Is the Islamic Economic System a Type of Capitalism?

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 296 - 325, 30.09.2025

Serkan Dilek , Şemseddin Kırış

https://doi.org/10.54427/ijisef.1602936

Öz

In the post-colonial period, the concept of Islamic economics entered the agenda of scientific circles; the International Islamic Economics Congress was held in 1976, universities providing education in Islamic economics were established, academic refereed journals accepting publications on Islamic economics were published, and academic studies were conducted. The inadequacy of capitalism and socialism in solving economic problems has increased interest in Islamic economics. Interest in Islamic economics further grew during the 2008 global crisis as Islamic banks proved more successful. The increasing interest in Islamic economics brings to the agenda the similarities and differences of Islamic economics with Capitalism and Socialism. This study investigates the similarities and differences between the Islamic economic system, capitalism, and socialism. A comparison has been made among three economic systems regarding moral foundation, private property, minimal state, enterprise and freedom of choice, personal interest, market mechanism, and competition. Comparisons between three economic systems were examined through literature review and the results were interpreted. Islamic economics is a broad field of study that cannot be evaluated solely on the basis of interest. The secular morality underlying capitalism and socialism is inadequate in solving the development and economic problems of the world countries, especially Islamic countries. Islamic economics, which establishes a balance between society and the individual, can play an effective role in solving global economic problems as an alternative system. As a result, it has been concluded that the Islamic economy contains radical differences from capitalism and socialism while including positive aspects of both systems but excluding their negative aspects.

Anahtar Kelimeler

Islamic economics , market economics , socialist economics , Capitalism , Economic Systems , Islamic Economics Education

İslam Ekonomik Sistemi Kapitalizmin Bir Türü mü?

Öz

Post Kolonyal dönemde İslam ekonomisi kavramı bilim çevrelerinin gündemine girmiş, 1976 yılında Uluslararası İslam İktisadı kongresi düzenlenmiş, İslam ekonomisi eğitimi veren üniversiteler kurulmuş, İslam ekonomisi hakkında yayınlar kabul eden akademik hakemli dergiler yayınlanmış, akademik araştırmalar yapılmıştır. Kapitalizm ve Sosyalizmin ekonomik sorunları çözmede yetersiz kalması İslam ekonomisine olan ilgiyi artırmaktadır. İslam ekonomisine olan ilgi 2008 küresel krizinde İslami bankaların daha başarılı olmaları ile daha da artmıştır. İslam ekonomisine giderek artan ilgi, İslam ekonomisinin Kapitalizm ve Sosyalizm ile benzerlik ve farklarını gündeme getirmektedir. Bu çalışmanın amacı İslam ekonomik sisteminin kapitalizm ve sosyalizm ile olan benzerlik ve farklılıklarının araştırılmasıdır. Ahlaki taban, özel mülkiyet, minimum devlet, teşebbüs ve seçim özgürlüğü, kişisel çıkar, piyasa mekanizması ve rekabet konularında üç ekonomik sistemin karşılaştırması yapılmıştır. Literatür taraması yoluyla üç ekonomik sistem arasındaki kıyaslamalar incelenmiş ve sonuçlar ayrıntılı biçimde yorumlanmıştır. İslam ekonomisi sadece faiz üzerinden değerlendirilemeyecek kadar geniş bir inceleme alanıdır. Kapitalizm ve sosyalizmin temelinde yer alan seküler ahlak dünya ülkelerinin özellikle de İslam ülkelerinin kalkınmışlık ve ekonomik sorunlarının çözümünde yetersiz kalmaktadır. Toplum ve birey arasında denge kuran İslam ekonomisi, alternatif bir sistem olarak küresel ekonomik sorunların çözümünde etkin rol oynayabilir. Sonuç olarak İslam ekonomisinin hem kapitalizm hem de sosyalizmden radikal farklılıklar içerdiği her iki sistemin müspet yanlarını içerirken menfi yanlarını ise dışladığı yargısına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Ekonomisi , Piyasa Ekonomisi , Sosyalist Ekonomi , Kapitalizm , Ekonomik Sistemler , İslam Ekonomisi Eğitimi

