BİREYSEL YATIRIMCILARIN YATIRIM TERCİHLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN ANALİTİK HİYERARŞİ PROSESİ İLE BELİRLENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 22, 20.03.2024

Emre Arslan , Orhan Keskin

Öz

Bireysel yatırımcıların, yatırım yaparken pek çok faktörden etkilendiği bilinmektedir. Bu faktörler bazen bireysel yatırımcının kişisel özellikleri ve yatırımcı karakteri ile ilgili olurken bazen de ülke ve dünyanın içerisinde bulunduğu gelişmelerle ilgili olabilmektedir. Bu araştırmada, bireysel yatırımcıların yatırım tercihlerini belirlerken etkilendikleri faktörleri tespit etmek ve bu faktörlerin önem sırasını belirlemek amaçlanmıştır. Ayrıca, bireysel yatırımcıların yatırım araçlarını tercih ederken hangi kriterlere dikkat ettiklerini belirlemek de araştırmanın bir diğer amacını oluşturmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda, Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi kullanılarak bireysel yatırımcıların yatırım tercihlerini etkileyen faktörlerin ve yatırım alternatiflerinin belirlenebileceği bir model oluşturulmuştur. Model oluşturulurken ilk olarak, literatürden ve uzman görüşlerinden yararlanılarak yatırım aracı tercihleri için gereken kriterler belirlenmiştir. Ardından, yatırım kararı sürecinde; bireysel yatırımcıların yatırım aracı tercihlerini etkileyen faktörlerin, yatırım alternatiflerinin seçim kriterlerinin ve yatırım araçlarının önem dereceleri, Saaty'nin 1-9 önem skalasına göre ikili karşılaştırma matrislerini içeren bir anket formu oluşturulmuştur. Oluşturulan anket formu finansal yatırımlarda uzmanlaşmış olan 13 bireysel finans yatırımcısına uygulanmıştır. Elde edilen veriler Expert Choice 11.5 paket programıyla analiz edilmiştir. Analiz sonucunda, bireysel yatırımcılar için yatırım araçlarının alternatiflerini belirlemede en önemli kriterin yatırımcının “kişisel durumu” olduğu tespit edilmiştir. Bu kriteri sırasıyla ekonominin genel durumu, yatırım araçlarının özellikleri, global şartlar, ülke şartları ve aracı kuruluşların özellikleri kriterleri izlemiştir. Belirlenen kriterlerin ağırlıklarına bağlı olarak, bireysel yatırımcılar tarafından en çok tercih edilen yatırım aracının ise döviz olduğu belirlenmiştir. Dövizden sonra en çok tercih edilen yatırım araçları ise sırasıyla gayrimenkul, altın, kripto para, hisse senedi ve banka mevduatı olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bireysel Yatırımcı, Yatırım Tercihi, Yatırım Araçları, Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP)

