. (2014), Kırklareli Vize'den Geç Antik – Bizans Dönemi Mimari Plastik Taş Eserler, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
• Referans3 Deni̇z, T , Savaşkan, Y . (2018). Taşınmaz Kültür Varlıkları Kapsamında Ayasofya Müzesi'nin İstanbul Kültür Turizmine Katkısı. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi , 1 (2) , 92-103
• Referans4 Diker, O. ve Deniz, T., (2017), Coğrafya ve Tarih Perspektifinden Somut Kültürel Miras ve Türkiye, Ankara, Pegem A, 164.
• Referans5 Erdoğan, E.G.(2012), Küçük Ayasofya Camii (Sergios Ve Bakhos Kilisesi) Cankurtaran’da Tarihin Simgesi, İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi
• Referans6 Erkal, A . (2017). TTren Geçişlerinin Küçük Ayasofya Cami Üzerinde Ve Yanındaki Serbest Zemin Yüzeyinde Oluşturduğu Titreşimlerin Deneysel Olarak İncelenmesi. Uludağ University Journal of The Faculty of Engineering , 22 (3) , 361-374
• Referans7 Ermiş, Ü. M. (2012). İznik Ayasofyası’nın Son Restorasyon Çalışmasında Açığa Çıkarılan Freskoları. Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (19-21 Ekim 2011), 349–355.
• Referans8 Eyice, S., (1984), Ayasofya I, Yapı ve Kredi Bankası Yayını, İstanbul
• Referans9 Eyice, S., (1994), “Küçük Ayasofya Camii”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 5, s. 146-148, İstanbul.
• Referans10 Eyice, S., (1994), “Küçük Ayasofya Camii”, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 5, s. 146-148, İstanbul.
• Referans11 Günözü, H . (2014). Enez Ayasofya Kilisesi (Fatih Cami) Duvar Resimlerinin Sıva Analiz Sonuçları (Plaster Analyses On Wall Paıntıngs Of The Aınos Hagıa Sophıa Church “Fatih Mosque”) . Art-Sanat Dergisi, 0 (1) , 101-153
• Referans12 Taha Toros Arşivi, Dosya No: 102-Camilerİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10 / 14 / YEN / 0033) İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10 / 14 / YEN / 0033)
• Referans13 URL1- Kilise. https://tr.wikipedia.org/wiki/Kilise Erişim tarihi: 22.02.2021
• Referans14 URL2- Ayasofya. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayasofya Erişim tarihi: 22.02.2021
• Referans15 URL3- Dokuz Kardeşin Hepsi Cami. https://www.yenisafak.com/gundem/dokuz-kardesin-hepsi-cami-3548899 Erişim tarihi: 22.02.2021
• Referans16 URL4- Ayasofya Kilisesi Camiye Çevrildi. https://www.haber7.com/yasam/haber/315305-ayasofya-kilisesi-camiye-cevrildi Erişim tarihi: 22.02.2021
• Referans17 URL5- Ayasofya Camii- Edirne’nin Enez İlçesinde Kiliseden Çevrilen Cami. https://islamansiklopedisi.org.tr/ayasofya-camii--enez Erişim tarihi: 23.02.2021
• Referans18 URL6- Kabaköy (Ayasofya) Camii. https://karadeniz.gov.tr/kabakoy-ayasofya-camii/ Erişim tarihi: 23.02.2021
• Referans19 URL7- Küçük Ayasofya Camii – Sergios ve Bakhos Kilisesi. https://www.tarihlisanat.com/kucuk-ayasofya-camii/ Erişim tarihi: 23.02.2021
• Referans20 URL8- Ayasofya (İznik). https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayasofya_(%C4%B0znik) Erişim tarihi: 23.02.2021
• Referans21 URL9- Ayasofya Camii-Kırklareli’nin Vize İlçesinde Kiliseden Çevrilen Cami. https://islamansiklopedisi.org.tr/ayasofya-camii--vize Erişim tarihi: 23.02.2021
• Referans22 URL10- Ayasofya (Trabzon). https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayasofya_(Trabzon)#cite_note-5 Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans23 URL11- Ayasofya Camii-Trabzon’da Şehrin Doğu Tarafında Kiliseden Çevrilen Cami. https://islamansiklopedisi.org.tr/ayasofya-camii--trabzon Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans24 URL12- Trabzon – Camiler. http://www.drmehmetyildiz.com/tr/pages.aspx?id=142&upper=139 Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans25 URL13-Türkiye’deki İlk Ayasofya Kilisesi Ereğli’de. https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/zonguldak/turkiye-deki-ilk-ayasofya-kilisesi-eregli-de-10391677 Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans26 Görsel 2-3-4 : Bitlis Ayasofya Cami Görselleri . https://bitlis.diyanet.gov.tr/tatvan/sayfalar/contentdetail.aspx?MenuCategory=Kurumsal&ContentId=516 Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans27 Görsel 5 : Edirne Ayasofya Cami planı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuarts/issue/8769/109620 Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans28 Görsel 6-7-8 : Edirne Ayasofya Cami görselleri. https://www.dha.com.tr/yurt/edirnenin-ayasofyasi-55-yil-sonra-ibadete-aciliyor/haber-1749190 Erişim tarihi: 24.02.2021 http://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=24686 Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans29 Görsel 9 : Gümüşhane Ayasofya Cami Planı. https://karadeniz.gov.tr/kabakoy-ayasofya-camii/ Erişim tarihi: 24.02.2021
• Referans30 Görsel 10-11 : Gümüşhane Ayasofya Cami Görselleri. http://www.gumuskoza.com.tr/haber-ayasofya-ya-gozleri-gibi-bakiyorlar-31385.html Erişim tarihi: 25.02.2021 https://karadeniz.gov.tr/kabakoy-ayasofya-camii/ Erişim tarihi: 25.02.2021
• Referans31 Görsel 12 : İstanbul Büyük Ayasofya Cami Planı. https://www.nkfu.com/ayasofyanin-plani/ Erişim tarihi: 25.02.2021
• Referans32 Görsel 13-14-15 : İstanbul Büyük Ayasofya Cami Görselleri. http://galeri.netfotograf.com/fotograf.asp?foto_id=388684 Erişim tarihi: 25.02.2021 https://onedio.com/haber/ayasofya-hakkinda-az-bilinen-10-sir-411757 Erişim tarihi: 25.02.2021 https://istanbulstreets.wordpress.com/2010/04/12/hagia-sophia-museum-photos/ Erişim tarihi: 25.02.2021
• Referans33 Görsel 16 : İstanbul Küçük Ayasofya Cami Planı. https://docplayer.biz.tr/112937282-Hagioi-sergios-ve-bakkhos-kilisesi-yeni-mimari-bulgular-ve-tipoloji-doktora-tezi-batu-bayulgen-mimarlik-anabilim-dali.html Erişim tarihi: 25.02.2021
• Referans34 Görsel 17-18 : İstanbul Küçük Ayasofya Cami Görselleri. https://www.thebyzantinelegacy.com/sergius-bacchus Erişim tarihi: 25.02.2021 https://www.fikriyat.com/kultur-sanat/2018/03/24/ayasofyadan-once-bir-ayasofya Erişim tarihi: 25.02.2021
• Referans35 Görsel 19-20-21-22 : İznik Ayasofya Cami Kimlik Görselleri. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/bursa/gezilecekyer/znik-ayasofya Erişim tarihi: 25.02.2021 https://www.haber7.com/dunyayi-geziyorum/haber/2984600-iznik-ayasofya-camii-derin-tarihi-izler-tasiyor/?detay=2 Erişim tarihi: 25.02.2021
• Referans36 Görsel 23 : Kırklareli Ayasofya Cami Planı . http://hdl.handle.net/11527/14292 Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans37 Görsel 24-25 : Kırklareli Ayasofya Cami Görselleri . https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodetay/3566 Erişim tarihi: 26.02.2021 https://insanvesanat.wordpress.com/tag/vize-serbetdar-hasan-bey-camii/ Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans38 Görsel 26 : Trabzon Ayasofya Cami Planı. https://www.sanatinyolculugu.com/trabzonun-ayasofyasi/ Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans39 Görsel 27-28 : Trabzon Ayasofya Cami Görselleri. http://www.agos.com.tr/tr/yazi/19922/trabzon-ayasofyanin-bitmeyen-cilesi Erişim tarihi: 26.02.2021 https://www.risalehaber.com/ayasofya-muze-olsun-size-yeni-cami-yapalim-teklifi-243709h.htm Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans40 Görsel 29-30-31-32 : Zonguldak Ayasofya Cami Görselleri. https://www.milliyet.com.tr/yerel-haberler/zonguldak/turkiye-deki-ilk-ayasofya-kilisesi-eregli-de-10391677 Erişim tarihi: 26.02.2021 https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/orhangazi-cami-ayasofya-kilisesi Erişim tarihi: 26.02.2021 https://www.turkeyfromtheinside.com/images/August2014/ereg2.jpg Erişim tarihi: 26.02.2021 https://img.piri.net/resim/site/615x326/669efd2fc33f94aaa.jpg Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans41 Görsel 33: Yapı Görseli . Yazar Arşivi.