Kaynakça

• Ahmid, A. and Ondes, T. (2019). Bibliometric Analysis of PhD dissertations Written in Islamic Banking and Finance in the United Kingdom. Journal of Islamic Economics and Finance, 5(1), 63-91.
• Akça, H. & Bozatlı, O. (2019). İslam Ekonomisinin İhmal Edilen Konumu: Metodolojik Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Journal of History School, 42, 1188-1218.
• Aktan, C.C. (2009). Arz-Yönlü İktisat Teorisi ve Haldun-Laffer Etkisi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 1(2), 41-54.
• Anadolu Ajansı (2020). https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kovid-19-ulkeler-arasi-maske-savasi-baslatti/1793792 erişim:04.02.2025.
• Armağan, S. (2005). İslam Ekonomisi. Gündoğan Yayınları.
• Asutay, M. (2007). A political economy approach to Islamic economics: systemic understanding for an alternative economic system. Kyoto Bulletin of Islamic Area Studies, 1 (2).
• Awan, A., Ali, W., Rehman, H. K. U., & Idrees, S. (2023). Comparative Analyses of The Islamic System with Other Economy System in The World. Pakistan Journal of Humanities and Social Sciences, 11(2), 833-843.
• Aydın, N. (2015). Islamic economics as a new economic paradigm. In H A El-Karanshawy et al. (Eds.), Islamic economic: Theory, policy and social justice. Doha, Qatar: Bloomsbury Qatar Foundation.
• Bayram, S. (2012). Osmanlı Devleti'nde ekonomik hayatın yerel unsurları: Ahilik teşkilâtı ve esnaf loncaları. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, (21), 81-114.
• Buhârî, E. A. M. b. İ. b. İ. el-Cu‘fî, & thk. Mustafa Dîb el-Büğâ. (1987). El-Câmiu’s-sahîh (1-6). Dâru İbn Kesîr.
• Cesur, E. & Arca, A. (2022). İslam’da İktisadın Felsefesi, Kapitalizm ve Adam Smith’in Gizli El’i. Dicle İlahiyat Dergisi, 24(1), 187-206.
• Chapra, M.U. (2002). İslam ve İktisadi Kalkınma. Çev: Adem Esen. Cantaş Yayınları.
• Choudry, M.A. (2016). Ibn Khaldun’s Political Economy. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi. 2. 1-33.
• Cora, İ. (2020). Örgüt Kültürünün Temel Unsurları ve Ahilik Kültürü. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 3(8), 608-623.
• Dayı, F. (2019). Katılım Bankacılığının Tercih Nedenlerinin Sadakat ve Güven Üzerindeki Etkisi: Türkiye Örneği, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54(4), 1788-1806.
• Dilek, S., & Fidan, M. (2024). Nizamülmülk’ün iktisadi görüşlerinin kapitalizm ve sosyalizm ile karşılaştırılması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 14(1), 56-68.
• Dilek, S., & Fidan, M. (2022). Mukaddime’nin İktisat Okulları Bağlamında Değerlendirilmesi. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(2), 379-397.
• Dilek, S, Özdirek, R & Kesgingöz, H. (2019). Kayırmacılık Kavramının İslam Ekonomisi Bağlamında İncelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8 (4), 3186-3210.
• Dilek, S., Küçük, O., & Özdirek, R. (2017). Homo Economicus mu? İslami İnsan mı?. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(4), 635-641.
• Dilek, S., & Küçük, O. (2017). Customer Satisfaction in Participation Banks: A Research in Kastamonu. International Journal of Research in Business and Social Science (2147- 4478), 6(4), 22–33.
• Doğan, İ. (2021). Sovyetler Birliği’nde Din Karşıtı Propaganda: 1917-1960 Dönemi Üzerine Bir Değerlendirme. Selçuk İletişim Dergisi. 14(1). 408-431.
