Feminist Theater from the Axis of Feminism

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 47 - 71, 20.03.2025

Birgül Yeşiloğlu Güler

Öz

Throughout the period from the ancient Greek period to the present day, women's struggle to seek their rights has maintained its continuity in the fields of art and science, as well as in social life. This research was necessary because there are not enough scientific studies on feminist theater, which is known to have developed in parallel with the feminism movement historically. This article aims to conduct a study on the phenomenon of feminist theater as a building block of feminism that struggles against the masculine order in the public sphere. In this context, the purpose of this article is; The aim is to evaluate the position or lack of position of women seeking rights in the public sphere between feminism and feminist theatre. For this purpose, a qualitative literature study with an academic orientation was determined as the study method of the article.
As it is known, female identity has always been tried to be controlled and restricted under the yoke of the masculine order, historically and sociologically. The female identity, which was blessed, valued and even defined from a divine perspective due to her fertility in the early stages of the human race, has lost value and weakened within the masculine order over time. It is a fact that the source of this situation is cultural, sociological, economic, religious and physical reasons. It is observed that the female identity, which has been removed from the public sphere with the construction of the male-dominated society, has unfortunately been marginalized and removed from the fields of science and art. In this context, restricting women's participation in the Dionysus Festival, one of the most important events of the Ancient Greek period, would be a good example. Women who participated in the Dionysus Festivals in the fifth century BC were not able to participate in the festivities a century later, in the sixth century. The removal of women from the public sphere has also led to the removal of women from many fields of art, including theatre. Women's identity, which has changed, developed and transformed with the feminism movement, has had to struggle to reach its rightful place after centuries. It is an indisputable fact that this process is quite difficult and exhausting for women. In the climate created by the masculine order, women had to struggle to find a place for themselves in the field of theater, as in every other field, and to say that we exist too. In this axis, terminologically, it will be possible to say that feminism and the feminist movement started in the sixties, and feminist theater emerged in the seventies. This study, which examines the birth, development and current position of feminism in the field of theater, one of the oldest and most powerful branches of art in human history, and feminist theater as a reflection of it, aims to fill the gap in the field and contribute.

Anahtar Kelimeler

Theatre, Feminist theatre, Feminism, Actress, Female writer

Feminizm Ekseninden Feminist Tiyatro

Öz

Antik Yunan döneminden günümüze değin yaşanan süreçte kadının hak arama mücadelesi toplumsal yaşamda olduğu gibi sanat ve bilim alanlarında sürekliliğini korumuştur. Tarihsel olarak feminizm akımına paralel olarak gelişim gösterdiği bilinen feminist tiyatro hakkında yeterli sayıda bilimsel çalışma bulunmaması nedeniyle bu araştırmaya gerek duyulmuştur. Bu makale ile kamusal alanda eril düzene karşı mücadele veren feminizmin bir yapı taşı olarak feminist tiyatro olgusuna yönelik bir çalışma yapılması hedeflenmiştir. Bu bağlamda söz konusu bu makalenin amacının; kamusal alanda hak arayışı içinde olan kadının, feminizm ve feminist tiyatro arasındaki konumunu veya konumsuzluğunu değerlendirmektir. Bu amaçla makalenin çalışma yöntemi olarak akademik bir yönelişle nitel literatür çalışması belirlenmiştir.
Bilindiği üzere kadın kimliği, tarihsel ve sosyolojik olarak her zaman eril düzenin boyunduruğu altında kontrol edilmeye, kısıtlanmaya çalışılmıştır. İnsan ırkının ilk evrelerinde doğurganlığı nedeniyle kutsanan, değer gören hatta ilahi bir bakış açısıyla tanımlanan kadın kimliği, ilerleyen zamanla birlikte eril düzen içinde değer kaybetmiş, zayıflatılmıştır. Söz konusu bu durumun kaynağının kültürel, sosyolojik, ekonomik, dinsel ve fiziksel sebepleri olduğu bir gerçektir. Erkek egemen toplumun inşasıyla birlikte kamusal alandan çıkarılan kadın kimliğinin, maalesef ki bilim ve sanat alanlarından da ötekileştirilerek uzaklaştırıldığı gözlenmektedir. Bu bağlamda Antik Yunan döneminin en önemli etkinliklerinden biri olan Dionysos Şenlikleri’ne kadınların katılımlarının kısıtlanması iyi bir örnek olacaktır. Milattan önce beşinci yüzyılda Dionysos Şenlikleri’ne katılan kadınlar bir yüzyıl sonra altıncı yüzyılda şenliklere katılamamışlardır. Kadının kamusal alandan uzaklaştırılması tiyatro dâhil olmak üzere birçok sanat alanından da kadının uzaklaştırılmasına sebep olmuştur. Feminizm hareketiyle birlikte değişen, gelişen, dönüşen kadın kimliği yüzyıllar sonra hak ettiği yere gelebilmek için mücadele vermek zorunda kalmıştır. Söz konusu bu sürecin kabul göreceği üzere kadınlar açısından oldukça zor ve yıpratıcı olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Eril düzenin yarattığı iklimde her alanda olduğu gibi tiyatro alanında da kadınların kendilerine bir yer edinmek, biz de varız diyebilmek için mücadele etmeleri gerekmiştir. Bu eksende terminolojik olarak feminizm ve feminist akımın altmışlı yıllarda başladığını, yetmişli yıllarda da feminist tiyatronun ortaya çıktığını söylemek mümkün olacaktır. İnsanlık tarihinin en eski ve en güçlü sanat dallarından biri olan tiyatro alanında feminizmin ile onun bir yansıması olarak feminist tiyatronun doğuşu, gelişimi ve günümüzdeki konumunu irdeleyen bu çalışma alandaki boşluğu doldurmak ve katkı sunmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tiyatro, Feminist tiyatro, Feminizm, Kadın oyuncu, Kadın yazar