Kaynakça

• Abdel-Basset, M., Ding, W., Mohamed, R., & Metawa, N. (2020). An İntegrated Plithogenic MCDM Approach For Financial Performance Evaluation Of Manufacturing İndustries. Risk management, Cilt 22.
• Aduba, J. J. (2022). Framework For Firm-Level Performance Evaluations Using Multivariate Linear Correlation With MCDM Methods: Application To Japanese Firms. Asia-Pacific Journal of Regional Science, Cilt 6 Sayı 1.
• Albayrak Y.E., Erkut H. (2005). Analytic Hierarchy Process Approach İn Bank Performance Evaluation. İTÜ Dergisi, Cilt 3.
• Alimohammadlou, M., & Bonyani, A. (2017). A Novel Hybrid MCDM Model For Financial Performance Evaluation İn Iran''s Food İndustry. Accounting and Financial Control, Cilt 1 Sayı 2.
• Arslankaya, S. ve Göraltay, K. (2019). Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinde Güncel Yaklaşımlar. İKSAD Publishing.
• Arslan, R., Bircan, H., & Arslan, Ö. (2017). Tekstil Firmalarında Finansal Performansın Analitik Hiyerarşi Prosesi İle Ağırlıklandırılmış Gri İlişkisel Analiz Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(2), 19-36.
• Ayçin, E. (2020). Çok Kriterli Karar Verme: Bilgisayar Uygulamalı Çözümler. Nobel Yayınları.
• Baležentis, A., Baležentis, T., & Misiunas, A. (2012). An İntegrated Assessment Of Lithuanian Economic Sectors Based On Financial Ratios And Fuzzy MCDM Methods. Technological and Economic Development of Economy, Cilt 18 Sayı 1.
• Barak, O. (2008). "İMKB de Aşırı Reaksiyon Anomalisi ve Davranışsal Finans Modelleri Kapsamında Değerlendirilmesi". Gazi Üniveristesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 207-229.
• Barak, O. (2008). Davranışsal Finans. Gazi Kitabevi.
• Baydaş, M., & Elma, O. E. (2021). An Objectıve Criteria Proposal For The Comparison Of MCDM And Weighting Methods İn Financial Performance Measurement: An Application İn Borsa Istanbul. Decision Making: Applications in Management and Engineering, Cilt 4 Sayı 2.
• Bayrakdaroğlu, A., & Ege, İ. (2008). Türkiye’deki Bankaların Performansının Analitik Hiyerarşi Süreci ile Değerlendirilmesi Üzerine Bir Model Önerisi. Türkiye İstatistik Kurumu, 17.
• Bernstein, W. (2005). Yatırımın Dört Temel Taşı. (A. Perşembe, Dü., N. Domaniç ve N. Avhan, Çev.) İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Chand, M., Bhatia, N., & Singh, R. K. (2018). ANP-MOORA-Based Approach For The Analysis Of Selected İssues Of Green Supply Chain Management. Benchmarking: An International Journal, Cilt 25 Sayı 2.
• Chang, K. L. (2013). Combined MCDM Approaches For Century‐Old Taiwanese Food Firm New Product Development Project Selection. British Food Journal, Cilt 115 Sayı 8.
• Chen, F. H., Hsu, T. S., & Tzeng, G. H. (2011). A Balanced Scorecard Approach To Establish A Performance Evaluation And Relationship Model For Hot Spring Hotels Based On A Hybrid MCDM Model Combining DEMATEL And ANP. International Journal of Hospitality Management, Cilt 30 Sayı 4.
• Chiang, W. Y. K., & Li, Z. (2010). An Analytic Hierarchy Process Approach To Assessing Consumers' Distribution Channel Preference. International Journal of Retail & Distribution Management. Cilt 38 Sayı 2.
• Deb, M., & Lomo-David, E. (2014). Evaluation Of Retail Service Quality Using Analytic Hierarchy Process. International Journal of Retail & Distribution Management. Cilt 42 Sayı 6.
• Demir, G. ve Arslan, R. (2021). Türkiye’de Hayat Dışı Sigorta Şirketlerininperformansının Lbwa-Pıv Çkkv Modeliyle Analizi, 3. Internatıonal Baku Scıentıfıc Research Congressoctober 15-16, 2021 / Baku, AZERBAIJAN / Baku Eurasia University. 419-430.
• Erdoğan, N. K., Altınırmak, S., & Karamaşa, Ç. (2016). Comparison Of Multi Criteria Decision Making (MCDM) Methods With Respect To Performance Of Food Firms Listed İn BIST. Copernican Journal of Finance & Accounting, Cilt 5 Sayı 1.
• Ertuğrul İ., Karakaşaoğlu N. (2009). Performance Evaluation Of Bank Branches With Vikor Method Journal of Industrial Engineering. Cilt 20 Sayı 1.
• Guru, S., Nenavani, J., Patel, V., & Bhatt, N. (2020). Ranking Of Perceived Risks İn Online Shopping. Decision, 47.
• Gümüş, F.B., Koç, M., ve Agalarova, M. (2013). Bireysel Yatırımcıların Yatırım Kararları Üzerinde Etkili Olan Demografik ve Psikolojik Faktörlerin Tespiti Üzerine Bir Çalışma: Türkiye ve Azerbaycan Uygulaması. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Cilt 4, Sayı 6.
• Ho, W. R. J., Tsai, C. L., Tzeng, G. H., & Fang, S. K. (2011). Combined DEMATEL Technique With A Novel MCDM Model For Exploring Portfolio Selection Based On CAPM. Expert Systems with Applications, Cilt 38 Sayı 1.
