Türkiye’de bibliyoterapi konusunda yapılan çalışmalar: Karma yöntem bir literatür taraması

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 86 - 102, 30.06.2024

Canan Balbay , Feyzullah Şahin

https://doi.org/10.62195/ijdes.1492187

Öz

Bu araştırmanın genel amacı, 2019-2024 yılları arasında Türkiye'de gerçekleştirilen bibliyoterapi çalışmalarının incelenmesidir. Bu inceleme, Türkiye'deki bibliyoterapi uygulamalarının eğilimlerini analiz etmek ve gelecekteki araştırmacılara yol göstermek amacıyla tasarlanmıştır. Karma yöntemle yürütülen araştırma, literatür taramasına dayanmakta ve 30 farklı çalışmayı içermektedir. Çalışmaların 15'inin deneysel, 15'inin betimsel nitelikte olduğu belirlenmiştir. İncelenen çalışmalarda bibliyoterapi uygulamalarının sosyal beceriler, problem çözme, öz düzenleme, duygu düzenleme, benlik, psikolojik iyi oluş, depresyon, anksiyete, mutluluk, kardeş kıskançlığı, Türkçe eğitimi ve okuma, bibliyoterapik öğeler, din eğitimi ve manevi danışmanlık konularına odaklanılmaktadır. Özel yetenekli bireyler, özel öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi özel gereksinimli bireylere odaklanan çalışmaların sayısının oldukça sınırlı olduğu dikkat çekmektedir. Bu çalışmada, Türkiye'de bibliyoterapinin uygulanmasıyla ilgili araştırmalardaki güncel eğilimler belirlenmiştir. Araştırmacıların tercih ettikleri konular, kullandıkları araştırma yöntemleri ve veri toplama araçlarına yönelik durum tespiti yapılmıştır. Bibliyoterapide en sık tercih edilen çalışma grubunun okul öncesi olduğu, ardından ilkokul ve ortaokul öğrencilerinin geldiği saptanmıştır. Bu çalışmalarda nicel araştırma yöntemleri öne çıkmakta, veri toplama aracı olarak ölçekler ve doküman incelemeleri sıkça kullanılmaktadır. Veri analiz yöntemleri incelendiğinde en sık nonparametrik analiz yöntemleri ile içerik analizinin kullanıldığı belirlenmiştir. Bu bulguların bibliyoterapi alanında çalışma yapacak araştırmacılara rehberlik edebileceği ve farklı bakış açıları sunabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bibliyoterapi, bibliyoterapi temelli eğitim programı, bibliyoterapi tekniği, üstün yetenekli çocuklarda bibliyoterapi

Studies on bibliotherapy in Turkey: A mixed method literature review

Öz

The general aim of this study is to review bibliotherapy studies conducted in Turkey between 2019 and 2024. This review is designed to analyse the trends of bibliotherapy practices in Turkey and to give direction to future researchers. The mixed-method research is based on a literature review and includes 30 different studies. It was determined that 15 of the studies were experimental and 15 were descriptive. In the studies examined, bibliotherapy practices focus on social skills, problem solving, self-regulation, emotion regulation, self, psychological well-being, depression, anxiety, happiness, sibling jealousy, Turkish education and reading, bibliotherapeutic elements, religious education and spiritual counselling. It is noteworthy that the number of studies focusing on individuals with special needs such as gifted individuals, specific learning disabilities, attention deficit and hyperactivity disorder is quite limited. In this study, current trends in research on the application of bibliotherapy in Turkey were identified. Researchers' preferred topics, research methods and data collection tools were identified. It was found that the most preferred study group in bibliotherapy is preschool, followed by primary and secondary school students. Quantitative research methods are prominent in these studies, and scales and document analyses are frequently used as data collection tools. When data analysis methods were examined, it was determined that nonparametric analysis methods and content analysis were preferred most frequently. It is thought that these findings can guide researchers who will conduct studies in the field of bibliotherapy and offer different perspectives. Based on the results of the research, some suggestions are presented for the development of bibliotherapy studies.