Kaynakça

• Altınbaş, D. (2010). Feminist Tartışmalarda Liberal Feminizm. İstanbul: Kadın Araştırmaları Dergisi. 23-28.
• Arat, N. (2010). Feminizmin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları. 8-75.
• Aristoteles, (1987). Poetika. (Çev: İ. Tunalı) İstanbul: Remzi Kitabevi. 42-48.
• Baştan, A. (2016). İngiltere’de Restorasyon Dönemi Tiyatrosu. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı: 28, 224.
• Berktay, F. (2009). Feminist Teorinin Önemli Bir Alanı: Cinsellik. Cogito Dergisi. Feminizm Sayısı, Sayı. 58, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 65-83.
• Brockett, O., G. (2000). Tiyatro Tarihi. (Çev; S. Sokullu, S. Dinçel, T. Sağlam, S. Çelenk, S. B. Öndül, B. B. Güçbilmez). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 36-212.
• Carlson, S. (2016). Portable Politics: Creating New Space for Suffrage-ing Women. Cambridge: New Theatre Quarterly 17. 99-335.
• Case, S., E. (2006). Radikal Feminizm ve Tiyatro. (Çev: C. Tanır). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi. Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 2-15.
• Case, S., E. (2010). Feminizm ve Tiyatro. (Çev: A. Sönmez). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 34-74.
• Chambers, C. (2002). The Continuum Companion to Twentieth Century Theatre. London, New York: Continuum Press. 8-20.
• Çakır, S. (2007). Feminizm: Ataerkil İktidarın Eleştirisi Modern Siyasal İdeolojiler. (Kitap içinde bölüm). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 415-438.
• Çakır, S. (2008). Kapitalizm ve Patriyarkaya Karşı: Sosyalist Feminizm, Değerlendirme, Tartışma ve Cevap Yazıları, Toplum ve Demokrasi Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/210992. 186-194.
• Çetin, Ü., B. ve Ülgen, P. (2021). Orta Çağ Almanya’sının Unutulan Bilge Kadını: Gandersheim’lı Hrotsvit. Cappadocia Journal Of History And Social Sciences. Erişim: https://cahij.com/?mod=tammetin&makaleadi=&key=52367. 108.
• Demir, İ. (2003). Liberal, Marksist ve Radikal Feminist Söylemler. Sosyologos Dergisi. Sayı 2, Konya: Fidan Ofset. 8.
• Diamond, İ. (2006). Jestik Bir Feminist Eleştiriye Doğru. (Çev: A. Yıldırım). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi. Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Direk, Z. (2009). Simone de Beauvoir: Abjeksiyon ve Eros Etiği. Cogito Dergisi, Sayı. 58. Feminizm Sayısı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 26-58.
• Douglas, C., A. (1995). Sevgi ve Politika, Radikal Feminizm ve Lezbiyen Teori. (Çev: N. Aydoğan). İstanbul: Kavram Yayınları. 9-225.
• Donovan, J. (2007). Feminist Teori. (Çev: A. Bora, M. Ağduk Gevrek, F. Sayılan). İstanbul: İletişim Yayınları. 9-279. Firestone, S. (1993). Cinselliğin Diyalektiği. (Çev: Y. Salman). İstanbul: Payel Yayınları. 27-217.
• Fuat, M. (2010). Tiyatro Tarihi. İstanbul: MSM Yayınları. 58-177.
• Gömceli, N. (2019). Süfraj Hareketinin İngiliz Tiyatrosu’ndaki Yankılarına Bir Örnek: Elizabeth Robins ve Votes For Women! (1907). DTCF Dergisi, Sayı.59.1. Erişim: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153637. DOI: 10.33171/dtcfjournal.2019.59.1.6. 101-104.
