Çanakkale’de Kamusal Alanlarda Yer Alan Heykellerin Araştırılması

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 4, 485 - 504, 20.12.2025

Mehmet Anıl Kızılaslan , Busesu Güner , Didem Arslan , Mürüvet Harman

Öz

Modern şehirlerde kamusal alanlar toplumun bir araya geldiği, vakit geçirdiği ve sosyalleştiği önemli mekânlar arasında yer almaktadır. Böylesine önem arz eden bu alanların tasarımı da söz konusu işlevleri yerine getirecek biçimde yapılmaktadır. Özellikle 20. yüzyıldan itibaren rölyef ve heykeller kamusal alanlarda sıklıkla karşılaşılan öğelerdir. Bu öğeler arasında kent içerisinde bulunan anıtsal olmayan heykeller insanların dikkatini çekmektedir. Türkiye’de 1970 sonrası kamusal alanlarda görünürlüğü artan söz konusu heykellerin benzer örnekleri Çanakkale kent sınırları içerisinde de yer almaktadır. Taş, mermer, metal gibi değişik malzemelerle, farklı boyutlarda üretilen heykeller hakkında bilgi sahibi olmak kent sakinlerinin ve ziyaretçilerinin talep edebileceği nitelikte bilgiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle sanatçıları, konumlandırıldıkları yerler, konuları, üretim tarihleri gibi temel özellikleri bile bilinmeyen heykellerin aydınlatılması önem arz etmektedir. Bu çalışmada, saha araştırması, kütüphane ve dijital kaynak taraması, görüşme yöntemleri ile Çanakkale kent sınırları içerisinde kalan ve anıtsal olmayan heykellere ait bilgiler elde edilmiştir. Elde edilen bilgiler ışığında söz konusu heykellerin coğrafi bilgi sistemi üzerinden haritalandırılması, bu harita üzerine toplu bir envanterinin oluşturulması ve literatüre kazandırılması, dijital ortama aktarılan bilgilerin kentlilere ve bu alanda çalışmak isteyenlere ulaştırılması amaçlanmaktadır. Araştırma, saha çalışmaları, kütüphane ve dijital kaynak taramaları, sanatçılarla yapılan görüşmeler ve coğrafi bilgi sistemi teknolojisi kullanılarak yürütülmüştür. Çalışma kapsamında 22 anıtsal olmayan heykel tespit edilmiş, konumları belirlenmiş ve sanatçı, yapım yılı, malzeme gibi temel bilgiler toplanmıştır. Bulgular, Çanakkale’de bu tür heykellere dair resmi bir katalogun veya envanterin bulunmadığını göstermektedir. Heykellerin çoğunun parklar, yürüyüş yolları ve sahil şeridi gibi yoğun insan trafiği olan alanlarda yer aldığı belirlenmiştir. Kamusal sanatın tanıtımına ve kültürel turizme katkı sağlamayı hedefleyen çalışmadan sonuç olarak, bu tür heykellerin korunması, tanıtılması ve kayıt altına alınması için belediyeler ve kültürel kurumlar iş birliği yapılması, dijital haritalandırma gibi modern teknolojilerden faydalanması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anıtsal Olmayan Heykelleri , Envanter , Dijital Haritalandırma , Coğrafi Bilgi Sistemi , Çanakkale Heykelleri Haritası

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

1919B012318899

Teşekkür

Bu çalışma TÜBİTAK Bilim İnsanı Destek Programları Başkanlığı (BİDEB) tarafından yürütülen, 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı 2023 yılı 2. dönem kapsamında desteklenmeye hak kazanmış 1919B012318899 numaralı " Çanakkale’de Kamusal Alanlarda Yer Alan Anıtsal Olmayan Heykellerin Araştırılması" başlıklı projeden üretilmiştir.

Investigation of Non-Monumental Sculptures in Public Spaces in Çanakkale

Öz

Public spaces in modern cities are important areas where people come together, spend time, and socialize. The design of such crucial spaces is carried out to fulfill these functions. Since the 20th century, reliefs and sculptures have become common elements in public spaces. Among these elements, non-monumental sculptures in urban areas attract people's attention. These sculptures, which have become more visible in Turkey’s public spaces after 1970, also have similar examples within the boundaries of Çanakkale.

Having information about sculptures made from different materials such as stone, marble, and metal, and in various sizes, is valuable for both city residents and visitors. Therefore, it is important to shed light on sculptures whose basic characteristics, such as their artists, locations, subjects, and production dates, remain unknown.

This study has gathered information on non-monumental sculptures within the city limits of Çanakkale through field research, library and digital resource scanning, and interviews. Based on the collected data, the aim is to map these sculptures using the Geographic Information System (GIS), create a collective inventory, and contribute to the literature. Additionally, transferring this information to a digital platform will make it accessible to city residents and those interested in this field.

