Çocuk Kitaplarında Özgürlük ve Öz Güven Değeri: Küçük Karabalık ve Martı Örneği

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 4, 540 - 559, 20.12.2025

Melek Yıldırım , Kelime Erdal

Öz

Çocuk edebiyatı, bireylerin karakter gelişimini desteklemesi, değer aktarımını kolaylaştırması ve çocuklara yaşamsal beceriler kazandırması bakımından eğitsel açıdan önemli bir alandır. Ancak özellikle özgürlük ve öz güven gibi bireyin kimlik inşasında merkezi rol oynayan değerlerin, edebi eserler aracılığıyla çocuklara nasıl kazandırıldığına dair çalışmaların sınırlı olduğu bu bağlamda özellikle Martı adlı eserin yeterince incelenmediği görülmektedir. Bu çalışmada, Samed Behrengi’nin Küçük Kara Balık ve Richard Bach’ın Martı adlı eserleri, özgürlük ve öz güven değerleri açısından çözümlenmiştir. Veriler analiz edilirken içerik analizi yönteminden faydalanılmıştır. Elde edilen veriler, tema, kategori, kod ve örneklem ifadelerle birlikte tablolaştırılmış ve nitel olarak yorumlanmıştır. Küçük Kara Balık’ta bireyin sorgulayıcı, keşfetmeye açık ve dirençli tavrı; Martı eserinde ise bireyin toplumdan bağımsızlaşarak kendi potansiyelini gerçekleştirme arzusu ön plana çıkmaktadır. Bulgularda, her iki eserde de bireyin içsel özgürlük arayışının ve kendine güven gelişiminin ön planda tutulduğu karakterlerin bu değerleri kazanma süreçlerinin edebi unsurlarla desteklenerek yansıtıldığı görülmüştür. İki eser üzerine yapılan çözümlemelerde, bireyin kendini gerçekleştirme arzusu ve mevcut sınırlamaların sorgulanması temalarının öne çıktığı görülmüştür. Küçük Kara Balık’ta bireyin çevresini keşfetme ve sistematik sorgulama yoluyla özgürlüğe ulaşma arzusu öne çıkarken Martı adlı eserde bireyin toplumsal kalıplardan sıyrılarak kendine inanma ve potansiyelini ortaya koyma süreci merkezdedir. Kodlama ve tematik analiz yoluyla elde edilen veriler, bu eserlerin çocuklara sadece bireysel gelişim kazandırmakla kalmadığını aynı zamanda özgürlük ve öz güven gibi evrensel değerleri edebiyat aracılığıyla içselleştirme imkânı sunduğunu ortaya koymaktadır. Çalışma, çocuk edebiyatının değer aktarımındaki gücünü vurgulamakta ve bu tür eserlerin eğitimsel içeriklerde daha işlevsel şekilde kullanılabileceğine dikkat çekmektedir. Sonuç olarak çocuk edebiyatı ürünlerinin bireylerde değer gelişimini desteklediği özgürlük ve öz güven gibi temel değerlerin bu iki eser aracılığıyla etkili biçimde kazandırılabileceği görülmektedir. Bu yönüyle çalışma, hem çocuk edebiyatı hem de değer eğitimi literatürüne katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk kitapları , Martı , Küçük Kara Balık , özgürlük , öz güven , kimlik arayışı

The Value of Freedom and Self-Reliance in Children's Books: The Example of Little Blackfish and the Seagull

Öz

Children's literature is an important field in terms of education, as it supports the character development of individuals, facilitates the transfer of values and provides children with vital skills. However, in this context where studies on how values that play a central role in the individual's identity construction, such as freedom and self-confidence, are imparted to children through literary works, are limited, it is seen that the work titled The Seagull in particular has not been examined sufficiently. In this study, Samed Behrengi's "Little Black Fish" and Richard Bach's "The Seagull" were analyzed in terms of the values of freedom and self-confidence. Content analysis was used in the data analysis. The data obtained were tabulated and interpreted qualitatively, along with themes, categories, codes, and sample expressions. In "Little Black Fish," the individual's questioning, exploratory, and resilient attitude comes to the fore; in "The Seagull," the individual's desire to realize his or her own potential by becoming independent of society comes to the fore. The findings reveal that both works prioritize the individual's search for inner freedom and the development of self-confidence, and that the characters' processes of acquiring these values are reflected through literary elements. Analyses of both works reveal that themes of the individual's desire for self-actualization and the questioning of existing limitations are prominent. While the individual's desire to discover his/her environment and achieve freedom through systematic questioning comes to the fore in Little Black Fish, the process of the individual breaking free from social patterns and believing in himself/herself and revealing his/her potential is at the center in The Seagull. Data obtained through coding and thematic analysis reveal that these works not only provide children with individual development but also provide the opportunity to internalize universal values such as freedom and self-confidence through literature. The study highlights the power of children's literature in conveying values and highlights the potential for more functional use in educational contexts. Consequently, it appears that children's literature supports the development of values in individuals, and that core values such as freedom and self-confidence can be effectively instilled through these two works. In this respect, the study contributes to both children's literature and values education literature.

