Malatya Kanatlı Kilim Dokumaları

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 146 - 168, 30.06.2022

Songül Aral

Öz

Geleneksel Türk El Sanatları içinde yer alan kirkitli dokumalarımıza ait örneklerin Anadolu’da bölgelere göre farklı teknik özellikler gösterdiğini literatürden öğrenmekteyiz. Kirkitli el dokumaları içinde farklılıklarıyla pazarda yer etmiş tarihi bilinen örnekleri ile Doğu Anadolu bölgesinde öne çıkan Malatya kilimleri birçok müzede yer aldığı gibi yurtdışı koleksiyonlarda da rastlanılmaktadır. Malatya kilim dokumalarını Anadolu coğrafyasında yer alan diğer kilim dokumalarından ayıran ve öne çıkan belirteçlerinden biri büyük ebatlarda dokunmuş olmasıdır.
Türkiye geleneksel kilim dokumalarında görülen bölge ve yörelere göre farklı motif ve desen özelliklerinin Malatya örneklerinde canlı renk geçişleriyle meydana gelmesi dokuma pazarında öne çıkmaktadır. Kullanılan tezgah yapısı, kullanılan araç ve gereçler bakımından Malatya kilim dokumaları Anadolu ile eşdeğer özellikler taşımasının yanında, yörede kendine has ifadeleri ile motif desen dili hakimiyeti bakımından özgün zenginliğe sahiptir. Malatya kilim dokumalarını desenlerine göre; palaz/s kilim, sandıklı kilim, gözü ak kilim, harar kilim, çıbıklı/ cızgılı kilim, kanatlı (şak, pencere) kilim gibi isimlerle tanımlandığı bilinmektedir. Çalışmanın temel amacı; literatürde yeterince yer almayan Malatya el dokuması kanatlı kilimlerine ait teknik özelliklerin metne aktarılmasıdır, alanda yapılacak çalışmalara katkı sağlaması bakımından önemlidir. Malatya il merkezinde tespit edilebilen, geleneksel kilim dokumaları evreni içinden, teknik özellikleri bakımından öne çıkan kanatlı kilimlerden, örneklem olarak seçilenler üzerinde kaynak kişilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda nitel araştırma bulgularının teknik analiz yapılmaya çalışılmıştır. Örnekler, 19. yüzyıla aittir.

Anahtar Kelimeler

Malatya, Dokuma, Kilim, Kanatlı Kilim, El Sanatları

MALATYA WINGED RUG WEAVES

Öz

We learn from the literature that the samples of our Kirkitli weavings, which are included in the Traditional Turkish Handicrafts, show different technical characteristics according to the regions in Anatolia. Malatya rugs, which stand out in the Eastern Anatolia region with their known historical examples, which are known in the market with their differences among Kirkitli hand-woven weavings, can be found in many museums as well as in foreign collections. One of the distinguishing and prominent indicators of Malatya rug weavings from other rug weavings in the Anatolian geography is that it is woven in large sizes. The fact that different motifs and patterns are seen in traditional rug weavings in Turkey, with vivid color transitions in Malatya samples, stands out in the weaving market. In terms of the loom structure used, the tools and equipment used, Malatya rug weavings have the same characteristics as Anatolia, and they have a unique richness in terms of the dominance of the motif pattern language with its unique expressions in the region. Malatya rug weaving according to their patterns; It is known that it is defined by names such as palaz/s rug, chested rug, white eye rug, harar rug, sticky/zipline rug, winged (sak, window) rug. The main purpose of the study; It is important to transfer the technical features of Malatya hand-woven winged rugs, which are not sufficiently included in the literature, to the text, in terms of contributing to the studies to be done in the field. A technical analysis of the qualitative research findings was tried to be made on the winged kilims selected as samples among the traditional rug weaving universe, which can be determined in the city center of Malatya, on the basis of the information obtained from the source people. Examples are from the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Malatya, Weaving, Rug, Winged Rug, Handicrafts.

