AMASYA MERKEZDEKİ TÜRK İSLAM DÖNEMİ YAPILARINDA DEVŞİRME MALZEME KULLANIMI

Yıl 2017, Sayı: 3, 0 - 0, 31.12.2017

İlknur Özmen Gültekin

Öz

Eski yapılara ait malzemelerin tekrar kullanımı Geç Antik dönemden itibaren her dönemde
karşımıza çıkan oldukça yaygın bir uygulamadır. Antik dönem yapılarından derlenen malzemelerin
yeni inşa edilen yapılarda tekrar kullanımı görüldüğü gibi, aynı döneme ait kullanılamaz durumda
olan yapıların da malzemelerinin başka yapılarda tekrar kullanımı söz konusudur. Elde edilen
malzemeler işlevine uygun olarak ya da yeni bir işlev kazandırılarak kullanılmaktadır. Devşirme
malzemenin ucuz ve hazır olması yapılarda tercih edilmelerinin en büyük nedenidir. Geç Antik
dönem sonrasında devşirme malzemenin yoğun olarak görülmesi, ekonomik gücün zayıflaması ile
ilişkilendirilmektedir. Ekonomik boyut yanında bazı araştırmacılar, devşirme malzeme kullanımının
politik güç ile de bağlantılı olduğunu savunmaktadırlar. Amasya merkezde bulunan bazı yapılarda
çok sayıda devşirme malzemenin kullanıldığı görülmektedir. Bölgede toplam 5 yapıda, 28 devşirme
taş eser tespit edilmiştir. Devşirme taş eserler ile ilgili daha önce bir çalışma yapılmış, fakat taş eserler
detaylı şekilde tanıtılmamıştır. Bu çalışmada bölgedeki devşirme malzemelerin kullanıldığı yapılar
ve devşirme malzemeler detaylı şekilde tanıtılacak, Amasya çevresinde ve diğer bölgelerde bulunan
taş eserler ile karşılaştırma yapılacaktır. Bölgede üretim yapan, malzeme gönderen atölyelerin varlığı
veya taş ocakları ile ilgili bir sonuca varılmaya çalışılacaktır. Amasya’da bulunan Roma ve Bizans
dönemlerine ait eserler ile ilgili detaylı bir çalışma yapılmamıştır. Roma ve Bizans dönemleri ile ilgili
yapılacak çalışmalar devşirme malzemelerin geliş yerleri hakkında sağlıklı sonuçlara varılmasını
sağlayacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Amasya, Devşirme, Taş Eser, Geç Antik, Bizans

