Kırım Savaşı’nda Görev Alan 1849 Macar Mültecileri

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 38 - 71, 29.04.2022

Dursun Ayan

Öz

Bu çalışmada 1848-49 Macar Bağımsızlık Savaşı sonrası Lajos Kossuth ile beraber Osmanlı’ya sığınan mültecilerden din değiştirerek Kırım Savaşı’na katılan Macarlar konu edinilmiştir. Bunların kısa hayat hikâyeleri betimlenmiştir. 1848-49 Macar Bağımsızlık Savaşı, mültecilerin Osmanlı topraklarındaki kampları, güzergâhları ve yerleşimleri, bu sürecin uluslararası diplomaside yansımaları da kısaca ele alınmıştır. Metin içinde ayrıca 18. Yüzyılda Osmanlı’ya iltica eden Macar soylular ve dönemin tarihi koşulları hakkında da bilgi verilmiştir. Macar Bağımsızlık Savaşı ve Kırım Savaşı hakkında ayrıntıya girilmemiş, Eylül 1855 Kars Kalesi’nin Ruslara teslim edilişiyle (Kars’ın Sükûtu) ilgili General György Kmety’nin [İsmail Paşa] A Narrative of the Defence of Kars on the 29th September 1855 adlı hatıratına değinilmiştir. Çalışma tarih ve diplomasi kavramlarını göç, mülteci, iskân, yardım ve istihdam bağlamında ele almaya çalışmıştır. Kırım Savaşı’na katılan Macar askerlerin Osmanlı topraklarındaki adları, Macar ve Osmanlı ordusundaki rütbeleri ve Kırım Savaşı dışındaki askeri görevleri de ayrıca belirtilmiştir. Çalışmaya General Kmety [İsmail Paşa] ve General Richárd Guyon [Hurşid Pasha] ile ilgili dört belge Osmanlı Arşivinden eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Göç, Macar Mülteciler, Kırım Savaşı, Macar Bağımsızlık Savaşı, Kars Savunması, Tarih, Biyografi.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BOA (A.)MKT.NZD.136.79 1271 C 18)
• BOA (A.}MKT.MHM. 83 21 1 1272 Ca 19)
• BOA (İ__HR___00122_006110_004_001 1271 Za 10) (iki belge içeriyor)
• Yayınlar Arat, E. (2016). Türklere güvendiler. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Arbanász, I. Ayan, D. Csorba, G. Hermann, R. & Hóvári, J. (2013). Magyar honvédtabornokok oszmán szolgálatban Hursid Pasa és İszmail Pasa/ Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde Richard Guyon ve György Kmety Hurşid Paşa ve İsmail Paşa. Budapeşte/Budapeste: Magyar-Török Barátı Társaság Macar-Türk Dostluk Derneği.
• Arbanász, I. & Csorba, G. (2013). Kmety György emlékirata Kars erődjének 1855 szeptember 29-i védelméről/ György Kmety [İsmail Paşa]’nın 29 Eylül 1855 Kars Kalesi Müdafaasından Bahseden Hatıratı, Arbanász,
• I.-Ayan, D.-Csorba, G.-Hermann, R. & Hóvári, J. (2013). Magyar honvédtabornokok oszmán szolgálatban Hursid Pasa és İszmail Pasa/ Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde Richard Guyon ve György Kmety Hurşid Paşa ve İsmail Paşa, Budapeşte/Budapeste: Magyar-Török Barátı Társaság Macar-Türk Dostluk Derneği, 69-97.
• Ayan, D. (2013). Kmety György (İszmail Pasa) és Richard Guyon (Hursid Pasa) török földön: leveltari dokumentumok alapjan/György Kmety (İsmail Paşa) ve Richard Guyon (Hursid Pasa), Türk Topraklarında: Bazı Arşiv Belgeleri Işığında. Arbanász, I.-Ayan, D.-Csorba, G.-Hermann, R. & Hóvári, J. (2013). Magyar honvédtabornokok oszmán szolgálatban Hursid Pasa és İszmail Pasa/ Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde Richard Guyon ve György Kmety Hurşid Paşa ve İsmail Paşa, Budapeste: Magyar-Török Barátı Társaság, 148-196.
