KATILIM BANKALARININ MURABAHA İŞLEMLERİNDE MALIN KABZI MESELESİNİN İSLAM HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 43 - 61, 31.07.2018

Nazan Kapıcı

Öz

20. yüzyılda köklü bir
şekilde değişen dünya düzeniyle ve kapitalist/liberal ekonomik sistemin güç
kazanmasıyla birlikte toplumların ve bireylerin ticaret, para ve tüketim
anlayışlarında da ciddi değişimler gerçekleşmiştir. Söz konusu değişim ve
kırılmalar neticesinde şekillenen modern ekonomik sistemde bankalar daha güçlü
bir şekilde yer almışlar ve eskiye oranla faaliyet alanlarını
genişletmişlerdir. Faizli kredi sistemi üzerine kurulu olan bu bankalar nicelik
olarak da artmış, İslam ülkeleri de dahil olmak üzere pek çok ülkede varlık
göstermeye başlamışlardır. 

İslam dininde yasaklanmış
olan faize dayalı konvansiyonel bankacılık sisteminin İslam ülkelerinde
faaliyet gösteriyor olması Müslümanları rahatsız etmiş ve alimleri bu konuda
çözüm arayışına sevk etmiştir. Bu arayışın neticesi olarak günümüzde “katılım
bankacılığı” veya “faizsiz bankacılık” diye isimlendirilen bankacılık sistemi
İslam ülkelerinde uygulanmaya başlamıştır. Etkin bir biçimde faaliyet gösteren
konvansiyonel bankaların İslami bir alternatifi olarak görülen katılım
bankalarında mevduat işlemleri karz-ı hasen, murabaha, icare, müşareke ve
mudarebe gibi İslam dininde izin verilen alışveriş şekillerine dayalı olarak
yürütülmektedir.  

Varlıklarını
sürdürebilmek için aynı piyasada faaliyet gösteren konvansiyonel bankalarla
rekabet etmek zorunda olan katılım bankaları, zaman içinde İslami kurallara
göre hareket etme şiarından bazı tavizler vermişlerdir. İslam alimlerinin bir
kısmı tarafından bu bankaların kuruluş amacına halel getirecek nitelikte
görülen bu tavizler zaman içinde problem halini alarak ulemanın gündemine
oturmuş ve bu minvalde pek çok çalışma kaleme alınmıştır. Katılım bankalarının,
kredi vermek amacıyla sıkça başvurduğu murabaha uygulamasında malı fiilen
teslim almadan ve fatura, tapu gibi belgeleri kendi adına düzenletmeden
müşteriye satması da bu tavizler arasında yer almaktadır. Katılım bankalarının
depolama, nakliye ve vergi gibi masrafları azaltarak kâr oranlarını artırmak
amacıyla başvurduğu bu uygulama, bazı alimler tarafından İslam’da satım akdinin
gereklerinden olan kabz unsurunu ihlal ettiği ve bankayı, diğer bankalar gibi
sıradan bir finansör durumuna getirdiği gerekçesiyle eleştirilmiştir. Bu
eleştiriler çerçevesinde bu çalışmada gayrimenkul ve menkul mallarda teslimin
ne ile gerçekleşeceği, bankanın teslim için müşterisine vekalet vermesinin caiz
olup olmadığı, tapu ve ruhsat gibi kayıtların kabz yerine geçip geçmediği,
kabzedilmeyen mal üzerinde ne gibi tasarruflar yapılabileceği sorularına cevap
aranmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kabz, Teslim, Katılım Bankacılığı, Murabaha

EVALUATION OF THE ISSUE OF DELIVERY OF PROPERTY IN PARTICIPATION BANKS' MURABAHA TRANSACTIONS FROM ISLAMIC LAW PERSPECTIVE

Öz

Abstract

      In the 20^th
century, with radically changing world order and the capitalist/liberal
economic system, individuals’ understanding of trade, money and consumption
changed seriously. This modern economic system embodied form of banks strongly,
and these banks have expanded areas of operations more than the past. These
banks were based on interest loan system. They also increased in quantity. They
were in existence in many countries, including Islamic countries.

      Conventional banking system,
which is based on
interest rates, has bothered Muslim scholars and
has incited them to the search
for solutions in
this regard. As a result of this searching, the banking system,
which is called as "participation banking" or "interest free
banking" began to be implemented in Islamic countries. The deposit
transactions in participation banks are carried out in accordance with forms of
permitted shopping in Islam, such as qard-i hasen, murabaha, ijara, müşaraka
and mudaraba.

      Participation banks, made some
concessions to act according to Islamic rules in time. These concessions caused
some problems in time, and Muslim scholars wrote a lot of work in this manner. Participation
banks sell goods without virtual delivery and without drawing up documents in
customer’s name in murabaha application. This is also considered as a
concession. This practice has been criticized by some scholars. Within the
framework of these criticisms, this study will seek an answer for important
questions about delivery in murabaha application.

Keywords: Delivery, Murabaha, Participation Banking, Contract

Anahtar Kelimeler

Delivery, Murabaha, Participation Banking

Kaynakça

• Abdülgani El-Meydani, El-lübâb fi şerhi’l-Kitâb, Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut, Lübnan
• Abdüssadık b. Hallikan, Bey’u’l-murabaha li’i-amiri bi’ş-şira kema yecrihi fi’l-mesarifi’l-Mağribiyye, Marakeş İlmi Meclisi Yayınları, 1. Baskı, 2011
• Aktepe, İshak Emin, Sorularla Katılım Bankacılığı, Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, İstanbul, 2013
• Alâuddin es-Semerkandi, Tuhfetü’l-fukahâ, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2.Baskı, 1994
• Apaydın, H. Yunus, "Kabz", DİA, XXIV, 45-49
• Atalay, Arif, İslam Hukukunda Kabz, (Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2012)
• Cebeci, İsmail, Modern İslam İktisadı Literatüründe Murabaha Tartışmaları, (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2010)
• Dönmez, İbrahim Kafi, "Murabaha", DİA, XXXI, 148-152
• Karaman, Hayretttin, “Akid”, DİA, II, 251- 256
• Kasani, Bedaiu’s-sanai’fi tertibi’ş-şerâi’, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2. Baskı, 1986
• Kisbet, Mustafa, İslam Hukukuna Göre Satım Akdinde Malın Kabz ve Teslimi, (Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2010)
• -------------, "İslam Borçlar Hukukunda Kabzın Akitlere Etkisi", İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, c: 1, sayı: 2, 2015
• Komisyon, Mecelle-i ahkam-ı adliyye, Nur Muhammed- Karhane Ticaret Kütüb, Arambağ
• Kuru, Hamza, Geçmişte ve Günümüzde Finansman Yöntemi Olarak Murabaha, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2015)
• Mecdüddîn El-Mevsılî, El-İhtiyâr li ta’lili’l-Muhtâr, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 3. Baskı, 2005
• Topal, Şevket, İslam Hukukuna Göre Satım Akdinde Mülkiyetin İntikali, (Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1995)
• Vehbe Zuhayli, El-fıkhu’l-islami ve edilletüh, Daru’l-Fikr, Suriye, Dımaşk
• Yusuf el-Karadâvî, Bey’u’l-murabaha li’i-amiri bi’ş-şira kema tecrihi’l-mesarifi’l-islamiyye, Doha, 1983