Kaynakça

• Aktuğ Kolay, İlknur. (2004). 14. yüzyıl Batı Anadolu Beylikler Mimarisi Duvar Örgüsü Bezemesinde Görülen Bizans İzleri Üzerine Görüşler. Metin Ahunbay’a Armağan Bizans Mimarisi Üzerine Yazılar, Sanat Tarihi Dergisi, 8, 263-276. Alpaslan, S. (1996). Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki H. Nikolaos Kilisesi’nde Dini Ayinle İlgili Plastik Eserler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Alpaslan, S. (2000). Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2000 Yıllığı, Ankara, 265-300. Aslanapa, O. (1991). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıcı ve Gelişmesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Atasoy, S. ve Parman, E. (1983). Bizans Sanatı. Anadolu Medeniyetleri Sergisi, II, 137-199. Boleken, Z. (2010). Anadolu Selçuklu Başkentinde Dini Mimaride Devşirme Malzeme Kullanımı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Brenk, B. (1987). Spolia From Constantine To Charlemagne Aesthetics Versus Ideology. Dumbarton Oaks Papers, 41, 1987. Büyükkolancı, M. (2000). Quelques exemples de plaques de parapet des VIIe-XIIe siècles provenant de Saint-Jean à Éphèse. C. Pennas and C. Vanderheyde. (Eds.), Actes du colloque international organisé par la 2e Éphorie des antiqués byzantines et l’École française d’Athènes (6-8 septembre 2000) BCH supplement 49, La Sculpture Byzantine VIIe-XIIe Siecle, (s. 71-81). Athènes: Ecole Francaise d’Athenes. Can, Y. ve Gün, R. (2006). Erken Dönem İslâm Mimarisinde Yabancı Usta İle Devşirme Ve Yabancı Malzeme Kullanımı. İSTEM İslam, San’at, Tarih, Edebiyat ve Musiki Dergisi, 8, 131-144. Ceylan, B. (2005). Spolia: Geç Antik Dönemde Yapılar ve Yapı Elemanlarının İkinci Kullanımları. L. Özgenel (der.). Eskiçağ’ın Mekanları Zamanları İnsanları (s. 74-84). İstanbul: Homer Kitabevi. Dalton, O. M. (1911). Byzantine Art and Archaeology. London, Edinburgh, New York, Toronto and Melbourne: Oxford at The Clarendon Press. Dennert, M. (1995). Mittelbyzantinische Ambone in Klainasien. Istanbuler Mitteilungen, Band 45. Tübingen: Ernst Wasmuht Verlag, 137-147. Dernschwam, H. (1992). İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü (Y. Önen, çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Doğan, S. (2009). Bizans Sanatında Yaşam Haçı Motifi ve Alanya Müzesindeki Bir Bizans Sütun Başlığı, Ebru Parman’a Armağan, Ankara: Sanat Tarihi ve Arkeoloji Yazıları. Doğanbaş, M. (1999). Geleneksel Amasya Çeşmeleri. Arkitekt Dergisi, 468, 62-64. Doğanbaş, M. (2007). İlk Dönemlerden Türk Fethine Kadar Amasya. Amasya İl Yıllığı 2007. Doğanbaş, M. (2010). Amasya’daki Selçuklu ve Osmanlı Devri Mimari Eserlerindeki Bizans Devri Yapılarına Ait Devşirme (Şipolien) Malzeme Kullanımı. I. Uluslararası Sevgi Gönül Bizans Araştırmaları Sempozyumu (s.73-77). İstanbul: Ofset Yayınevi. Elmacı, S. (2010). Amasya Şehri. Konya: Çizgi Kitabevi. Elsner, J. (2000). From The Culture Of Spolia To The Cult Of Relics: The Arch Of Constantine And The Genesis Of Late Antique Forms. Papers of The British School at Rome, 149-184. Eravşar, O. (2008). Alara Kazısı 2007. ANMED: Anadolu Akdeniz Arkeoloji Haberleri, 6, 10-13. Eyice, S. (1989). İstanbul’un Bizans Su Tesisleri. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2/5, 3-14. Ferguson, G., (1959). Signs and Symbols in Chiristian Art. New York: Oxford University Press. Fıratlı, N. (1990). La Sculpture Byzantine Figuree Au Musee Archeologique D’Istanbul, Bibliothèque de l’Institut Français d’études Anatoliennes d’Istanbul, 30, Paris. Flaminio, R. (2000). La Decorazione Scultorea Della Chiesa Di Cristo Pantepoptes (Eski İmaret Camii) a Constantinopoli, C. Pennas and C. Vanderheyde (eds.), Actes du colloque international organisé par la 2e Éphorie des antiqués byzantines et l’École française d’Athènes (6-8 septembre 2000) BCH supplement 49, la sculpture byzantine VIIe-XIIe siecle (s. 39-55). Athènes: Ecole Francaise d’Athenes. Frantz, A. (1961). The Middle Ages in the Athenian Agora, American School of Classical Studies at Athens. New Jersey: Princeton. Frey, J. M. (2007). Speaking Through Spolia: The Language of Architectural Reuse in the Fortifications Late Roman Greece. University of California The Department of Ancient History and Mediterranean Archaeology. Grabar, A. (1976). Sculptures Byzantines du Moyen-Age, XIe-XIVe siècle, II. Paris. Gough, M. (1985). Alahan. An Early Christian Monastery in Southern Turkey, Toronto, Canada: Pontifical Institute of Mediaeval Studies. Günaltay, Ş. (1998). Perslerden Romalılara Kadar Selevkoslar, Nabatiler, Galatlar, Bitinya ve Bergama Krallıkları. Yakın Şark IV. Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi. Amasya: Kültür Yayınları. Lightfoot, C. S. (1994). Amorium Excavations 1993. The sixth Preliminary Report. Anatolian Studies, 44, 105-129. Lovecchio, M. M. (1981). La Scultura Bizantina Dell’XI Secolo Nel Museo Di San Nicola Di Bari. Mélanges de l’Ecole Française de Rome, XCIII. 7-87. Mango, C., Ševcenko I. (1973). Some Churches and Monasteries on the Southern Shore of the Sea of Marmara. Dumbarton Oaks Papers, 27. 