Anahtar Kelimeler

Bibliotherapy, bibliotherapy-based education programme, bibliotherapy technique, bibliotherapy in gifted children

Kaynakça

• Acar Arıcan, S. (2019). Bibliyoterapi tekniğinin özel yetenekli çocukların ebeveynlerinin çocuklarıyla ilgili farkındalık ve ebeveynlik uygulamalarına etkisi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Bahçeşehir Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Afolayan, J. A. (1992). Documentary perspective of bibliotherapy in education. Reading Horizons: A Journal of Literacy and Language Arts, 33(2), 137-148.
• Aiex, N. K. (1993). Bibliotherapy. ERIC Digest, (ERIC Document Reproduction Service No. ED357333), https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED357333.pdf
• Arksey, H., & O’Malley, L. (2005). Scoping studies: Towards a methodological framework. International Journal of Social Research Methodology, 8(1), 19-32.
• Avcı İnci, A. (2023). Manevi danışmanlık ve rehberlik bağlamında kur’an-ı kerimdeki kadın kıssalarında bibliyoterapik unsurlar. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Bal, F. (2018). Bibliyoterapi uygulamasının depresyon üzerindeki etkinliğinin değerlendirilmesi. Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(24), 1630- 1640.
• Baruth, L., & Phillips, M. (1976). Bibliotherapy and the school counselor. The School Counselor, 23(3), 191-199. www.jstor.org/stable/23903240
• Bekircan, E. (2023). Bibliyoterapi temelli psikoeğitim programının yaşlı bireylerin depresyon ve umutsuzluk düzeylerine etkisi. Doktora tezi. Istanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Berns, C. F. (2004). Bibliotherapy: Using books to help bereaved children. Omega-Journal of Death and Dying, 48(4), 321-336.
• Bibliotherapy. Fact Sheet (1982). Urbana, IL: ERIC Clearinghouse on reading and communication skills. [ED 234 338]. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED234338.pd
• Bilgin, D. (2023). Türkçe derslerinde bibliyoterapi ile değer eğitimi. Doktora tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Brewster, L. (2008). Medicine for the soul: Bibliotheraphy. Australasian Public Libraries and Information Services, Aplis, 21(3), 115-119. https://search.informit.org/doi/10.3316/ielapa.296816953166157
• Bryan, A. I. (1939). Okuyucu psikolojisi. Kütüphane Dergisi, Ocak LXIV, 7-12.
• Bryant, J., & Roberts, S. (1992). Bibliotherapy: An adjunct to audiologic counseling. JARA, 25, 51-67.
• Bulut, S. (2010). Bibliyoterapi yönteminin okullarda psikolojik danışmanlar ve öğretmenler tarafından kullanılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 34(9).
• Büyüksakallı, Ş. (2022). Okuma tutumlarının bibliyoterapi aracılığıyla iyileştirilmesinde kullanılabilecek kaynak eser incelemesi. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Chai, A. Y. (2011). The use of bibliotherapy in natural environments to develop social skills in young children. ProQuest LLC.
• Çınar, N. (2019). Din eğitiminde bibliyoterapinin bir yöntem olarak imkânı. Yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Cook, K. E., Earles–Vollrath, T., & Ganz, J.B. (2006). Bibliotherapy. Intervention in School and Clinic, 47(2), 91-100.
• Cornett, C. E., & Cornett, C. F. (1980). Bibliotherapy: the right book at the right time. Phi Delta Kappa Educational Foundation.
• Doğanay, M., & Çetin, D. (2020). 5, 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin bibliyoterapi açısından incelenemesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi,14(31), 354-376.
• Dursun, A. (2022). Bibliyoterapi konusunda Türkiye’de yayınlanan tezlerin çeşitli değişkenler ve terapötik kullanım açısından incelenmesi. Humanistic Perspective, 4 (2), 373-390.
• Forgan, J. W. (2002). Using bibliotherapy to teach problem-solving. Intervention in School and Clinic, 38 (2), 75-82.
• Furner, J. M. (2017). Helping all students become Einstein’s using bibliotherapy when teaching mathematics to prepare students for a STEM world. Pedagogical Research, 2(1), 01. Doi: 10.20897/pedre.201701
• Gençeli, S. (2023). Depresyon ve anksiyete bozukluğu olan çocuklarda mesnevi okumalarının etkileri. Uzmanlık Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi, Konya.
• Gladding, S. T., & Gladding, C. (1991). The ABCs of bibliotherapy for school counselor. School Counselor, 39(1), 7-13.
• Gökbulut, Y., & Bektaş, G. (2022). 2002-2021 yılları arasında Türkiye’de yapılan bibliyoterapi ile ilgili çalışmaların bazı değişkenlere göre incelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 10 (19), 250-271.
