AKARSULARIN TARİHİ KENT YERLEŞİMLERİNE ETKİLERİNİN MORFOLOJİK ANALİZİ; MUDURNU DERESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 12, 171 - 192, 31.07.2021

Hicran Hanım Halaç Veli Öğülmüş

Öz

Yerleşkelerde var olan akarsular; kentlerin kimliğini oluşturmak, kentsel dokuyu meydana getirmek ve kentin gelişmesine, büyümesine etkide bulunmak gibi roller üstlenirler. Kentlerin kimliklerini analiz etmek ve çıkarımlarda bulunmak için yapılan morfolojik analizler sırasında, kentlerde var olan su unsurları önem taşımaktadır. Kültürel ve tarihi açıdan mimari mirasların yoğunlukta olduğu yerleşimlerde de su unsurlarının tarihi sit alanlarındaki varlığı ve tescilli yapılarla etkileşimi önemli görülmektedir. Çünkü bu tip yerleşkelerde tarihi yapılar ve çevreler gelişimlerini su unsurlarıyla etkileşimli olarak sürdürmektedirler. Bu sebeple su unsurlarına sahip tarihi yerleşkelerde morfolojik incelemeler yapmak bölgeye değer sağlayabilmektedir. Bu çalışmada, Bolu ili sınırları içerinde bulunan eski bir Osmanlı kasabası olma özelliğini taşıyan, üstün kültürel ve mimari değere sahip miras ögelerini barındıran ve aynı zamanda kent dokusunu ikiye ayıran baskınlıkta bir dereye sahip olan Mudurnu ilçesi üzerinden morfolojik ve tipolojik incelemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, ilk aşamada Mudurnu Deresi ve çevresinde analiz çalışmaları yapılmış ve Mudurnu’nun genel kentsel dokusu hakkında saha gözlemlerine dayalı veriler doğrultusunda harita ve görseller üretilmiştir. Genel analizler sonucu ortaya çıkarılan veriler ışığında, yapı ölçeğinde tipolojik veri toparlama sürecine geçilmiştir. Mudurnu Deresi çevresinde dereyle doğrudan ilişki kurmuş olan 135 bina için saha çalışmalarından edinilen bilgiler doğrultusunda veri tabloları oluşturulmuştur. Tablolardan edinilen bilgiler tam sayım yöntemiyle analiz edilerek, derenin iki kenarında var olan binalar özelinde karşılaştırmalı grafikler oluşturulmuştur. Bu grafikler üzerinden değerlendirmeler yapılmış, Mudurnu özelinde öneriler getirilmiştir. Sonuç olarak, içerisinde akarsu barındıran, tarihi, kültürel değere sahip yerleşkelerin olası bir morfolojik analizinde veya bölgedeki tarihi yapıların tipolojik değerlendirme çalışmalarında yol gösterici olmak istenmiş ve akarsuların tarihi kentlerdeki konumlarının, önemlerinin kavranmasında farkındalık sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel Morfoloji, Bina Tipolojisi, Kent Dokusu, Akarsular, Mudurnu Kentsel Sit Alanı

MORPHOLOGICAL ANALYSIS OF THE EFFECTS OF RIVERS ON HISTORIC URBAN SETTLEMENTS; MUDURNU RIVER SAMPLE

Öz

The rivers that exist in the settlements play roles such as creating the cities' identity, creating the urban texture, and influencing the development and growth of the city. While conducting morphological examinations of cities that analyze urban identities, attention should be paid to the water elements in the cities. In settlements where cultural and historical architectural heritages are intense, the presence of water elements in historical sites and their interaction with registered buildings are considered essential. Because in such settlements, historic buildings and environments continue their development interactively with water elements. For this reason, it is important to make morphological examinations in historical settlements with water elements. In this study, morphological studies were carried out on Mudurnu district, which is an old Ottoman town within the borders of Bolu province, which contains heritage elements with superior cultural and architectural value and at the same time has a dominant river that divides the urban texture into two part. The analysis studies carried out were revealed in the first stage of Mudurnu River and its surroundings, maps and images were produced in line with the data based on field observations about the general urban texture of Mudurnu. In the light of the data obtained as a result of general analyzes, the process of collecting typological data at building scale has been started. Data tables were created for 135 buildings around the Mudurnu River in line with the information obtained from field studies. The informations obtained from the tables were analyzed with the total population sampling method and comparative graphs were created for the buildings existing on both sides of the river. Evaluations were made on these graphs, and spesific suggestions for Mudurnu were expressed. As a result, it is aimed to be a guide in a possible morphological analysis of the settlements that contain rivers, and have historical and cultural value or in the typological evaluation studies of the historical buildings in that region. Besides, awareness has been provided in understanding the positions and importance of rivers in historical cities.