• Ayan, D. (2021). Türkçede Göç: Sözcükler ve Kavramlar, İnsan Hareketliliği Uluslararası Dergisi/ International Journal Of Human Mobilitiy, 1 (1), 90-119.
• Bacak, N. (2018). Türkiye'de Macar uzmanlar (1850-1950), (yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Balla A. Dávid, G. Fodor, P. Köpeczi, B. Nagy, F. Somogyi G. Tasnádi, E, Tóth, C. & Tóth F. (2005). II. Rákóczi Ferenc élete és törökországi emigrációja/II. Ferenc Rákóczi’nin Hayatı ve Türkeye’deki Sürgün Günleri. (Törökre fordította (részben): Yılmaz Gülen), (A rodostói Magyar Baráti Társasággal közös gondozásban), Budapest: Magyar-Török Baráti Társaság.
• Csorba, G. (2002). Kossuth'un Ayrılmasından Sonra Macar Mültecilerinin Hayatı ve Faaliyetleri, Doğumunun 200. IJHM, 2022; 2 (1): 38-71
• Yıldönümünde Lajos Kossuth 1848-49 Macar Özgürlük Mücadelesi ve Osmanlı-Macar İlişkileri Sempozyumu. (ed. Celal İnal-Naciye Güngörmüş), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Rektörlüğü: 127–133.
• Csorba, G. & Sudár, B. (2020). İstanbul'da Macar Bir Sahaf: Dániel Szilágyi, Türkiye'de Kitap Koleksiyonerleri ve Sahaflar, II, (Der. Rıfat N. Bali), İstanbul: Libra Kitap, 140-166.
• David, G. Macaristan, TDV İslam Ansiklopedisi.
• Eckhart, F. (2010). Macaristan tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Eckmann, J. (1946), Macar edebiyat tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
• Erdődi, B. (2001). Csok Jasa! A török küldöttség látogatásának emlékkönyve/Cok Yaşa! Türk Heyetinin Ziyareti’nden Hatıra Kitabı, (Törökre fordította: Yılmaz Gülen), Budapest: Magyar-Török Baráti Társaság, Az Akadémiai Kiadóval közös gondozásban.
• Erdoğan, M. K. (2011). Mülteci Bir Macar Prensi ve Terekesi: Rakoczi Jozsef. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 0(23), 81-102.
• Fodor, G. (2014). Macar Gözüyle Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye (1850-1940) Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 1(25), 79-90.
• Gümüş, M. (2010). 1848 Mülteciler Meselesi Örneğinde 19. yüzyıl Türk Diplomasisi. History Studies. 2(2), 255-280.
• Güngörmüş, N. (2014). Imre Thököly’nin İzmit Günleri: Késmárk Kontu, Kuruc Önderi, Orta Macar Kralı ve Erdel Beyi Imre Thököly’nin Hayatı ve İzmit Günleri, Kocaeli
• Hegyi, K. (2008). Ortaçağ Macaristan’ı hakkında birkaç söz: Türk okurlar için öndeyiş. Seres, I. (2006). Thököly Imre és Törökország/İmre Thököly ve Türkiye. Az Akadémiai Kiadóval közös gondozásban, (Törökre fordította: Yılmaz Gülen), Budapest: Magyar-Török Baráti Társaság, 23-28.
• Hermann, R. Joó, A. Mészáros, K. & Seres, I. (2010). Türkiye’de Kendilerine Sığınma Hakkı Tanınan Macar Mültecilerinin Özyaşamlarından Özetler, Budapeşte: Macar-Türk Dostluk Derneği Yayınları.
• Hermann, R. (2003). Lajos Kossuth ve 1848-49 Yıllarında Macar Özgürlük Savaşı. (Törökre fordította: Yılmaz Gülen), Budapest: Magyar-Török Baráti Társaság, Az Akadémiai Kiadóval közös gondozásban.
• Hóvári, J. (2013). Magyar katonai hatasók a kései Oszmán Birodalomban: Guyon Richárd és Kmety György.