• Gregory, R. J., Canning, S. S., Lee, T. W., & Wise, J. C. (2004). Cognitive bibliotherapyfor depression: A meta-analysis. Professional Psychology Researchand Practice, 3(35), 275-280
• Gülteki Ayluçtarhan, M. (2019). Orhan pamuk’un eserlerinde göç ve kent, baba-oğul ilişkisi ve patolojik aşk bağlamında bibliyoterapi. Yüksek lisans tezi. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Halsted, J. W. (2002). Some of my best friends are books: Guilding gifted readers from preschool to high school. Great Potential Press.
• Halsted, J. W. (2009). Some of My Best Friends are Books. 3. Baskı. Scottsdale: Great Potential Press. Heath, M. A., Sheen, D., Leavy, D., & Money, E. Y. (2005). Bibliotherapy. School Psychology International, 26(5), 563–580.
• Heyvaert, M., Maes, B., & Onghena, P. (2013). Mixed methods research synthesis: Definition, framework, and potential. Quality ve Quantity, 47, 659–676. http://dx.doi.org/10.1007/s11135-011-9538-6
• İlter, B. (2015). Bibliyoterapi tekniğinin üstün yetenekli çocukların mükemmeliyetçilik düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İlter, B. (2017). Özel yeteneklilerde mükemmeliyetçilik. M. Z. Leana-Taşçılar (Ed.), Özel yetenekli çocukların psikolojisi (s. 71-100). İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• Işık, E. (2023). Mevlâna İdris Zengin’in çocuk edebiyatı ürünlerinin bibliyoterapi unsurlarına göre incelenmesi. Osmangazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Jack, S. J., & Ronan, K. R. (2008). Bibliotherapy: practice and research. School Psychology International, 29(2), 161-182.
• Korkmaz, Z. (2021). Şema terapi ve bibliyoterapi temelli psikoeğitim programlarının öğretmenlerin depresyon ve mutluluk düzeylerine etkisi açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Leana Taşcılar, M. Z. (2012). Üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin de bulunduğu sınıflarda bibliyoterapi kullanımı: Model önerisi. Türk Üstün Zekâ ve Eğitim Dergisi, 2(2), 118-136.
• Leana Taşcılar, M. Z. (2024). Bibliyoterapinin Özel Yetenekli Çocuğa Sahip Ebeveynlerinin Çocukları Hakkındaki Farkındalıklarına ve Duygu Düzenleme Düzeylerine Etkisi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 59, 809-827.
• Lucas, C. V., & Soares, L. (2013). Bibliotherapy: A tool to promote children's psychological well-being. Journal of poetry therapy: The ınterdisciplinary journal of practice, theory, research and education, 26(3), 137-147. https://doi.org/10.1080/08893675.2013.823310
• Lucas, C. V., Teixeira, D., Soures, L., & Oliveira, F. (2013). Bibliotherapy as a hopebuilding tool in educational settings. Journal of poetry therapy, 26, 199-213. https://doi.org/10.1080/08893675.2019.1639883
• Montgomery, P., & Maunders, K. (2015). The effectiveness of creative bibliotherapy for ınternalizing, externalizing, and prosocial behaviors in children: A systematic review. Children and youth services review, 55, 37–47. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2015.05.010
• Nickolai-Mays, S. (1987). Bibliotherapy and the socially isolated adolescent. The School Counselor, Vol. 35, No. 1, 17-21.
• Öncü, H. (2012). Bibliyoterapi yönteminin okullarda psikolojik danışma ve rehberlik Amacıyla kullanılması. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 16(1), 147-170.
• Öner U, ve Yeşilyaprak, B. (2006). Bibliyoterapi: Psikolojik danışma ve rehberlik programlarında çocuk edebiyatından yararlanma. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, 203, 59-565.
• Öner, U. (2007). Bibliyoterapi. Çankaya Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Journal of Arts and Sciences, 7(1), 133 - 150.
• Özbek, Ö. Y. ve Taneri, P. O. (2022). İlkokullar için akran zorbalığı önleme modülünün tanıtımı. ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 55-87.
• Özen, Y. ve Köksalan, B. (2019). A New Way of Learnıng and Well-Beıng: Bıblıotherapy. European Journal of Education Studies, 5(10), 118-134.
• Pardeck, J. T. (1993). Literature and adoptive children with disabilities. Early Child Development and Care, 91, 33-39. Pardeck, J. T. (1994). Using literature to help adolescents cope with problems. Adolescence, 29(114), 421-7
• Pardeck, J. T. (1995). Bibliotherapy: An innovative approach for helping children. Early Child Development and Care, 11(1), 83-88.
• Pardeck, J. T. (2013). Using books in clinical social work practice: A guide to bibliotherapy. Second edition. Routledge Press.
• Parmaksız Günay, F., Buluş, M., & Şahin, G. (2023). Bibliyoterapi Yönteminin 5-6 Yaş Çocukların Psikolojik İyi Oluş Düzeyleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi, International Journal of Eurasia Social Sciences, 14(54), 1391-1419.