• Ergül, E. (2024). İbn Haldun’un İktisadi Umran Biliminde Emek. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 13(36), 201-229.
• Ersoy, A., & Altundere, M. B. (2017). The Market Institution and the State in Islamic Economics: From Past to Present and Future. International Journal of Economics, Management and Accounting, 25(2), 253-284.
• Fadillah, M. I., Purnomo, B. S., & Purnamasari, I. (2024). Islamic Economic Principles: A Critical Review of Capitalism and a Vision for Justice. Equity, Jurnal Ekonomi, 12(2), 102-115.
• Fidan, M., & Dilek, S. (2022). Devletin ekonomideki rolünün İslam iktisatçıları ile klasik iktisatçıların bakış açılarına göre değerlendirilmesi. Asia Minor Studies, 10(1), 105-121.
• Fogg, K.W. (2019). Indonesian Islamic Socialism and Its South Asian Roots. Modern Asian Studies. 53(6). 1736-1761.
• Garauady, R., Bercavi, F. (2017). İslamiyet ve Sosyalizm. (H. Erdem, Çev.). İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Gattoo, M.H. & Gattoo, M.H. (2017). Modern Economics and The Islamic Alternative: Disciplinary Evolution and The Current Crisis. International Journal of Economics Management and Accounting. 25(2). 173-203.
• Görmüş, Ş. (2015). İslam İktisadı İnsanlık için Bir İhtiyaç mı. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, Year, 1, 161-171.
• Gümüş, N., Yardımcıoğlu, F. & Altıntaş, N. (2019). The Role of Zakat Potential in Reducing Poverty in Turkey. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 2019/2: 90-110.
• Haar, E.V.D. (2018). Hayekyen Kendiliğinden Doğan Düzen ve Uluslararası Güç Dengesi. Çev: Atilla Yayla. Liberal Düşünce Dergisi. 23 (89). 131-151.
• Habergetiren, Ö. F. (2015). İslam Hukuku’nda Sermaye ve Sermaye Hareketleri. Kitabi Yayınları.
• Helalexpo (2024). https://helalexpo.com.tr/dunya-helal-pazari-10-trilyon-dolara-kosuyor/ Erişim: 29.11.2024.
• Hefner, R. W. (2006). Islamic economics and global capitalism. Society, 44(1), 16-22.
• Hosseini, H. (1995). Understanding The Market Mechanism Before Adam Smith: Economic Thought in Medieval Islam. History of Political Economy. 27(3). 539-561.
• Işik, N. (2018). Growth, Islamic Banking and Schumpeterian Vision: An Empırıcal Evidence from the Gulf Arab States. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 4(1), 41.
• Işık, A. (2013). Sosyalist Ekonomik Sistemden Piyasa Ekonomisine Geçişin Nedenleri. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 11(20), 105-118.
• İbni Haldun (2016). Mukaddime. Hazırlayan: Ahmet Erkoç. Yason Yayınları.
• İbn Mâce, E. A. M. b. Y. M. el-Kazvînî (with thk. Şuayb el-Arnaût). (2009). Es-Sünen (1-5). Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye.
• Kabaş, T. (2021). Kapitalizmin Motoru Olan Kişisel Çıkar İlkesi ile Dini Kültür Arasındaki İlişki. Pearson journal, 6(13), 185-193.
• Kale, M. & Nur, İ. (2016). Karl Marx ve Marksist Teori Açısından Eğitim ve Toplumsal Cinsiyet. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 40-55.
• Kalkavan, H., & Halim, B. (2021). Neoliberalizm ve İslam Ekonomisinin Sosyal Refah Yaklaşımlarının Karşılaştırılması. Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 141-168.
• Kallek, C. (2018). Sosyal Servet:İslam’da Yönetim- Piyasa İlişkisi. Klasik Yayınları.