• Hunjak T., Jakovčević D. (2001). AHP Based Model For Bank Performance Evaluation And Rating. In: Proceedings of 6th International Symposium on Analytic Hierarchy Process (ISAHP 2001). pp. 149–158. Iç Y.T., Çelik B., Kavak S., Baki B. (2021). Development Of A Multi-Criteria Decisionmaking Model For Comparing The Performance Of Turkish Commercial Banks. Journal of Advances in Management Research. Cilt 18, Sayı 2.
• Karan, M. B. (2011). Yatırım Analizi ve Portföy Yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Keskin, İ. ve Altan, Ş. (2020). Analitik Hiyerarşi Süreci. M. Atan ve Ş. Altan (Ed.), Örnek Uygulamalarla Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri (1.bs. ss.45-70). Gazi Kitabevi.
• Kılıç, U. H. (2012). KOBİ Sahipleri ve Finansçı Olmayanlar İçin Finans. Ankara: Sinemis Yayınevi.
• Kou, G., Peng, Y., & Wang, G. (2014). Evaluation Of Clustering Algorithms For Financial Risk Analysis Using MCDM Methods. Information sciences, Cilt 275.
• Kung, J. Y., Chuang, T. N., & Ky, C. M. (2011, June). A Fuzzy MCDM Method To Select The Best Company Based On Financial Report Analysis. In 2011 IEEE International Conference on Fuzzy Systems (FUZZ-IEEE 2011). IEEE.
• Küçüksille, E. (2004). Optimal Portföy Oluşturmaya Davranışsal Bir Yaklaşım. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Küden, M. (2014). Davranışsal Finans Açısından Bireysel Yatırım Tercihlerinin Değerlendirilmesi. Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Gediz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lixin D., Ying L., Zhiguang Z. (2008). Selection Of Logistics Service Provider Based On Analytic Network Process And VIKOR Algorithm. 2008 IEEE International Conference on Networking, Sensing and Control, IEEE.
• Mills, E. F. E. A., Baafi, M. A., Amowine, N., & Zeng, K. (2020). A Hybrid Grey MCDM Approach For Asset Allocation: Evidence From China’s Shanghai Stock Exchange. Journal of Business Economics and Management, Cilt 21 Sayı 2.
• Moghimi, R., & Anvari, A. (2014). An İntegrated Fuzzy MCDM Approach And Analysis To Evaluate The Financial Performance Of Iranian Cement Companies. The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, Cilt 71 Sayı 1-4.
• Pandey P., Kumar S., Shrivastava S. A. (2014). Unified Strategy For Forecasting Of A New Product Decision, 41.
• Pathak, P., Singh, M. P., & Badhotiya, G. K. (2020). Performance Obstacles İn Sustainable Manufacturing–Model Building And Validation. Journal of Advances in Management Research, Cilt 17 Sayı 4.
• Pineda, P. J. G., Liou, J. J., Hsu, C. C., & Chuang, Y. C. (2018). An integrated MCDM model for improving airline operational and financial performance. Journal of Air Transport Management, Cilt 68.
• Rıjckeghem, C.V. ve Üçer, M., (2009), Türkiye’de Tasarruf Oranı’nın Evrimi ve Başlıca Belirleyicileri: Doğru Politikalar İçin Çıkartılacak Dersler, Ekonomik Araştırma Kurumu, Yayın No: EAF-RR/09-02, Yayın No: TÜSİAD-T/2009-02/482.
• Saaty T.L., Vargas L.G. (2012). Models, Methods, Concepts & Applications of the Analytic Hierarchy Process, Springer Science & Business Media, Cilt 175.
• Sancak, E. (2016). Bireysel Finans. Scala Yayıncılık.
• Sayılgan, G. (2010). İşletme Finansmanı. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası Finans. İstanbul: Kurtiş Matbaası.
• Sezer, D. (2013). Yatırımcı Davranışlarının Etkinliği ve Psikolojik Yanılsamalar. Yayınlanmış Doktora Tezi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı.
• Sharma, J., Tyagi, M., & Bhardwaj, A. (2020). Parametric Review Of Food Supply Chain Performance İmplications Under Different Aspects. Journal of Advances in Management Research, Cilt 17 Sayı 3.
• Shaverdi, M., Ramezani, I., Tahmasebi, R., & Rostamy, A. A. A. (2016). Combining Fuzzy AHP And Fuzzy TOPSIS With Financial Ratios To Design A Novel Performance Evaluation Model. International Journal of Fuzzy Systems, Cilt 18. Sayı 2.
• Shen K.Y., Hu S.K., Tzeng G.H. (2017). Financial Modeling And İmprovement Planning For The Life İnsurance İndustry By Using A Rough Knowledge Based Hybrid MCDM Model. Informatin Scienes, Cilt 375, Sayı 1.
• Tekin, B. (2018). Bilişsel Önyargı ve Hevristik Bağlamında Finansın İnsani Boyutu Olarak “Davranışsal Finans”: Bir Literatür İncelemesi ve Derleme Çalışması.
• Timor, M. (2011). Analitik Hiyerarşi Prosesi. Türkmen Yayınevi.
• Tsai, W. H., Chou, W. C., & Lai, C. W. (2010). An Effective Evaluation Model And İmprovement Analysis For National Park Websites: A Case Study Of Taiwan. Tourism Management. Cilt 31 Sayı 6.