• Pettersson, C. (2018). Psychological well-being, ımproved self-confidence, and social capacity: bibliotherapy from a user perspective. Journal Of Poetry Therapy, 31(2). https://doi.org/10.1080/08893675.2018.1459901
• Rapee, R. M., Abbott, M. J., & Lyneham, H. J. (2006). Bibliotherapy for Children with Anxiety Disorders Using Written Materials for Parents: A Randomized Controlled Trial. Journal of Consulting and Clinical Psycholog, 74, 3, 436-444.
• Russell, D. (1979). Thedynamicsof reading. Ginn-Blaisdale.
• Şahin, G. (2019). Bibliyoterapiye dayalı okuma programının benlik algısı ve eleştirel okuma düzeyine etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Şahin, G., Dilidüzgün, S. & Leana Taşcılar, M. Z. (2023). The effect of bibliotherapy based reading program on self perception and critical reading skills. International Journal of Language Academy, 11(4), 279-296.
• Sakin, A., & Yıldırım, M. (2022). Annelerinin Bibliyoterapi Uygulamasının 4-6 Yaş Çocukların Öz-Düzenleme Becerisi Üzerindeki Etkisi. Temel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 2(1), 44-59.
• Schreur, G. (2006). Using bibliotherapy with suspended students. Reclaiming Children and Youth, 15(2), 106-111.
• Sevinç, G. (2019). Ölüm ve bibliyoterapi: Okul öncesi dönemde faydalanılabilecek çocuk kitaplarına yönelik bir içerik analizi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 9(55), 1213-1246.
• Shechtman, Z. (2006). The contribution of bibliotherapy to the counselling of aggressive boys. Psychotherapy Research, 16(5), 631–636. https://doi.org/10.1080/10503300600591312
• Smith, A. (1989). Will the real bibliotherapist please stand up? Journal of Youth Services in Libraries, 2, 241-249.
• Sönmez, Ş., & Güleç, H. (2023). Okul öncesi dönem öykü ve masal kitaplarında yer alan bibliyoterapik ögeler. Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi, 6(3), 261-277.
• Taçar, A. (2022). Bibliyoterapi yönteminin çocuklarda Allah tasavvurunun olgunlaşmasına etkisi (5-6 yaş grubu örneği). Yüksek lisans tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Taş, H. (2019). Bibliyoterapi tekniğinin üstün zekâlı/yetenekli öğrencilerin okumaya yönelik tutum ve problem çözme becerisine etkisi. Doktora tezi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Sakarya.
• Türkben, T. (2022). Türkçe eğitiminde bibliyoterapi yönteminin kullanımına ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri, Bayterek Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2), 199-221.
• Uyar F. N., & Güleç, H. (2021). 5-6 yaş grubu çocuklarda bibliyoterapinin kişiler arası problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi. Eğitim Bilim ve Araştırma Dergisi, 2(2), 122-139.
• Uysal, Z. E. (2023). Bibliyoterapik metin temelli yaratıcı okuma eğitiminin türkçe öğretmeni adaylarının yaratıcı okuma becerilerine ve okumaya yönelik tutumlarına etkisi. Doktora Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Watson, J.J. (1980). Bibliotherapy for abused children. The School Counselor, 27(3), 204-208.
• Yeşil, F. (2021) Türkçe eğitiminde bibliyoterapi tekniğinin kullanımına yönelik eğitim tasarımı önerisi. Doktora tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Yeşilyaprak, B. (2009). Bibliyoterapi: Okuma ile sağaltım. Çocuk ve okuma kültürü sempozyumu bildiriler kitabı. Eğitim Sen Yayınları.
• Yiğit Tekel, K. (2021). Bibliyoterapi temelli önleyici grup rehberlik programının özel yetenekli öğrencilerin sosyal duygusal öğrenme becerilerine etkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Biruni Üniversitesi Yüksek Lisans Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Yücel, S., & Yalçınkaya, F. N. (2022). Bibliyoterapi temelli grupla psikolojik danışma uygulamasının psikolojik danışman adaylarının farklılıklara saygı düzeylerine etkisinin incelenmesi. Uluslararası Dil, Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar Dergisi (CALESS), 4(1), 54-69.
• Yüksek Usta, S., & Köçer, G. (2022). Kardeş kıskançlığı ve kardeşe uyum sorunu yaşayan çocuklar için Bibliyoterapi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 6(1), 204-228.
• Yüksek Usta, S., & Kula S. S. (2023). Mesleki eğitimde gelişimsel bibliyoterapinin kullanılması: öğretmenlik algısına yansımalar. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 66, 26-50.
• Yusuf, R., & Taharrem, M. S. (2008). Bibliotherapy: A tool for primary prevention program with children and adolescents. Jurnal Antidadah Malaysia, 77-90.