The research has been conducted using field studies, library and digital resource searches, interviews with artists, and GIS technology. A total of 22 non-monumental sculptures have been identified, their locations recorded, and essential details such as artist, production year, and materials documented.

The findings indicate that there is no official catalog or inventory for such sculptures in Çanakkale. Most of these artworks are located in high-traffic public areas such as parks, walkways, and coastal zones. As a result, this study highlights the necessity of collaboration between municipalities and cultural institutions for the preservation, promotion, and documentation of these sculptures. Furthermore, it emphasizes the importance of utilizing modern technologies, such as digital mapping, to enhance accessibility and awareness of public art.

Anahtar Kelimeler

Non-monumental Sculptures , Inventory , Digital Mapping , Geographic Information System , Çanakkale Sculptures Map

Proje Numarası

1919B012318899

Kaynakça

• Akyürek, F. (2013). İstanbul’un Heykelleri. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 126-135.
• Bal Diri, Ö. (2019). Türkiye'de Kamusal Alanda Soyut Heykel Sorunsalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 128-166). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Başer, D. (2006). Heykelin Kentsel Kamusal MekanaEtkisi: Heykel-Mekanİlişkisinin Kamusallığı Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 25-27). Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Baxandall, M. (1985). Patterns of intention: On TheHistoricalExplanation of Pictures (s. 75). Yale University Press.
• Bruno, N., &Roncella, R. (2019). HBIM forConservation: A New ProposalforInformation Modeling. Remote Sensing, 11(15), 1751. https://doi.org/10.3390/rs11151751
• Caneva, G. (2014). ConservationScienceforTheCulturalHeritage: Applications of Technical Tools for Conservationand Interpretation of MaterialCulture (Vol. 79, s. 129-134). SpringerScience& Business Media.
• Doğanay, G. (2015). Kamusal Alanda Cam heykel (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 32-51). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Duydu, M. (2021). Cumhuriyetten Günümüze Sanat Siyaset Denkleminde Kamusal Alan ve Heykel (Yayınlanmamış Doktora Tezi, s. 362-371). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Duygun Gürkıvrak, G. (2021). Dürtülerin Kentsel MekanAlgısına Etkileri. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(1), 84-94.
• Düzenli, T., & diğerleri. (2018). Peyzaj Mimarlığında Heykel Kullanımı: Trabzon Kenti Örneği. Journal of History Culture and Art Research, 7, 553-564.
• Erman, O., & Boran, B. (2015). Kentsel MekandaHeykel Yerleştirmelerinin Değerlendirilmesi: Semiyotik Bir Model Önerisi. Çukurova UniversityFaculty of EducationJournal, 44(2), 170-190.
• Ferdinand, S. (2019). MappingBeyond Measure: Art, Cartography, andTheSpace of Global Modernity (s. 243-248). University of Nebraska Press.
• Gombrich, E. H. (1996). TheStory of Art (s. 5-18). PhaidonPress.
• Kedik, A. (2011). Kamusal Alan, Kent ve Heykel İlişkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 229–240.
• Kedik, A. (2012). Kamusal Alan ve Türkiye'de Heykelin Kamuya Açık Alanlarda Var Olma Koşulları. Sanat ve Tasarım Dergisi, 3(3), 77-91.
• Kurtaslan, B. Ö. (2005). Açık Alanlarda Heykel-Çevre İlişkisi ve Tasarımı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(18), 193-222.
• Kuzu, F. (2012). Türkiye’de Kamusal Alan Estetiği ve Heykel (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 7-127). Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lozano, J. S. (2021). MappingArt HistoryInTheDigitalEra. The Art Bulletin, 103(3), 6–16. http://www.jstor.org/stable/45418303
• Özdemir, S. (2019). Yerel Yönetimlerin Kamusal Alanda Heykel Uygulamaları (Mersin Toroslar Belediyesi Örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 2-30). Mersin Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Mersin.
• Santoro, A., Venturi, M., & Agnoletti, M. (2020). Agricultural Heritage Systems and Landscape Perception among Tourists. The Case of Lamole, Chianti (Italy). Sustainability, 12(9), 3509.
• Şahan, M. (2016). Kentsel Alanda Heykel ve Çevre İlişkisi Üzerine Bir İnceleme. Sanat ve Tasarım Dergisi, 6(2), 92-109.
• Şimşek, N. (2014). Kent Kültürü ve Kamusal Alanda Heykel (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 43-73). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yaman Yasa, Z. (2011). “Siyasi/Estetik Gösterge” Olarak Kamusal Alanda Anıt ve Heykel. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 28(1), 69-98.
• Yıldız, G. (2019). Heykel ve Kent Estetiği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 5-24). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.