Cyprus Cash Waqfs Established Under Early British Rule (1878-1914)

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 78 - 102, 27.03.2025

Muhammed Emirhan Onhan

Öz

This study examines the establishment and economic dimensions of cash waqfs in Cyprus during the early period of British administration. It focuses on the years between June 4, 1878, when the Ottoman Empire transferred the administration of Cyprus to the United Kingdom, and November 5, 1914, when the island was officially annexed by the British. The general approach of the article is to analyze economic and institutional aspects of cash waqfs established during the early British administration in Cyprus. By utilizing Cyprus archives and incorporating secondary sources, the research examines key trends, including the number of waqfs, endowed cash amounts, interest rates, and the transition from Ottoman to British currencies in waqf transactions. A comparative framework sheds light on the findings within the Ottoman-Cyprus and broader context, by highlighting historical and regional variations in waqf practices. The results demonstrate a significant increase in the establishment of cash waqfs during the British period compared to previous Ottoman rule, with approximately one-third of all waqfs being cash-based. The analysis identifies fluctuations in the amounts endowed and emphasizes the growing use of British currency over time, reflecting a shift in economic practices. In this regard, the Pound Substitution in Cyprus through waqfs has been illustrated by presenting monetary data in tabular form. Additionally, the study examines the ribḥ rates used as part of the operational mechanisms of waqfs. Accordingly, the ribḥ rates applied in Cyprus’ cash waqfs were found to be lower compared to those observed in other Ottoman territories during the same period. This article contributes to the literature on Ottoman cash waqfs by providing an in-depth examination of their evolution and economic significance in Cyprus during a transformative historical period. The findings enhance our understanding of waqfs as financial instruments and their role in adapting to changing economic and administrative environments.

Anahtar Kelimeler

Cyprus, Cash Waqf, Interest, United Kingdom, British Rule

Erken İngiliz İdaresinde (1878-1914) Kurulan Kıbrıs Para Vakıfları

Öz

Bu çalışma, erken İngiliz yönetimi döneminde Kıbrıs’ta kurulan para vakıflarının kuruluş süreçlerini ve ekonomik boyutlarını incelemektedir. Araştırma, Osmanlı Devleti’nin 4 Haziran 1878’de Kıbrıs’ın idaresini Birleşik Krallık’a devretmesi ile başlayan ve 5 Kasım 1914’te adanın resmen Britanya tarafından ilhak edilmesiyle sona eren döneme odaklanmaktadır. Makalenin genel yaklaşımı, erken İngiliz yönetimi altında kurulan para vakıflarının ekonomik ve kurumsal yönlerini analiz etmeye dayanmaktadır. Kıbrıs arşivleri ile ikincil kaynakları kullanarak gerçekleştirilen bu çalışma, vakıf sayıları, vakfedilen nakit miktarları, ribḥ oranları ve vakıf işlemlerinde Osmanlı parasından İngiliz parasına geçiş gibi temel eğilimleri incelemektedir. Çalışmada karşılaştırmalı bir çerçeve sunularak, Osmanlı dönemi Kıbrıs’ı bağlamında ve daha farklı coğrafyalardaki perspektifte vakıf uygulamalarındaki tarihsel ve bölgesel farklılıklar vurgulanmaktadır. Elde edilen bulgular, Osmanlı yönetimiyle kıyaslandığında İngiliz döneminde para vakfı kurulma oranında bir artış yaşandığını ve toplam vakıfların yaklaşık üçte birinin para vakfı olduğunu ortaya koymaktadır. Analiz, vakfedilen miktarlarda dalgalanmalar olduğunu ve zaman içinde İngiliz para biriminin artan kullanımının iktisadi pratiklerdeki değişimi yansıttığını göstermektedir. Bu bağlamda, vakıflar aracılığıyla Kıbrıs’ta yaşanan Pound İkamesi, parasal verilerin tablo halinde sunulmasıyla gösterilmiştir. Ayrıca, vakıfların işletim mekanizmalarının bir parçası olarak kullanılan ribḥ oranları da çalışmada incelenmektedir. Buna göre, Kıbrıs’taki para vakıflarında uygulanan ribḥ oranlarının, aynı dönemde Osmanlı’nın diğer bölgelerinde görülen oranlara kıyasla daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Bu makale, Osmanlı para vakıfları literatürüne katkı sağlayarak, Kıbrıs’ta yaşanan dönüşüm süreci içerisinde vakıfların gelişimi ve ekonomik önemine dair derinlemesine bir inceleme sunmaktadır. Elde edilen bulgular, vakıfların finansal araçlar olarak işleyişini ve değişen ekonomik ve idari koşullara uyum sağlama rollerini daha iyi anlamamıza katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs, Para Vakfı, Ribḥ, Birleşik Krallık, İngiliz İdaresi

Kaynakça

• Bardakoğlu, A. (1992). Bey. In TDV İslâm Ansiklopedisi (Volume 6, pp.13-19). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Barkan, Ö. L. ve Ayverdi, E. H. (1970). İstanbul Vakıfları Tahrîr Defteri: 953 (1546) Târîhli. Istanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü.
• Bayındır, A. (1992). Bey‘bi’l-Vefâ. In TDV İslâm Ansiklopedisi (Volume 6, pp.20-22). Istanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Berki, A. H. (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı.
• Bulut, Mehmet (Ed.). (2019). Osmanlı Dönemi Rumeli Para Vakıfları. (Compiled by Mehmet Bulut, Hüseyin Çınar, Rahman Ademi, Ahmet Demir, Aydın Kudat, Mehmet Doğan, Cem Korkut, et alc.). İstanbul: İZÜ Yayınları.
• Chalmers, R. (1893). History of Currency in The British Colonies. London: Eyre and Spottiswoode.
• Çınar, H. ve Koyuncu Kaya, M. (2015) Vakıflar Kaynakçası. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Çizakça, M. (1995). Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 38(3), 325.
• Çizakça, M. İktisat Tarihi Açısından Vakıflar. (2019). Vakıflar Dergisi. 80. Yıl Özel Sayısı, 73-84.. Çizakça, M. İslam Dünyasında Vakıflar. (2017) Konya: Karatay Üniversitesi Yayınları.
• Döndüren, H. (2016). İslam Hukukuna Göre Günümüzde Vakıf Meseleleri. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Giovannini, A. ve Turtelboom, B. (1992). Currency Substitution. NBER Working Paper, 4232. DOI 10.3386/w4232
• Gözübenli, B. (1994). Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Mallarının Faizli İşletilmesi Hakkında Tahlili Bir Değerlendirme. İ. Ateş, S. Bayram, M. Narince (Pro.), in XI. Vakıf Haftası Kitabı (pp.51-72). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Karaman, H. (1991). Ayn. In TDV İslâm Ansiklopedisi (Volume 4, pp.257-258). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi.
• Kaya, S. (2007). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Korkmazer, S. (2023). Osmanlı Devleti Döneminde Kıbrıs’ta Kurulan Vakıflar (1570-1826). Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Kurt, İ. (2015). Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Mandaville, J. E. (1979). Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire. International Journal of Middle East Studies, 10(3), 289-308.
• Ömer Hilmi Efendi. (1889 [1307]). İthâfû’l Ahlâf fi Ahkâmû’l Evkaf. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Serahsî. (2008). Mebsût – 12. Volume. Ed. M.C. Akşit. Çev. H. Kayapınar, M.T. Odabaşı,. İstanbul: Gümüşev Yayıncılık.
• TCCDAB (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı). (2020). Belgelerle Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs. Atik, V, Yıldırım, H.O. Karaca, Y. Soysal, U. Cebecioğlu Dr. M. Çağlar, H. Özyurt, A. Öxkan, İ. Okudan, M.Y. Serin, M. Tuğ, R. Uzun, A. Uslu, O. Yavuz, F. Ustaalioğlu, A.R. Genç Gültekin, N. Yekeler, N. Yücedağ, İ. Recep, F. Temel, M.S. Kesecik, İ. Özdemir, İ. (Haz.). İstanbul: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtından Kapıkulu Januaryları I Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yediyıldız, B. (1986). Vakıf. In TDV İslam Ansiklopedisi (Volume 13, pp.153-172,). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Zia, N. (1975). Kıbrıs’ın İngiltere’ye Geçişi ve Adada Kurulan English İdaresi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• İSAM – İslam Araştırmaları Merkezi Arşivi / Centre for Islamic Studies Berlin Ahidnāmesi: Ayastafonos, Berlin, Kıbrıs mu‘ahedenāmeleri. İstanbul: Ḳarabet Matba‘ası, 1908. https://isamveri.org/pdfrisaleosm/R032847.pdf
• Fahreddīn Rumbeyoğlu ve Meḥmed Nābi. Kıbrıs Meselesi. İstanbul: Matba‘a-i Āmire, 1919 (a.h.1335). https://isamveri.org/pdfrisaleosm/R165791.pdf