• Kallek, C. (2015). İslam İktisat Düşüncesi Tarihi Harac ve Emval Kitapları. Klasik Yayınları.
• Kallek, C. (1997). Asrı Saadette Yönetim-Piyasa İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kallek, C. (1995). Socio-Politico-Economic Sovereignty and The Market of Medina. Journal of Islamic Economics. 4(1-2), 1-14.
• Karadağ , F. & Yazoğlu, R. (2024). Roğer Garaudy Düşüncesinde İslam İktisadının Kapitalizm ve Sosyalizm Sistemleriyle Mukayesesi. Universal Journal of Theology 9/1, 70-94. Doi: 10.56108/ujte.1423003 .
• Karakoç, S. (2019). İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürü, Diriliş Yayınları, İstanbul.
• Kazancı, F. (2016). Serbest Piyasa Ekonomisi ve İslam Ekonomisi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi. 2(3). 161-178.
• Khitam, H. (2022). Islam and Capitalism: The Dynamics of Religion and Contemporary Indonesian Work Orientation. Al-A'raf: Jurnal Pemikiran Islam dan Filsafat, 19(1), 45-63.
• Koehler, B. (2013). İslam’da Kapitalizmin Doğuşu. Liberal Düşünce Dergisi, Çev: Uğur Altundal (70), 63-72.
• Korkut C. (2020). Kapitalist İktisat Sisteminin Dönüşümünün Şafağında İslâm İktisadı. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16(59), 212-243.
• Kors, A. C. (2004). Sosyalizmden Sonra’Olabilir mi?. Liberal Düşünce Dergisi, (33), 5-21. Kurt, A. (2010). Weber’in İslam Görüşü Üzerine Bir Değerlendirme. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 19(1). 1-23.
• Kutub, S. (2019). İslam ve Kapitalizm. Editör: Şamil Gök. Beka Yayınları.
• Labib, S. Y. (2013). Ortaçağ İslâm Dünyasında Kapitalizm. Tarih Okulu Dergisi, 2013(XIV).
• Mamasadikovich, M.J. (2021). The Content of The Market Economy and The Necessity of Transition to It. World Economics Finance Bulletin. 3. 5-11.
• Mevdudi, E.A. (2014). İslam Ekonomisinin Temel İlkeleri. Çıra Yayınları.
• Müslim b. Haccâc, E.-H. M. b. el-H. b. M. el-Kuşeyrî (with Muhammed Fuâd Abdulbâkî). (t.s.). El-Câmiu’s-sahîh (1-5). Dâru ihyâi türâsi’l-arabbiy.
• Nuredini, B. & Matoshi, R. (2022). Business Ethics and Corporate Social Responsibility Comparative Approach Between Capitalism, Socialism and Islamic Economy. Corporate Governance and Organizational Behavior Review. 6(4). 208-220.
• Orhan, Z.H. (2021). Ekonominin Temel Konuları ve İslam Ekonomisi. İktisat Yayınları.
• ÖSYM (2024). Osym.gov.tr
• Pribadi, D. T. A. (2023). Religious Socialism: The Cross-Pollination of Islamic Spirituality and Western Socialism in “Liberation Theology” of Dr. Ali Shari’ati’s Thought. Al-Risalah: Jurnal Studi Agama dan Pemikiran Islam, 14(1), 194-225.
• Qazi, B.A. (2015). Fiyat Müdahalesinin Şeri Kuralları ve Günümüzdeki Uygulamaları. İçinde İslam İktisadı ve Piyasa. İGİAD yayınları no:7.
• Rai, D., & Kayadibi, S. (2022). Islamic Economics and Finance as an Alternative for the Current Economic System in the Context of Covid-19. Journal of Islamic Economics and Philanthropy (JIEP), 5(4), 245-253.
• Rethel, L. (2019) Corporate Islam, Global Capitalism and the Performance of Economic Moralities, New Political Economy, 24:3, 350-364.