• Arbanász, I.Ayan, D. Csorba, G. Hermann, R.& Hóvári, J. (2013). Magyar honvédtabornokok oszmán szolgálatban Hursid Pasa és İszmail Pasa/ Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde Richard Guyon ve György Kmety Hurşid Paşa ve İsmail Paşa, Budapeşte/Budapeste: Magyar-Török Barátı Társaság Macar-Türk Dostluk Derneği, 8-29.
• Hóvári, J. Tasnádi, E. Tüskés, A. Tüskés, G. & Vásáry, I. (2012). Tekirdağ Tarihinin Macar Yazarı Kelemen Mikes. Budapeşte: Macar-Türk Dostluk Derneği Yayınları.
• Kmety, G. (1856). A narrative of the defence of Kars on the 29th september, 1855, London: James Ridgway, Piccadilly.
• Kmety, G. (2013). Kars Savunması 29 Eylûl 1855, Bir Hatırat, (çev. Dursun Ayan-Murat Şahin), Arbanász, I. Ayan, D.-Csorba, G. Hermann, R. & Hóvári, J. (2013). Magyar honvédtabornokok oszmán szolgálatban Hursid Pasa és İszmail Pasa/ Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde Richard Guyon ve György Kmety Hurşid Paşa ve İsmail Paşa. Budapeşte/Budapeste: Magyar-Török Barátı Társaság Macar-Türk Dostluk Derneği, 99-147.
• Mikes, K. (1999). Osmanlı’da Bir Macar Konuk Prens Rakoczi ve Mikes’in Türkiye Mektupları, (çev. Edit Tasnadi), İsanbul: Aksoy yayınları.
• Mikes, K. (2014). Türkiye Mektupları. (çev. Sadrettin Karatay), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nazır, B. (2016). Macar ve Polonyalı Mülteciler: Osmanlı’ya Sığınanlar. (4. Baskı), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Orban, Balazs, (2016). Balázs Orbán’ın “yurtdışı hayatımdan sayfalar”ı, (çev. Vural Yıldırım), Karadeniz. (31), 287-304.
• Richard Perruchoud, R. & Redpath Cross, J., Göç Terimleri Sözlüğü, (ikinci baskı), (2013) Uluslararası Göç Örgütü. İdaresi Genel Müdürlüğü. https://publications.iom.int/system/files/pdf/iml31_turkish_2ndedition.pdf (erişim tarihi: 10 Şubat 2021).
• Saydam, A. Ömer Lütfi Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi.
• Seres, I. (2006). Thököly Imre és Törökország/İmre Thököly ve Türkiye. Az Akadémiai Kiadóval közös gondozásban, (Törökre fordította: Yılmaz Gülen), Budapest: Magyar-Török Baráti Társaság.
• Tamas, K. P. & Hovari, J. (2017). Magyar Emlekek Törökorszagban/Türkiye’de Macar İzleri. Budapest: Türkinfo Yayınları/Kiadja a Turkinfo Alapitvany.
• T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı, https://www.goc.gov.tr/multeci
• T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı, (2009), Uluslararası Göç Örgütü (IOM),Uluslararası Göç Hukuku, Göç Terimleri Sözlüğü, https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/files/goc_terimleri_sozlugu(1).pdf
• Türkkan, H. (2019). XIX. Yüzyıl Osmanlı Anadolu’sunda Macarlar, II. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Kongresi Bildirileri, (ed. M. Yiğitoğlu & E.Kapağan), İstanbul: Kitabi Yayınları. 548-559.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988-a). Osmanlı Tarihi. IV. Cilt I. Bölüm, (üçüncü baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988-b). Osmanlı Tarihi. IV. Cilt II. Bölüm, (üçüncü baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ürek, O. (2006). Sartre’ın İnsanı ve Tarihi Anlama Metodu: Diyalektik Anlama. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 25-36. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/803587 (erişim tarihi: 10 Şubat 2021).
• Várkonyi, R. Á. (2008). Zrínyi Ilona “Európa legbátrabb asszonya”/Ilona Zrínyi “Avrupa’nın en cesur kadını”, (Törökre fordította: Yılmaz Gülen), Budapest: Magyar-Török Baráti Társaság.