ANADOLU KÜLTÜRÜ ve SEMBOLLERİNİN GÜNÜMÜZ TEKSTİL SANATINA/TASARIMINA YANSIMALARI

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 12, 17 - 38, 31.07.2021

Ayşe Değer Semra Gür Üstüner

Öz

Anadolu coğrafyası günümüze kadar pek çok farklı kültüre ev sahipliği yapmıştır. Farklılıklar zamanla zenginliğe dönüşmüş, kimi zaman bir kilimde, kimi zaman bir halının motifinde kendini göstermiştir. Bu benzersiz kültür birikiminin izleri, Anadolu geleneksel el sanatları ürünlerinde görülmektedir. İnsan, var olduğu andan itibaren çevre koşullarından korunma ihtiyacını doğadan elde ettiği bitki sapları ve hayvan derileri ile karşılamaya çalışmıştır. Öncelikle keçeyi elde eden sonrasında dokumayı geliştiren insan zamanla ürettiği tekstil materyallerini de çoğu zaman doğadan ilham alarak ortaya koyduğu ifade biçimi semboller ile süslemiştir. Zengin anlamlar içeren sembollerle dolu bu tekstiller (keçe, dokuma, halı vb.) aynı zamanda bir iletişim aracı olarak da kullanılmıştır. Tekstillerdeki motifler ve sembolleri, Anadolu insanının sessiz sözleri olarak nitelemek mümkündür. Anadolu’da kullanılan desenlerin pek çok kültürden izler taşıdığı ve benzerlik gösterdiği görülmüştür. Bu çalışmada; Türkiye’de Anadolu kültürünü ve sembollerini çağdaş bir yaklaşım ile eserlerine/tasarımlarına yansıtan sanatçı ve tasarımcılara yer verilmiştir. Kültürel öğeleri, imleri, motifleri, Anadolu’da kullanılan sembolleri günümüze uyarlayan tekstil sanatçıların/tasarımcıların çalışmaları sunularak genç sanatçı/tasarımcı adaylarına ilham olması hedeflenmiştir. Eserlerde/tasarımlarda; sembollerin, imlerin, kültürel motiflerin, Anadolu geleneklerinin izleri sürülmüştür. Anadolu’nun kültürel ögelerinin, el sanatlarının ve sembollerin günümüz sanatındaki yerini gözlemleyebilmek için; Ayla Salman Görüney, Hamdi Ünal, Belkıs Balpınar, Vakko’nun “Anadolu Güneşi Koleksiyonu”, Naime Didem Öz, Ramazan Can, Bilge Merve Aktaş’ın eserleri ile Atölye 11 markası ve Anadolu Kültürel Girişimciliğin çalışmaları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Kültürü, Semboller, Halı, Kilim, Baskı

REFLECTIONS of ANATOLIAN CULTURE and SYMBOLS on TODAY’S TEXTILE ART/DESIGN

Öz

Anatolia has hosted many different cultures until today. As seen in a rug or sometimes in a carpet, these differences have turned into richness over time. Traces of this unique cultural accumulation can be seen in Anatolian traditional handicraft products. Since the moment he started to exist, Mankind has used plant stems and animal skins obtained from nature for protecting himself from environmental conditions. Inspired by the nature, human who first obtained the felt and then developed the weaving as the decorating object, has decorated textile materials with the symbols of the form of expression. These textiles (felt, weaving, carpet, etc.) full of symbols with rich meanings were also used as a means of communication. It is possible to describe the motifs and symbols in textiles as the silent words of the Anatolian people. The patterns used in Anatolia bear traces of many cultures and show similarities with them. In this study; Artists and designers who reflect Anatolian culture and symbols in Turkey, with a contemporary approach to their works/designs, are featured. By presenting the works of textile artists/designers who adapt cultural elements, bookmarks, motifs and symbols used in Anatolia to the present day, it is aimed to inspire young artist/designer candidates. Symbols, signs, cultural motifs and Anatolian traditions were traced in designs and artworks. The works of Ayla Salman Görüney, Hamdi Ünal, Belkıs Balpınar, Vakko’s “Anatolian Sun Collection”, Naime Didem Öz, Ramazan Can, Bilge Merve Aktaş, and the Atelier 11 brand and Anatolian Cultural Entrepreneurship were examined to seek the traces of Anatolian cultural elements, handicrafts and symbols in today’s art.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Culture, Symbols, Carpet, Rug, Printing

Kaynakça

• Aktaş, B.M. (2015). Interpreting Anatolian Crafts with Contemporary Design: Case of Handmade Socks. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aktaş, B.M. (2019). -Sanatçı/Tasarımcı- “Örme Çoraplar Üzerine” konulu sözlü görüşme, İstanbul.
• Akurgal, E. (2020). Anadolu Uygarlıkları, Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Alp, K.Ö. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş, Ankara: Eflatun Yayınevi.
• Anna Laudel Contemporary. (2019). Tapestry - Dokunmuş Hikâyeler Sergi Kataloğu, İstanbul: Anna Laudel Contemporary 11 Nisan-24 Mayıs.
• Ateş, M. (2012). Mitolojiler ve Semboller, İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Aydın, N. (2017). Vakko ve Moda Fotoğrafçılığı İlişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Bademci, İ. (2014). Cumhuriyet Döneminin Gelişim Sürecinde Vakko’nun Yeri ve Önemi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berker, N. (1980). “Türk El İşlemelerinde Semboller”, Sanat Dünyamız, 20, 34.
• Değer, A. (2019). Kenan Özbel Koleksiyonu Özelinde Anadolu Geleneksel El Örmesi Çoraplarının Semboller Ekseninde İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Edgü, F. (1981). Anadolu Güneşi: Dünkü ve Bugünkü Türkiye, İstanbul: Vakko Yayınları.
• Ev Tekstili Dergisi. (2006). “Ayla Salman Görüney, Anadolu Medeniyetlerinden Motifler I”, 52, 44-47.
• Gezgin, Ü (2006). “Hamdi Ünal’da Estetik Bir Yaratının Konusu Olan Halı”, Art&Life Dergisi, 34-35.
• Gür Üstüner, S. (2018). Türkiye’de Tekstil Sanatının Bugünü. Uluslararası Kültür, Sanat ve Toplum Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Güvenç, B. (1999). İnsan ve Kültür, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hakko, V. (2012). Hayatım Vakko, İstanbul: Vakko Yayınları.
• Öngen, A.G. (2016). “Çağdaş Türk Kirkitli Dokuma Sanatçıları”, Akdeniz Sanat Dergisi, 17, 61.
• Öz, N.D. (2019). -Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümünde Bölüm Başkan Yardımcısı, Doçent- “Naime Didem Öz Biyografisi” konulu sözlü görüşme, İstanbul.
• Özay, S. (2001). Dünden Bugüne Dokuma Resim Sanatı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özbel, K. (1976). Türk Köylü Çorapları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özbel, K. (Tarihsiz). Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Kütüphanesi Kenan Özbel Türk Köylü Çorapları Koleksiyonu.
• Salt, A. (2010). Semboller Ansiklopedisi, İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Toprak ve Lif Sergi Kataloğu. (1992). Ankara: Pan Matbaası.
• Ünal, H. (2000). Hamdi Ünal 2000. Sergi Kataloğu.
• Yağan Yüksel, Ş. (1978). Türk El Dokumaları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.