Sovyet Hakas Şairi Mihail Yeremeyeviç Kil’çiçakov’un Şiirlerinde Memleket Teması

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 4, 620 - 637, 20.12.2025

Erhan Aktaş

Öz

Günümüzde Rusya Federasyonu sınırları içinde kalan Güney Sibirya bölgesindeki Türk halklarından biri olan Hakaslar zengin bir sözlü edebiyat geleneğine sahip olmalarına rağmen çağdaş anlamdaki edebiyat geleneği yirminci yüzyılın ilk çeyreği gibi oldukça geç bir dönemde ortaya çıkmıştır. Bu geç döneme rağmen birçok edebî yaratma Sovyet devrine ait olmakla birlikte günümüzde de yaratılmaya devam etmektedir. Edebî temsilcilerin büyük bir kısmı Hakasça ve Rusça olarak iki dilli bir şekilde çağdaş edebiyatın muhtelif türlerinde eser ortaya koymuşlardır. Çağdaş Hakas edebiyatı geleneği içinde II. Dünya Savaşı’nın hemen akabinde şiir ve tiyatro alanında eserlerini gördüğümüz temsilcilerden biri de Mihail Yeremeyeviç Kil’çiçakov (1919-1990)’dur. Büyük Anavatan Savaşı’nın ardından ilk olarak süreli yayınlarda çalışmaları görülen sanatçı sonraki dönemlerde farklı türlerde kaleme almış olduğu çalışmalarla bir devrin edebiyat geleneğine damga vurmuştur. Aynı zamanda bir savaş gazisi olan M. Ye. Kil’çiçakov’un savaş zamanında yaşadıklarının sonucu hissettiklerini hangi konuda olursa olsun yazmış olduğu birçok üründe görmek mümkündür. M. Ye. Kil’çiçakov şairlik özelliği yanında yine II. Dünya Savaşı sonrasında çağdaş Hakas tiyatrosunun önemli temsilcilerinden biri olarak da bilinmektedir. O sahip olduğu yazarlık, oyunculuk, sahne tasarımcılığı gibi birçok özelliği bünyesinde taşıyan tam teşekküllü bir dramaturgdur. Şairlik ve dramaturgluk kimliğini zirve noktasına taşıyan unsurlar arasında M. Ye. Kil’çiçakov’un sanatsal yeteneğinin yanı sıra çocukluğundan itibaren bulunduğu sözlü kültür çevresidir. Bu durumdan kaynaklı olarak M. Ye. Kil’çiçakov sadece çağdaş edebiyat ürünleri değil masal, efsane ve destan türlerinde eserler veren hem bir sözlü kaynak hem de folklor müellifidir. Bu çalışmada söz konusu şairin memleket temalı şiirleri üzerinde durulacaktır. Şair gerek II. Dünya Savaşı esnasında yaşadıklarından dolayı gerekse de Hakasya ve Sovyetler Birliğine duyduğu sevgi ve bağlılıktan dolayı neredeyse tüm şiirlerinde bu temayı yoğun veya yüzeysel biçimde de olsa işlemiştir. Ancak bazı şiirlerinde bu durumu daha fazla hissettirmektedir. Çalışmaya dahil ettiğimiz memleket temalı beş şiir bulunmaktadır. Şiirlerin tam metinlerinin verilmesinden önce şairin biyografisi hakkında genel bilgi, Türkiye’de çağdaş Hakas edebiyatı ve şair hakkında yapılan çalışmaların bir özeti yapılmıştır. Özellikle bu başlıkta görülecektir ki muhtelif kitap bölümlerindeki kısa biyografik bilgiler, bazı şiirlerinin tercümeleri ve şairin bir şiirinden hareketle yazılmış bir makale haricinde Mihail Yeremeyeviç Kil’çiçakov hakkında Türkiye literatüründe yapılmış geniş ölçekli bir çalışma ne yazık ki yoktur. Ben de bu makale ve bununla birlikte eş zamanlı yazdığım makale ve bildirilerle bu eksikliği nispeten doldurmak için gayret göstermekteyim. Bilhassa bulunduğumuz 2025 yılı şairin ölümünün otuz beşinci yıl dönümüdür ve bu ilgiyi haketmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hakasya , Hakaslar , Çağdaş Hakas Edebiyatı , Mihail Yeremeyeviç Kil'çiçakov , Memleket Teması

The Theme Motherland in Soviet Khakas Poet Mikhail Yevremevich Kilchichakov’s Poems