• Rizqi, R. M. (2022). Islamic Economics Answers to a Wide Range of Contemporary Socio-Economic Challenges. Journal of Islamic Economics Lariba, 8(1), 143-156. Rodinson, M. (1969). İslam ve Kapitalizm. Gün Yayınları. Sanghro, R. R. & Chandio, J. A. (2019). Emerging the Concept of Islamic Socialism in Pakistan: Historical Analysis on Political Debates of 1970-1971 Election Campaign. Journal of History Culture and Art Research, 8(2), 51-61.
• Saputri, A.A.I (2020). Quovadis Regulation of Islamic Economics in Post-Reform Indonesia. International Journal of Science and Society. 2(4). 507-522.
• Savaş, V. F. (2007). İktisatın Tarihi. Siyasal Kitapevi.
• Schumpeter, J.A. (2010). Kapitalizm Sosyalizm ve Demokrasi. Alter Yayınları.
• Selçuk, M. & Yardımcıoğlu, F. (2017). İslam Ekonomisi ve Finansı Alanında Türkiye’de Yazılan Lisansüstü Tezlerin Bibliyometrik Analizi. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi. 3(3). 63-78.
• Sıbai, M. (2010). İslam Sosyalizmi. (3.Baskı). (Y. N. Öztürk, Çev.). İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
• Sırım, V. (2018). Arz Yönlü Bir Ekonomi olan İslam Ekonomisi’nde Zekat’in Yeri. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi. 4(1). 110-120.
• Sugözü, İ.H. (2017). İslam Ekonomisi ve Adil Ekonomik Düzen. ESAMTurkish Studies İşbirliği İle Millî Görüş Özel Sayısı, Edt. M. R. Kutan, M. D. Erdem, H. Kılıçarslan, C. 12, S. 8, Ankara: Turkish Studies Dergisi, ss. 185- 210.
• Süngü, Ş , Di̇lek, S . (2020). Katılım Bankaları İle Konvansiyonel Bankaların İşleyişlerine Yönelik Müşteri Algı Farklılıklarının Analizi . İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi , 9 (5) , 3966-3987.
• Şeriati, A. (1994). İslam Ekonomisi. (K. Çamurcu, Çev.). İstanbul: Dünya Yayıncılık.
• Tabakoğlu, A. (2011) İslâm İktisadı Ve Modern Kapitalizm, Sosyal Piyasa Ekonomisi Ve İslam’daki Algılanışı, Konrad-Adenauer-Stiftung Yayını, Ankara, s. 91-134.
• Tabakoğlu, A. (2008). İslam İktisadına Giriş. Dergah Yayınları.
• et-Taberî, İ. C. (with Muhammed Şâkir, A.). (2000). Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân (1-24). Muessesetu’r- risâle.
• Tag el-Din, S.I. (2020). Ekonominin Temelleri Ahlaki bir Yaklaşım. Çev: Oğuz Karasu. İktisat Yayınları.
• Witro, D. (2020). Urgency Building Islamic Economic System In Indonesia Al-Quran Perspective. Jurnal Ekonomi Islam. 11(1). 64-72.
• Worldbank data (2025). https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI erişim:04.02.2025.
• Yardımcıoğlu, F. & Genç, A. T. (2024). Sezai Karakoç’un İslam İktisadı Üzerine Düşünceleri. Tüm Yönleriyle Sezai Karakoç: Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Düşünceler. Editörler: Yılmaz Demirhan, Nurettin Menteş, Ömer Taylan, Mümtaz Korkutan, Mehmet Şevket Arıtan. Cihannüma Dayanışma ve İşbirliği Derneği.
• Yayla, A. (2017). Sosyalizm ve Sosyalistler Üzerine Düşünceler. Liberal düşünce Dergisi. 88. 69-85.
• Yıldırımer, Ş. (2017). İslam hukuku ve iktisat felsefesinde değer. Yargısı Olarak Adalet. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 1, 71-88.
• Yurtseven, M. (2019). İslam Ekonomisi Alanında Yapılan Tezlerin Bibliyometrik Açıdan İncelenmesi: Malezya Uluslararası İslam Üniversitesi Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 43. 111-138.
• Zaim, S. (2013). İslam Ekonomisinin Temelleri. Hazırlayanlar: Adem Esen, Turan Koç, Mustafa Yavuz Çakır. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.