235-277. Μαυροειδή, Μ. Σ. (1999). Γλυπτά του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών Κατάλογος. ΤΑΠ: Αθήνα. Μανωλέσσου, Γ. (2000). Γλυπτά από τη συλλογή της Τράπεζας του Οσίου Λουκά, C. Pennas and C. Vanderheyde (eds.), Actes du colloque international organisé par la 2e Éphorie des antiqués byzantines et l’École française d’Athènes (6-8 septembre 2000) BCH supplement 49, la sculpture byzantine VIIe-XIIe siecle (s. 317-337). Athènes: Ecole Francaise d’Athenes. Martinelli, P. A. (1968). Altari, amboni, cibori, cornici, plutei con figure di animali e con intrecci, transenne e frammenti vari, Corpus della scultura paleocristiana, bizantina ed altomedioevale di Ravenna – 1, Roma. Mathews, F.T. (1976). The Byzantine Churches of Istanbul. A Photographic Survey. The Pennsylvania State University Press. Menç, H. (2014). Tarih İçinde Amasya. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları. Mietke, G. (1999). Die Apostelkirche von Anazarbos und Syrien, I. Uluslararası Kilikya Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri, OLBA II (Özel Sayı II.cilt), 227-240. Muss, U., Bammer, A., Büyükkolancı, M. (2002). Der Altar des Artemisions von Ephesos. Erscheinungstermin: Jänner. Müller Winner, W. (2002). İstanbul’un Tarihsel Topografyası (Ü. Sayın, çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Πύργος Λ., (1986). Υπουργείο Πολιτισμου 9η Εφορεία Βυζαντινων Αρχαίοτητων. Θεσσαλονίκη Ιστορία και Τέχνη. ΤΑΠ: Αθήνα. Ötüken, S. Y., Parman, E., Doğan, S. (2007). Mimarlik Bezemesinde Taş Eserler, A. Ödekan (ed.) “Kalanlar” 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans / “The Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey (s. 29-33). İstanbul. Parman, E. (2002). Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri. Eskişehir: T.C. Anadolu Universitesi Yayınları. Peschlow, U. (1975). Byzantinische Plastik in Didyma, Istanbuler Mitteilungen, 25, 211- 257. Peschlow, U. (1990). Zum Templon in Konstantinopel. In: Aρμoς. Tιμητικός τόμoς στoν καθηγητή N. K. Moυτσόπoυλo για τα 25 χρόνια πνευματικής τoυ πρoσφoράς στo πανεπιστήμιo, Thessaloniki, 1449-1475. Rona, Z. (1997). “Devşirme”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C. I, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul 1997, s. 450-451. Saradi, H. (1997). The Use of Ancient Spolia in Byzantine Monuments: The Archaeological and Literary Evidence. International Journal of the Classical Tradition, ¾, 395-423. Serdar, P. (2010). Likya ve Pamfilya Bölgeleri’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserlerin Motif, Bezeme Tekniği ve Malzeme Değerlendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Sevin, V. (1994). Anadolu Arkeolojisinin ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları.Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2001). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. Sodini, J.P. (2000). La Sculpture Byzantine (VIIe – XIIe siècles): acquis, problèmes, et perspectives, C. Pennas and C. Vanderheyde (eds.), Actes du colloque international organisé par la 2e Éphorie des antiqués byzantines et l’École française d’Athènes (6-8 septembre 2000) BCH supplement 49, la sculpture byzantine VIIe-XIIe siecle, (s. 5-35). Athènes: Ecole Francaise d’Athenes. Sümer, F. (1970). Anadolu’da Moğollar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, 115-143. Şaman Doğan, N. ve Yazar, T. (2007). Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Devşirme Malzeme Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 24/1, 209-230. Tanyeli, U. ve Tanyeli, G. (1989). Osmanlı Mimarlığında Devşirme Malzeme Kullanımı (16.-18. Yüzyıl). Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4/2, 23-31. Terry, A. (1988). The Sculpture at the Cathedral of Eufrasius in Porec, Dumbarton Oaks Papers, 42, 13-64. Tunç, G. (1987). Taş Köprülerimiz. Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası. Turan, O. (1980). Selçuklular Zamanında Türkiye, Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Türker, Ç. A. (2009). Byzantine Architectural Sculpture from Akköy on the Middle Scamander Valley in Hellespontus. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26, 201-219. Wright, G.R.H. (1997). Beycesultan 1954. Some Byzantine Remains, Anatolian Studies, 49, 177-194. Yalçın, A. B. (2008). “Le sculture mediobizantine di Yalvaç”, C. Pennas and C. Vanderheyde (eds.), Actes du colloque international organisé par la 2e Éphorie des antiqués byzantines et l’École française d’Athènes (6-8 septembre 2000) BCH supplement 49, la sculpture byzantine VIIe-XIIe siecle (s. 124-138). Athènes: Ecole Francaise d’Athenes. Yetkin, Ş. (1965). Türk Çini Sanatından Bazı Önemli Örnekler ve Teknikleri. Sanat Tarihi Yıllığı, I, 60-102. Yosunkaya, B. (2007). Bursa ve İznik’teki Erken Dönem Osmanlı Yapılarında Devşirme Malzeme Kullanımı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. Zeyrek, Y. (2007). Amasya’nın Türkler Tarafından Fethi ve Türk Yönetiminin Kurulması (Selçuklular ve Beylikler Dönemi). Amasya İl Yıllığı 2007. Zollt, T. (1994). Kapitellplastik Konstantinopels vom 4. bis 6. Jahrhundert n. Chr. mit einem Beitrag zur Untersuchung des ionischen Kämpferkapitells. Bonn.