Kaynakça

• Acar, B.(1982). Kilim, Cicim, Zili, Sumak Türk Düz Dokuma Yaygıları, Eren Yayınları ,İstanbul.
• Aksın, Ahmet. Karakaş, Erdal (1996). “Nüfus İcmal Defterine Göre 19.Yüzyılda Arapgir”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 2, s.175. Elazığ.
• Aral, Songül (2008). “El Dokuması Halı Üretimi Yapan Atölyelerde çalışma Ortamlarından Kaynaklanan Sorunlar”,14.Ulusal Ergonomi Kongresi, KATÜ Bildiriler Kitabı, Cilt I. Trabzon: KATU Yayınları.
• Aral, Songül (2014). “Malatya Yastık Halılarında Teknik Özellikler”, Arış, Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi, Özel Sayı5, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Aral, Songül (2019). Güzel Sanatlar Alanında Araştırma Ve Değerlendirmeler, Chapter 7: Malatya Dokumaları (Halı ve Kilimde Teknik Özellikler). Gece Akademi, Ankara.s.115-138.
• Aral., Songül (2019). Malatya Geleneksel Dokumalarında Görülen Hayvan Betimlemeli Motif Örnekleri. Uluslararası Beydağı Sosyal Ve Beşeri Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı. İksad. S.137-155.
• Aslanapa, Oktay (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Buğur, Ergün (2006). Malatya Müzesi’nde Bulunan Halılar. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Aytaç, Çetin. (1980). El Dokumacılığı, Milli Eğitim Yayınevi. Ankara.
• Çelebi, Evliya (1988). Seyahatname 3-4 (Haz. Mümin Çevik), İstanbul: Üçdal Neşriyat, s.434.
• Çelebi, Evliya (2013a), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi - 1, 1-6. Kitaplar, 4. Kitap (Bağdad, Basra, Bitlis, Diyarbakır, Isfahan, Malatya, Mardin, Musul, Tebriz, Van),Haz.: S.A. Kahraman,YK.Yayınları, İstanbul.
• Çelebi, Evliya (2013b),Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi - 1, 1- 6. Kitaplar, 1. Kitap (İstanbul), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Çolak, Hüseyin (1964). Malatya,Malatya: Evin Matbaası, s.12-21.
• Dengiz, Makbule., Erdoğan, Zeynep (2008). “Pişinik Yastık Halısı” 38.Icanas (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Maddi Kültür, Ankara.
• Deniz, Bekir(2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Doğanay, Rahmi (2000). “1930-1945 Dönemi Doğu Anadolu’da Uygulanan Sanayi Politikaları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 2, Sayfa: 223-230, Elazığ.
• Durul, Yusuf (1969). Baraj Gölü Çevresi Dokuma Sanatları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları.
• Elibüyük, Mesut (1983).1560 Malatya Tahrir Defteri, Ankara.
• Göğebakan, Göknur (2002).16. Yüzyılda Malatya Kazası, Malatya: Malatya Belediyesi Kültür Yayınları.
• Güllüoğlu, Hakan (2016). Malatya Yöresi Manileri, 2015-2016 Malatya İlçe Merkezi Mahallelerinde kaynak kişilerle görüşme ve belgeleme derleme çalışmaları, Malatya.
• Güllüoğlu, Hakan., Şahin, Hüseyin (2018). Malatya Kürecik Halıları, Basılmamış Yöresel Derleme Araştırmaları.
• Karagöz, Mehmet (2013). “Malatya’nın XVII.- XVIII. Asırlarda Ticarî Hayatı”, İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, s. 1-28.
• Karakaş, Erdal (1996). "Arapkir'in Kuruluş ve Gelişmesi", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.8.S.1.s. 14.Elazığ.
• Kaya, Mehmet (2016). Cumhuriyet Öncesi ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bursa’da El Sanatları. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2016, 54-56. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijhar/issue/52029/678467
• Malatya İl Yıllığı (1967). Malatya Valiliği. Ankara.
• Malatya (1968). İlimizi Tanıyalım Malatya. Malatya Valiliği. Ankara.
• Malatya İl Yıllığı (1973). Malatya Valiliği. Ankara.
• Malatya Valiliği (1992). Malatya Motifi. Ankara.
• Malatya İl Yıllığı (1996). Malatya Valiliği. Ankara.
• Malatya Belediyesi Başkanlığı 1986-1987 Çalışma Raporu (1987).s.21. Malatya.
• Oğuz, Mevlüt ( 1985). Başlangıcından Osmanlıların Fethine Kadar Malatya Tarihi, s.23-36. İstanbul.
• Soysaldı., Aysen. (2009). Düz Dokuma Teknikleri Ve Teknik Desen Çizimleri, AKM yayınları, Ankara.
• Soysaldı, Aysen. Aral, Songül (2014).“Burdur-Kapaklı Köyü Halılarının Teknik ve Desen Özellikleri” Art-e Sanat Dergisi,Cilt1,Sayı1,s.15–28.
• Şakacı Bilge Kağan(2016) Evliya Çelebi ve Malatya. Dumlupınar Üniversitesi İibf Uyes Dergisi. s.30-47.Kütahya.
• Yalçınkaya., E.(1940). Muhtasar Malatya, Tarih ve Coğrafyası, s.13.İstanbul.
• Yınanç, R.,Elibüyük,M.(1983) Kanunî Devri Malatya Tahrir Defteri (1560): Ankara.
• (erişim:https://www.turkiyegazetesi.com.tr/Genel/a78368.aspx).
• (erişim:http://sumerbank.blogspot.com/2008/07/sumerbank).
• (erişim: http://www.sumerholding.gov.tr/tr/kurumsal/sirket/tarihce.aspx). (erişim: Http://Malatyahaber.Com/Haber/Oysa-Ne-Guzel-Baslamisti/Editörü İsmet Yalvaç’ın Notu).
• (erişim: http://www.malatyaguncel.com/%E2%80%A6-ve-S%C3%BCmerbank-yikiliyor-8235h.htm).
• Hakan GÜLLÜOĞLU: Malatya İl Kültür Turizm Müdürlüğü. Halk Kültürü- Derlemeci.
• Hüseyin ŞAHİN: Malatya Etnoğrafya Müzesi. Antropolog- Derlemeci.
• Şerafettin YAMANCAN: Malatya Halı Kilim Ticari İşletme Sahibi ve Dokumacı.
• Tülay ŞENKAL: Malatya Yeşilyurt HEM Halı dokuyucusu. Doğum Tarihi:1978. 18 yaşında dokumaya başlamış.