• Graves, M., J. (2006). Fransız Tiyatrosu’nda Çağdaşımız Kadınların Sesi. (Çev: C. Tanır), Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 179-184.
• Gündoğdu, H. (2007). Varoluşçu Felsefelerdeki Bazı Ortak Özellikler. Dilbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Sayı.1. 125-126.
• Hekimoğlu, G. (2018). Kamusal Alan: Toplumsal Katılımın Bir İmkânı. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı: 19. 549.
• Harbage, A. (1970). Sir William Davenant Poet Venturer 1606-1668. New York: Octagon Books. 244.
• Hooks, B. (2016). Feminizm Herkes İçindir. (Çev. E. Aydın, B. Kurt, Ş. Özgün, A. Yıldırım). İstanbul: BGST Yayınları. 8-87.
• Laughlin, K. (2006). Brechtyen Kuram ve Amerikan Feminist Tiyatrosu. (Çev: Ç. İvak). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 281-294.
• Mackinnon, C., A. (2003). Feminist Bir Devlet Kuramına Doğru (Çev: T. Yöney, S. Yücesoy). İstanbul: Metis Yayınları. 21-117.
• Notz, G. (2012). Feminizm. (Çev: S. Derya Çetinkaya), Ankara: Phoenix Yayınevi. 9-67
• Özgüç, N. (1998). Kadınların Coğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi. 126.
• Özsöz, C. (2008). Kültürel Feminist Teori Ve Feminist Teorilere Giriş. Sosyoloji Notları, Sayı: 6. 51-55. Erişim: https://www.academia.edu/34010412/K%C3%BClt%C3%BCrel_Feminist _ Teor
• Öztahtalı, İ., İ. ve Telci Dereli, Ş. (2020). İzmit Belediyesi Personelinin Tiyatro İzleme Talebine Etki Eden Demografik Faktörlerin Belirlenmesi. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Sayı:3. Bursa: Uludağ Koleji Özel Eğitim Kurumları. 77-83.
• Rea, C. (2006a). Kadın Tiyatro Grupları. (Çev: A. Sönmez). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 21-72.
• Rea, C. (2006b). Kadınlardan Kadınlara Seyirciler, İçerik ve Biçimler. (Çev: A. Sönmez) Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 66-77.
• Reinelt, J. (2006). Brecht’in Ötesinde: Britanya’nın Yeni Feminist Tiyatrosu. (Çev: S. Yılancı), Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 300.
• Sevim, A. (2005). Feminizm, İstanbul: İnsan Yayınları. 7.
• Stone, A. (2015). Feminist Felsefeye Giriş. (Çev: Y. Cingöz, B. Tanrısever). İstanbul: Otonom Yayıncılık. 11-14.
• Şener, S. (2001). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 94. Türk Dil Kurumu (TDK) (2024). Güncel Türkçe Sözlük. Erişim: https://sozluk.gov.tr
• Wandor, M. (2006). Özel Olan Politiktir-Feminist Tiyatro. (Çev: Özlem Pehlinaver). Mimesis Tiyatro/Çeviri-Araştırma Dergisi, Feminist Tiyatro Özel Sayısı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. 135-139.
• Walters, M. (2005). Feminizm. (Çev: H. Gür). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. 40-138.
• Wollstonecraft, M. (2012). Kadın haklarının Müdafaası. (Çev: K. Erol). İstanbul: Doruk Yayımcılık. 66-67.
• Yamaner, G. (2001). 20. Yüzyıl Tiyatrosunda Kadın Bakış Açısının Yansımaları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 7-61.
• Yüksel, M. (2003). Feminist Hukuk Kuramı ve Feminist Düşünce Teorileri. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. 93.