STYLES OF CALLIGRAPHY USED IN INSCRIPTIONS OF ISLAMIC METALWORK IN MEDIEVAL IRAN

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 18, 85 - 94, 31.07.2024

Ghazal Adib

Öz

The study delves into Islamic metal artwork inscriptions, a vital facet of calligraphy’s evolution. Examining pieces from medieval Islamic periods in Iran’s major museums, it explores works employing Kufic, Thuluth, and Naskh scripts. Its aim is to analyze calligraphic styles, letter designs, and content within medieval metal art. Inscriptions underwent classification based on script, design, and adornments. Kufic scripts revealed two variations: an earlier version maintained uniform thickness using a single pen, featuring leafy, knotted, or human-headed styles. Later, a prevalent post12th century variation saw letters adopting varied thicknesses, following word context. This Kufic type employed geometric patterns, favoring circular, leafy, and knotted forms. Naskh, a rigid script in official documents, is lauded for its simplicity and legibility due to concise lettering, common in informational texts. Sülüs, an early Islamic script akin to Kufic, stands out with slender, elongated letters, evolving post-Seljuk era with diverse motifs. Animated letter inscriptions notably associate Alif and Lam endings with human or animal heads, nearly bordering on pictorial representation. These inscriptions epitomize the fusion of writing, miniatures, and contemporary thought in the realm of metal art.

Anahtar Kelimeler

Islamic metalwork, Inscription, Kufi, Naskh, Thuluth

İRAN’DA ORTA ÇAĞ İSLAM MADEN SANATI KİTABELERİNDE KULLANILAN HAT TÜRLERİ

Öz

İslam maden sanat eserlerinin kitabeleri, seneler boyu hat sanatında gerçekleşen gelişiminin en önemli örneklerinde sayılmaktadır. Bu çalışmada, İran’ın iki büyük müzesinde sergilenen, Orta çağ İslami döneme ait olan maden sanat eserlerin kitabeleri incelenmiştir. Çalışmamızda ele alınan eserlerin kitabelerinde, Kufi, Sülüs ve Nesih hatları, farklı üslup ve tekniklerle kullanılmıştır. Bu makalenin amacı, Orta çağ maden sanatında görülen hat sanatının, yazı karakterleri ve içeriklerinin incelenmesidir. Çalışmada yer alan kitabeler hat türü, harf tasarımı ve kullanılan süslemelerine göre ayrılıp tasnif edilmiştir. Kufi yazılı kitabelerde genellikle iki tür “kufi yazısına” rastlıyoruz; daha erken dönemlere ait olan birinci türde harfler, kalınlıklarında bir değişiklik olmaksızın aynı kalem kullanılarak işlenmiştir. Bu tür kufi, yapraklı, düğümlü yapraklı ve düğümlü veya insan başlı olan biçimlerde kullanılmıştır. 12. yüzyıldan sonra yaygınlaşan ikinci kufi türü yazısında, her harfin kelimede aldığı yer ve durumuna göre farklı kalınlıklarda tasarlanması söz konusudur. İkinci tür Kufi farkı geometrik düzenle tasarlanıp, dairesel formlar daha sık kullanılmıştır. Bu gurup kufi hattı
dairesel, yapraklı ve düğümlü olarak üç ana biçimde yazılmıştır. Nesih adı altında tanınan yazı, daha çok resmi yazılar ve belgelerde kullanılan sade ve sert karaktere sahip bir türdür. Kısa boylu harf tasarımından dolayı rahat ve hızlı yazılıp, daha rahat okuna bildiğinden, bilgi içerikli metinlerde kullanımı söz konusudur. Kufi gibi İslamiyet’in ilk yazı türlerinden olan sülüs yazısı ise ince ve uzun boylu harfleriyle dikkat çekmektedir. Sülüs hattı Selçuklu döneminden sonra takip eden dönemlerde gelişmeye devam edip, çeşitli motifler ile birlikte kullanımı söz konusudur. Konuşan harfli kitabe kompozisyonlarda ise elif ve lam harflerinin sonu, insan ve hayvan başlarıyla bağdaştırılmış ve adeta resimleme sınırlarına dayanarak, maden sanatının kitabelerinde, yazı, minyatür ve dönemin düşüncelerinin bileşimini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Maden Sanatı, Kitabe, Kûfi, Nesih, Sülüs

Kaynakça

• Ajend, Y. (2009). Asle Vagh Dar Naghashiye Irani. Nashriyeye Honarhaye Ziba, (38): 5-13.
• Ettinghausen, R. (2001). Islamic Art and Architecture. New Haven and London: Yale University Press.
• Kamandlo, H. ve Rajabi, M. (2015). Barresie Katibe va Derakhte Sokangu dar Honare Felezkariye Khorasan. Quarterly Bulletin of Greater Khorasan, 6(20): 76-96.
• Mohammad Hassan, Z. (1949). History of Iranian painting (A. Sehab, Trans.). Tehran: Neşre Danesh.
• Özkafa, F. (2008). İstanbul Selâtin Camilerinin Kuşak Yazıları. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Schimmel, A. (1990). Calligraphy and Islamic Culture. I.B.Tauris & Co Ltd Publishers. Serin, M. ve Zenûn, Y. (1982). Hat Sanatımız. İslam Ansiklopedisi, (26): 342-345. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Serin, M. (2010). Sülüs. İslam Ansiklopedisi, (38): 128-130. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Upham Pope, A. (1938). A Survey of Persian Art: From Prehistoric Times to the Present (Vol. 2). Oxford University Press. Ward, R. (2014). Cort And Craft A Masterpiece From Northern Iraq. The Courtauld Gallery in Association With Paul Holberton Publishing.
• Yazır, MB. (1974). Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. Diyanet İşleri Başkanlığı.