Anahtar Kelimeler

Urban Morphology, Building Typology, Urban Texture, Rivers, Mudurnu Urban Site

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2016). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul: YEM Yayınları.
• Babalı M. (2007). Mudurnu’nun Fiziksel ve Tarihsel Dokusu, Sivil Ve Anıtsal Mimarlık Örnekleri Çevresel Analiz Ve Koruma Önerileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Bacon, E.N. (1967). Design of Cities, London: Thames and Hudson Ltd.
• Cakaric, J. (2010) Water phenomenon – Urban Morphology Transformation, University of Sarajevo. Architecture and Civil Engineering. 8(4). 375-388.
• Chin, Y. (2006). Cheonggyecheon-Revitalization Of An Urban River. Topos European Landscape Magazine. 40-44.
• Doğulu, N. (1993). Geçmişten Günümüze Mudurnu, Bolu: Mudurnu Kaymakamlığı Yayınları.
• Dursun, P. (1995). Gecekondu ve Yarı-gecekondularda Morfolojik Analiz. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Erinç, S. (1982) Jeomorfoloji, İ.Ü. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Grimm, N.B., Faeth, S.H., Golubiewski, N.E., Redman, C.L., Wu, J., Bai, X., Briggs, J.M. (2008) Global change and the ecology of cities. Science. 756–760.
• Hattapoğlu, M. Z. (2004). Su Olgusunun Yerleşmeler Evrimindeki Yeri ve Günümüzde Bir Kentsel Tasarım Elemanı Olarak Yeniden Yorumlanması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Jacobs, A.B. (1985). Looking at Cities. Harward University Press.
• Kahraman, S.A., Dağlı, Y. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 3, Yapı Kredi Bankası Yayınları.
• Kılıçaslan, Ç., Özkan, M.B. (2005). Mudurnu (Bolu) Kentsel Sit Alanı Üzerine Bir Arastırma, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 42(2). 179-190.
• Koçan, N. (2011). Akarsuların Kentsel Gelişme - Dönüşüm Süreci İçinde Çeşitli Kullanımlar Yönünden Etkileşimlerinin İzmir Kenti Örneğinde Ortaya Konulması. Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi. 11(1). 44-51.
• Kropf, K. (2014). Ambiguity in the definition of built form. Urban Morphology. 41-57.
• Larkham, P., Jones A. N. (1991). A Glossary of Urban Form. Birmingham: Historical Geography Research Series no:26,.Urban Morphology Research Group. University of Birmingham.
• Mačiukėnaitė, J., Povilaitienė, I. (2013). The Role of the River in the City Centre and its Identity, Journal Of Sustaınable Archıtecture And Cıvıl Engıneerıng. Kaunas. Lithuania. 4(5). 33-41.
• Moudon, A. V. (1997). Urban morphology as an emerging interdisciplinary field, Urban Morphology, 3–10.
• Mudurnu (Bolu) Koruma Amaçlı İmar Planı Kararları ve İzah Notu. (1995). Ankara.
• Oktay, E. H., Erdoğan, R., Oktay, B. H. (2016). Akarsular Ve Akarsularda Rekreasyon Olanakları, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi. 6(13). 321-331.
• Önen M. (2007). Kentsel Kıyı Mekanı Olarak Akarsuların Rekreasyonel Kullanım Potansiyellerinin İrdelenmesi: Eskişehir Porsuk Çayı Ve İstanbul Kurbagalıdere Örnegi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstirüsü.
• Özbay A. (2001). Mudurnu Büyük Camii Seyrancık Kaygana Mahalleleleri Tarihi Yerleşim Dokusunun İncelenmesi ve Koruma Geliştirme Önerisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Öztürk, E. Y. (2007). Bolu İli, Mudurnu İlçesi, Armutçular Konağı’nın Restorasyonu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Presentation Of Cheong Gye Cheon Restoration Project. (2005). Seoul Büyüksehir Belediyesi Sehir Planlama Bölümü, Seoul.
• Resmi Gazete. (1990). “Kıyı Kanunu”, 7.4.1990, 20495.
• Scheer, B. C. (2016). The epistemology of urban morphology. Urban Morphology. 20(1), 5-17.
• Ünlü, T. (2018, Ekim). Mekanın Biçimlendirilmesi ve Kentsel Morfoloji. Bildiri Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı 2. Kentsel Morfoloji Sempozyumunda sunulmuştur. https://kentselmorfolojisempozyumu2018.files.wordpress.com/2020/05/tnum2018_bildiriler-kitabc4b1_v2.pdf
• Yıldırım, E. (2014). Mudurnu Kültürel Mirası Alan Yönetim Planı, Eylül 2014. Mudurnu.
• Yücel, G. (2013). Suyollarının Kentsel Tasarımdaki Yeri Önemi ve Kayseri Kanal Projesi Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.