• Referans42 Görsel 34: İstanbul. https://www.pinterest.pt/pin/607211962244177776/ Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans43 Görsel 35: Fatih. http://www.mapsof.net/istanbul/fatih-istanbul-highlight Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans44 Görsel 36: Küçük Ayasofya Mahallesi. https://www.gzt.com/skyroad/fatihin-mahalleleri--1-3547073 Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans45 Görsel 37- 38-39-40: Küçük Ayasofya Cami Teknik Çizimleri. https://docplayer.biz.tr/112937282-Hagioi-sergios-ve-bakkhos-kilisesi-yeni-mimari-bulgular-ve-tipoloji-doktora-tezi-batu-bayulgen-mimarlik-anabilim-dali.html Erişim tarihi: 26.02.2021 https://twitter.com/kulturistan/status/934866576754569216 Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans46 Görsel 41: Küçük Ayasofya Yapısının Çevre Görselleri. Yazar Arşivi.
• Referans47 Görsel 42-43: Küçük Ayasofya Yapısının Çevre Görselleri. https://www.thebyzantinelegacy.com/sergius-bacchus Erişim tarihi: 26.02.2021
• Referans48 Görsel 44-45-46-47: Küçük Ayasofya Yapısının Görselleri. Yazar Arşivi.
• Referans49 Görsel 48-49: Küçük Ayasofya Yapısının İç Mekan Görselleri. https://www.google.com/maps Erişim tarihi: 27.02.2021 https://en.wikipedia.org/wiki/Little_Hagia_Sophia#/media/File:Interior_of_Sergius_and_Bacchus_Church Erişim tarihi: 27.02.2021
• Referans50 Görsel 50-51: Avlu Giriş Kapıları. Yazar Arşivi.
• Referans51 Görsel 52: Avlu Giriş Kapıları. https://www.google.com/maps Erişim tarihi: 27.02.2021
• Referans52 Görsel 53-54-55-56-57-58-59-60-61-62-63-64-65-66-67-68-69: Küçük Ayasofya Yapısının Görselleri. Yazar Arşivi.
• Referans53 Görsel 70-71: Kubbe,Yapı İşlemeleri. https://en.wikipedia.org/wiki/Little_Hagia_Sophia#/media/File:Interior_of_Sergius_and_Bacchus_Church Erişim tarihi: 28.02.2021 https://en.wikipedia.org/wiki/Little_Hagia_Sophia#/media/File:Interior_of_Sergius_and_Bacchus_Church Erişim tarihi: 28.02.2021
• Referans54 Görsel 72-73-74: Yapı İşlemeleri. Yazar Arşivi.
• Referans55 Görsel 75-76: Merdiven,Narteks Üstü. https://www.google.com/maps Erişim tarihi: 01.03.2021 https://www.google.com/maps Erişim tarihi: 01.03.2021
• Referans56 Görsel 77-78-79: Payeler,Sütunlar,Eksedra. Yazar Arşivi