Anahtar Kelimeler

Seagull , Little Black Fish , freedom , self-confidence , search for identity

Kaynakça

• Akbaba, A. S. (2003). Eğitim yönetimi ve değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 7-17.
• Ateş, S., Yıldırım, K., & Çetinkaya, F. Ç. (2019). Çocuk kitaplarını çözümlemeye yönelik bir uygulama: Samed Behrengi ve Küçük Kara Balık Örneği. Language and Literature, 14(3), 1023-1049. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.23287
• Aytaç, P. (1996). Eğitim, gelenek, çocuk ve masal. Bilge Dergisi, Sayı: (9). 9-11.
• Bacanlı, H. (2006). Duyuşsal davranış eğitimi. Nobel Yayın Dağıtım: Ankara. Balcı, F. A., & Yelken, T. Y (2010). İlköğretim öğretmenlerinin “değer” kavramına yükledikleri anlamlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(39), 81-90.
• Berkant, H., & Sürmeli, Z. (2013). İlköğretim sosyal bilgiler dersinde değerlerin kazandırılmasında yaşanan güçlüklere yönelik öğretmen görüşleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 334 348.
• Boratav, P. N. (1988). 100 soruda Türk halk edebiyatı. (5. Baskı). Gerçek Yayınevi: İstanbul.
• Boyacı, Ş. D. B., Güner, M., & Babadağ, G. (2017). “Dünyada başka şekilde yaşamak da mümkün mü?” Değer eğitiminde “Küçük Kara Balık” örneği. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(3), 172-194. https://doi.org/10.14689/issn/2148-2624.1.5c38sm
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Demirel, F., Karadeniz, Ş., & Çakmak, E. K. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri: Ankara.
• Calp, Ş., & Calp, M. (2019). Küçük Kara Balık ve Küçük Prens kitaplarının sosyal bilgiler öğretim programındaki temel beceriler, değerler ve 4. sınıf kazanımları açısından incelenmesi. In International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies (ISAS) (pp. 61-69).
• Demirel, Ş., & Kökçü, Y. (2019). Richard Bach’ın Martı adlı eserinin çocuğa görelik bağlamında incelenmesi. Fırat University Journal of Social Sciences, 29(2), 149-161.
• Erol, S., & Kara, Ö. T. (2020). Çocuk yazınında eleştirel düşünme becerileri, yeterlikleri ve tutumları üzerine bir inceleme: Küçük Kara Balık Örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(3), 1125-1135.
• Gözütok, D. (1995). Öğretmenlerin demokratik tutumları. Türk Demokrasi Vakfı Yayınları: Ankara.
• Karaköse , R. (2010). Ailede sorumluluk eğitimi. Timaş Yayınları: İstanbul.
• Karakuş, İ. (1995). Çocuğun eğitiminde tahkiyeli metinler. Bilge Dergisi, 7. (10-12).
• Karataş, Z. (2015). "Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri." Manevi Temelli Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 1.1 (2015): 62-80.
• Karatay, H. (2007). Dil edinimi ve değer öğretimi sürecinde masalın önemi ve işlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-477.
• Kaya, N., & Taştan, N. (2020). Öz güven üzerine bir derleme. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 297-312.
• Kuçuradi, İ. (1988). Uludağ konuşmaları. Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları: Ankara.
• Oğuzkan, F. (2001). Çocuk edebiyatı. (7. Baskı), Anı Yayıncılık: Ankara.
• Özbay, Y. (1999). Gelişim ve öğrenme psikolojisi: Araştırma-teori-uygulama. Özrekor Basımevi: Trabzon.
• Özgüven, E. İ. (1999). Psikolojik testler. Yeni Doğuş Matbaası: Ankara.
• Platon. (2002). Devlet. (H. Demirhan, Çev.). Sosyal Yayınları: İstanbul.
• TDK (14.07.2023). Güncel Türkçe sözlük. sozluk.gov.tr adresinden alınmıştır.
• Tezel, N. (1985). Türk Masalları I-II. Kültür Bakanlığı Yayınları: İstanbul.
• Ulun, E.B. (2022). Cahit Uçuk’un çocuk romanlarında değerler eğitimi. International Journal of Humanities and Art Researches, 7(2), 133-145. https://doi.org/10.11263/ijhar.07.02.08