Öz

The Khakass, one of the Turkic peoples of Southern Siberia, which falls within the borders of the Russian Federation today, possess a rich oral literary tradition. Although their literary tradition in the contemporary sense emerged relatively late, around the first quarter of the twentieth century. Despite this late period, many literary creations date back to the Soviet era and continue to be produced today. A large number of literary representatives have produced works bilingually in Khakas and Russian, in various genres of contemporary literature. Within the contemporary Khakas literary tradition, one whose works in poetry and theater appear immediately after World War II is Mikhail Yeremeevich Kil'chichakov (1919-1990). The artist, whose works first appeared in periodicals after the Great Patriotic War, later left his mark on the literary tradition of an era with works in various genres. It is possible to see the feelings of M. Ye. Kil'chichakov, a war veteran, as a result of his wartime experiences in many of his works, regardless of the subject. M. Ye. Besides his prowess as a poet, Kil'chichakov is also known as one of the leading representatives of contemporary Khakassian theater after World War II. He was a fully-fledged dramaturge, possessing many qualities, including writing, acting, and stage design. Among the elements that brought M. Ye. Kil'chichakov's identity as a poet and dramaturge to its peak was his artistic talent, as well as the oral cultural environment he had been exposed to since his childhood. Consequently, M. Ye. Kil'chichakov was both an oral source and a folklore author, producing not only contemporary literary works but also works in the genres of fairy tales, legends, and epics. This study will focus on the poet's poems about his homeland. Due to his experiences during World War II and his love and devotion to Khakassia and the Soviet Union, the poet addressed this theme in almost all of his poems, whether intensely or superficially. However, some poems reveal this more strongly. Five poems with a homeland theme are included in this study. Before presenting the poems' full texts, a brief biography of the poet and a summary of contemporary Khakas literature and studies on the poet in Turkey are provided. This section, in particular, reveals that, aside from brief biographical information in various book chapters, translations of some of his poems, and an article based on one of his poems, there is, unfortunately, no comprehensive study of Mikhail Yeremeyeviç Kil'chichakov in Turkish literature. With this article and the articles and papers I have written simultaneously, I endeavor to fill this gap. 2025, in particular, marks the thirty-fifth anniversary of the poet's death and deserves this attention.

Anahtar Kelimeler

Khakassia , Khakas , Contemporary Khakas Literature , Mikhail Yeremeevich Kilchichakov , Motherland theme

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2011). Bahtiyar Vahapzade’nin Şiirinde Millet, Vatan ve Dil. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat, 31, 63-74.
• Arıkoğlu, E. (1998). Hakasların Çağdaş Yazılı Edebiyatları. Türk Dünyası El Kitabı Dördüncü Cilt Edebiyat (Türkiye Dışı Türk Edebiyatları). TKAE Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2003). Hakas Edebiyatı. Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi (Nesir-Nazım), 25, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük. Akçağ Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2006). Kilçiçakov Mihail Jeremeyeviç. Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, 6, AKMB Yayınları, 24-25.
• Arıkoğlu, E. (2019). Çağdaş Hakas Edebiyatı Örnekleri. Bengü Yayınları. Biray, N. (Ed.). (2016). Hakas Türkçesi. Kesit Yayınları, 654-686.
• Dede, D. (2020). Mihail Eremeeviç Kilçiçakov’un “İki Çolak” Şiirinin Çevirisi Temelinde Hakas Edebiyatına Bir Girizgâh. Hece, 288, 45-49.
• Doğan Balcı, Ş. (2023). Hakas Türkçesiyle Yazılmış İlk Roman ‘Irahhı Allda’ Üzerinde Dil ve Üslup İncelemesi (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 815397). Eliuz, Ü. (2010). Bahtiyar Vahapzade’de Vatan Temi ve Anne Sevgisi. Erdem, 57, 63-73.
• Eynel, S. ve Biray, N. (Ed.). (2020). Hakasiyam Miniñ” (akt. Zhazira Otyzbayeva), Türk Gönlünden Turan’a Şiirlerle, Nokta Yayınevi, 251.
• Gafarlı, E. (haz.). (2015). Ada Çirĭ. TÜRKSOY Yayınları, 478-518.
• Ilgısheva, M. (2022). Muhtar Şahanov’un Şiirlerinde Vatan. Uluslararası Türk Dünyası Sempozyumu, 1, 3-9.
• İşenko, A.A. (haz.).(2019). Mihail Yeremeyeviç Kil’çiçakov. Mihail Yeremeyeviç Kil’çiçakov Bibliografiçeskiy Ukazatel’ Seriya Bibliografiya, Abakan, 9-35.
• Kapağan, E. (2015). Toktogul Satılganov’un Şiirlerinde Vatan ve Millet Sevgisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 174-180.
• Kil’çiçakov, M. (1956). Tayğada Stihtar. Hakasiyadağı Kniga İzdatel’stvozı.
• Kil’çiçakov, M. (1970). Mihail Kil’çiçakov. Hızılçar Kniga İzdatel’stvozınıñ Hakasiyadağı Pöligi.
• Kil’çiçakov, M. (1978). Çil Ayı Stihtar. Hakasskoe Otdolenie Krasnoyarskogo Knijnogo İzdatelstva.
• Killi, G. (2004). İlk Hakas Yazarlardan V.A. Kobyakov ve ‘Vaftiz’ Hikayesi. Bilig, 28, 117-135.
• Killi, G. (2008). Hakasya’dan Öyküler Çağdaş Hakas Öykü Yazarı İlya Prokopyeviç Topoyev’in Sanatı ve Seçme Öyküler. Grafiker Yayınları.
• Kurt, A. (2009). Tanzimattan Günümüze Türk Şiirinde Vatan Temi. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 1, Ocak-Haziran, 105-137.
• Şulbayeva, V. G. (2003). Derin Geçitte (akt. Ekrem Arıkoğlu). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 16, 87-109.
• Şulbayeva, V. G. (2004). Derin Geçitte (akt. Ekrem Arıkoğlu). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 17, 43-67.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin.