Hieronymus Bosch’un Eserlerinde Fantastik Unsurların Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: E.Ş. Özel Sayısı, 156 - 173, 20.08.2023

Serdar Dartar

Öz

Toplumların var oluşundan bugüne fantastik kavramı çoğu eserde görülen bir kavram olmuştur. Bu durumun oluşmasında insanların yaşadıkları dönem, inanışları, değer yargıları gibi olgular da bu durumu destekler niteliktedir. Efsaneler, yazılı ve yazılı olmayan kaynaklar içinde bulunan fantastik unsurlar, çoğu dönemde sanatçılar tarafından gerçekleştirilen eserlerde işlenmiştir. Resim sanatı içerisinde farklı dönemlerde değişik üslupların gelişim gösterdiği görülmektedir. Her dönemde ressamlar ilgilenmiş oldukları kavramlar üzerinden eserlerine yön verirken anlatmak istedikleri konuyu eserlerinin içerisinde farklı öğeler kullanarak yansıtmışlardır. Bu çalışmada resim sanatı içerisinde farklı bir yer bulan fantastik dünya betimlemelerinin Hieronymus Bosch’un resimlerine yansımaları ele alınmıştır. Bosch’un resimleri incelenmeden önce söz konusu kavram üzerinden açıklamalara yer verilmiş ve bu çerçevede eserlerinde fantastik öğeler işleyen farklı sanatçıların çalışmalarına da yer verilerek değerlendirmelerde bulunulmuştur. Eser incelemelerinden önce, fantastik kavramının anlamsal olarak değerlendirilmesi açısından farklı kaynaklarda sözü edilen kavramın nasıl aktarıldığı hususunda tanımlamalara yer verilmiştir. Eser analizi yöntemiyle resimlerin teknik ve içerik olarak değerlendirilmesi gerçekleştirilmiş, fantastik öğelerin kullanım biçimleri incelenmiş ve sembolize ettikleri anlamlar üzerinden açıklamalar yapılmıştır. Araştırmada eserlerinde fantastik öğeler işleyen sanatçılar olarak, Francisco Goya, Giuseppe Arcimboldo, Franz Stuck, Johann Heinrich Füssli, Ernst Fuchs gibi sanatçılara da yer verilerek dünya dışı, fantastik öğeler dahilinde eser incelemeleri gerçekleştirilmiştir. Fantastik unsurların kullanımı hususunda özellikle Hieronymus Bosch’un eserleri üzerinden incelemelerde bulunmak araştırmanın amacını oluştururken yöntem olarak gerçekleştirilen eser analizi yöntemiyle resimde fantastik kavramının nasıl ele alındığı ve söz konusu kavramın ressamlar tarafından nasıl aktarıldığı incelenmiştir. Fantastik kavramı resim sanatında incelenirken bu kavramın çok daha sonra fantastik gerçekçilik olarak adlandırılan bir akım olarak kendini gösterdiği de elde edilen bulgular arasında yer almıştır. Çalışmada incelenen terimler ve sanatçıların gerçekleştirmiş olduğu eserler doğrultusunda fantastik kavramının sıklıkla sanat alanında yer bulduğu ve resimlerde sembolik anlamlar taşıyan resimsel unsurlarla birlikte farklı bir boyut kazandığı görülmüştür. Mitoloji ve efsanelerin yanı sıra edebi ürünlerin de ressamların çalışmalarında yararlandıkları, etkilendikleri alanlar oldukları araştırmada incelenen söz konusu eserlerde kendini göstermiştir. Fantastik kavramı ile ilişkili olarak bazı ressamlar kâbusları ele alırken bazı ressamlar ise dini unsurlar temelinde dünya dışı varlıkları eserlerine yansıtmışlardır. Fantastik kavramı günümüzde, edebiyat ve sinemada da yankı bulmuştur. Gerçek dışı dünyanın yansıması olan unsurlar edebiyat türleri içerisinde mevcudiyet gösterirken pek çok fantastik edebiyat ürünü olan romanın beyaz perde olarak nitelendirilen sinemada da yer aldığı görülmüştür. Fantastik kavramı bilimkurgu ile ilişki kurarken bu ilişki günümüz edebiyatı ve sineması çerçevesinde varlık göstermiştir. Edebiyat alanında fantastik kavramının işlendiği çok sayıda edebi ürünün oluşu ve bu ürünler arasında romanların sinemaya uyarlanmaları durumu, araştırmada üzerinde durulan örnekler arasında yer almıştır. Araştırmada veri toplama aşamasında, öncelikle çalışmanın da konusunu oluşturmada temel teşkil eden fantastik kavramı üzerinde durularak kavramla alakalı literatür taraması yapılmış, ressamların söz konusu temayla ilgili eserlerinin analizi için farklı kaynaklardan bilgiler elde edilmiştir. Fantastik resim üzerine yapılan incelemelerin yanı sıra fantastik realizm ile ilgili incelemelerde bulunulmuş, fantastik kavramının edebiyat ve sinemada nasıl yer bulduğu, gerçeküstülük ve fantastik kavramları arasında nasıl bir ilişki olduğu gibi sorulara cevaplar aranmıştır. Elde edilen bulgular ışığında Hieronymus Bosch’un eserlerinin fantastik, gerçek dışı temalarla olan ilişkisi irdelenmiştir. Ressamın eserleri incelenirken resim düzleminde yer alan unsurların fiziksel yönleri dışında içerik olarak taşıdıkları sembolik anlamlar üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Resim, Fantastik Öğe, Hieronymus Bosh, Sanat, Mitoloji

The Effect of Fantastic Elements in the Works of Hieronymus Bosch

Öz

The concept of fantastic has been a concept seen in most works since the existence of societies. In the formation of this situation, facts such as the period in which people lived, their beliefs and value judgments also support this situation. Legends, fantastic elements found in written and unwritten sources have been processed in works performed by artists in most periods. It is seen that different styles developed in different periods within the art of painting. In every period, while the painters gave direction to their works through the concepts they were interested in, they reflected the subject they wanted to tell by using different elements in their works. In this study, the reflections of the fantastic world descriptions, which have a different place in the art of painting, on Hieronymus Bosch's paintings are discussed. Before examining Bosch's paintings, explanations were given on the concept in question and in this framework, evaluations were made by including the works of different artists who used fantastic elements in their works. Before examining the works, definitions are given about how the concept mentioned in different sources is conveyed in terms of semantic evaluation of the concept of fantastic. With the work analysis method, the technical and content evaluation of the pictures was carried out, the usage patterns of the fantastic items were examined and explanations were made on the meanings they symbolized. In the research, artists such as Francisco Goya, Giuseppe Arcimboldo, Franz Stuck, Johann Heinrich Füssli, Ernst Fuchs were included as artists who worked with fantastic elements in their works, and works were examined within the scope of extraterrestrial and fantastic elements. While examining the use of fantastical elements, especially on the works of Hieronymus Bosch, constitutes the purpose of the research, it has been examined how the concept of fantastic is handled in painting and how the concept is conveyed by the painters with the work analysis method, which is carried out as a method. While the concept of fantasy was examined in the art of painting, it was also among the findings that this concept manifested itself as a movement called fantastic realism much later. In line with the terms examined in the study and the works performed by the artists, it was seen that the concept of fantastic often took place in the field of art and gained a different dimension with the pictorial elements that carry symbolic meanings in the paintings. In addition to mythology and legends, literary products are also the areas that painters benefit from in their works and are affected by the works in question. While some painters deal with nightmares in relation to the concept of fantastic, some painters reflect extraterrestrial beings on the basis of religious elements. The concept of fantastic has also found an echo in literature and cinema today. While the elements that are the reflection of the unreal world are present in the genres of literature, it has been seen that the novel, which is the product of many fantastic literature, also takes place in the cinema, which is described as the big screen. While the concept of fantastic has a relationship with science fiction, this relationship has existed within the framework of today's literature and cinema. The existence of a large number of literary products in which the concept of fantastic is handled in the field of literature and the adaptation of novels to cinema among these products are among the examples emphasized in the research. In the data collection phase of the research, first of all, the concept of fantastic, which is the basis for creating the subject of the study, was focused on, literature review related to the concept was made, and information was obtained from different sources for the analysis of the works of the painters related to the theme. In addition to the studies on fantastic painting, studies on fantastic realism were made, and answers were sought to questions such as how the concept of fantastic found its place in literature and cinema, and what kind of relationship there is between the concepts of surrealism and fantastic. In the light of the findings, the relationship of Hieronymus Bosch's works with fantastic and unreal themes was examined. While examining the works of the painter, the symbolic meanings of the elements on the painting plane as content, apart from their physical aspects, were also emphasized.

Anahtar Kelimeler

Painting, Fantastic Element, Hieronymus Bosch, Art, Mythology

Kaynakça

• Babayiğit, E (2022). “Resim sanatında Fantastik Gerçeklik”, Konya: Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Ana Bilim Dalı.
• Göl R, Güngör T (2021). Erol Deneç ve Ernst Fuchs’un Eserleri Üzerine Bir Karşılaştırma, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi. ET, 27.06.2023, Erişim: https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1628328627.pdf
• Baransel, Z (2012). Goya: Zamanının Tanığı- Gravürler ve Resimler ya da Hayallere Özgürlük! e-skop Dergi. ET, 25.06.2023, Erişim: https://www.e-skop.com/skopb ulten/goya-zamaninin-tanigi-gravurler-ve-resimler-ya-da-hayallere-ozgurluk/811
• Bayav, D (2009). Leonardo Da Vinci’de Sanat, Bilim ve Etkileşimi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. ET, 25.06.2023, Erişim: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/321633
• Kartal, A (2005). “Art Nouveau’da İnsan İmgesi”, İstanbul: T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 128.
• Cumming, R (2008). Görsel Rehberler-Sanat. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Charles, V. Manca, J. Mcshane, M. Wigal, D (2012). 1000 Muhteşem Resim İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, Y (2020). “Fantastik Filmlerde Figür ve Olay Örgüsü Bağlamında Stereotipler: “Yüzüklerin Efendisi” Analizi”, Adnan Menderes Üniversitesi Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergisi.
• Şimşek, N. (2016). Fantastik Realizm. ET, 27.06.2023, Erişim: http://www.dusunuyorumdergisi.com/fantastik-realizm/
• Gündüz, Y (2023). “Ernst Fuchs Yapıtlarında Düş ve Gerçek Arasında Bir Yanılsama: Büyülü Gerçekçilik”, Kesit Akademi Dergisi, ET, 25.06.2023, Erişim: https://kesitakademi.com/?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=fc91a5b9-cbd4-46f7-ac72-34d3bced2ead.pdf&key=68418
• Haydaroğlu, M (2004). 500 Sanatçı 500 Sanat Eseri. İstanbul: Yapı Yayın.
• Hollingsworth, M (2009). Dünya Sanat Tarihi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Kartal, B. A “Art Nouveau’da insan imgesi”, İstanbul: Yüksek Lisans Tezi, T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Krausse, A, C (2005). Rönesanstan Günümüze Resim Sanatının Öyküsü. Almanya: Literatür Yayıncılık.
• Pankhurst, A, Hawksley, L (2018). Sanatı Büyük Yapan Nedir? İstanbul: Hayalperest Yayın.
• Şentürk, S (2023). Tablo Okuması: The Haywain Triptych-Bosch. İstanbul: Söylenti Dergi, ET, 28.06.2023, Erişim: https://www.soylentidergi.com/the-haywain-triptych-bosch-tablo-okumasi/ T urani, A (2019). Sanat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavaş, B (2022). Fantastik Sinema ve Mitolojinin Metinlerarası Aktarımı: Harry Potter ve Felsefe Taşı Örneği, Milel ve Nihal, 19 (1): 79- 103.