MÜTAREKE DÖNEMİNDE İSTANBUL HÜKÜMETİ’NE BAĞLI ÇALIŞMALAR YÜRÜTEN BİR ÜST KURUL: DARÜ’L-HİKMETİ’L-İSLÂMİYYE

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 4, 44 - 56, 30.04.2018

Esra YAKUT

Öz

Osmanlı Devletinin Mondros
Mütarekesi’ni imzalamasından önce 5 Mart 1918 tarihinde çıkartılan bir kanunla
Meşihat Dairesi’nin bünyesinde çalışmalarına başlayan
Darü’l-Hikmeti’l-İslâmiyye, Mütareke Dönemi süresince bir yüksek danışma kurulu
olarak hizmet verdi. Kurulun görevi, dini gerçekleri ve İslâmi kavramları
yaptığı yayınlarla halka anlatmaktı. Bir diğer görevi, savaşların halk üzerinde
yarattığı ahlâki çöküntüyü kısmen de olsa giderebilmekti.

Örgütün yapısı, üstlenmiş olduğu
görevlerle paralel olarak üç encümene ayrılmıştı. İlmi görevler diye sınıflanan
işler kelâm encümenine, İslâmi hükümlerle ilgili çalışmalar fıkıh encümenine,
İslâmi amaç ve faziletlerle ilgili çalışmalar da ahlâk encümenine verilmişti.
Daire, ayrıca “Ceride-i İlmiyye” adıyla çıkartmış olduğu resmi bir yayınla,
Meşihat Dairesi’nin gerçekleştirmiş olduğu düzenlemeleri halka duyurmaktaydı.
Merkez teşkilatının örgütlenmesinin ardından bir de müftülerin başkanlığında
örgütlenen taşra teşkilatı kuruldu. Burada amaç, köylerde yaşayan halkı ahlâki
yönden düzeltmek için hocalara emir ve talimatlar vermekti.

Daire, bütün gayretlerine rağmen
eleştirilere hedef olmaktan da kurtulamadı. Kuruluş amacı mükemmel olduğu
halde, yeterince çalışmadığı, nizamnamesinde yer alan hususları gereğince
yerine getiremediği gibi gerekçelerle şiddetle eleştirildi. Saltanatın
kaldırılmasının ardından, 4 Kasım 1922 tarihinde, son toplantısını yaptı ve 18
Kasım 1922’den itibaren çalışmaları sonlandırıldı.

Kuruluş
amacı, üstlenmiş olduğu görevler ve çalışma şekli itibariyle alanındaki tek
kurum olarak niteleyebileceğimiz bu daire, gerek dönemin basını, gerek kendi
çıkarttığı yayın organı, gerekse arşiv belgeleri üzerinden detaylı bir
incelemeye tabii tutularak, dönem üzerindeki etkileri ortaya koyulmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Darü’l-Hikmeti’l-İslâmiyye, Meşihat Dairesi

Kaynakça

• Albayrak, S. (1992). Son Devrin İslâm Akademisi, İstanbul.A. R. (1919). “Müslümanlığa ve Müslümanlara Kimler Yar Olacak”, Sebilürreşad, C. 17, Aded: 437-438, 24 Zilkade 1337, 21 Ağustos 1335,“Ahlâk Komisyonu”, (1919). Yeni Tasvir-i Efkâr, No: 2826, 28 Ağustos 1335.Akman Z. (2009). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Bir Üst Kurul, Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye, Ankara.Alemdar, (1920). 2836, 9 Haziran 1336.Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dosya Usulü İradeler Tasnifi, Dosya No:37.Ceride-i İlmiye, (1332). I/1; (1333). II/14; (1336). IV/36; (1337). IV/41, 46; (1338), V/49, 51, 52; “Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye Hakkında”, (1919). Sebilürreşad, C. 17 Aded: 421-422, 13 Ramazan 1337, 12 Haziran 1335.“Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye’de Ahlâk ve Vezaif-i İslâmiyye Komisyonu”, (1919). Yeni Tasvir-i Efkâr, No: 2825, 27 Ağustos 1335.“Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye’nin Mühim Bir Müracaatı”, (1919). Sebilürreşad, C. XVI, Aded: 406-407, 16 Recep 1337, 17 Nisan 1335. “Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye Riyaset-i Fazilânesine”, (1920). İtisam, Sayı: 61, 7 Cemazi-el-evvel 1338, 29 Kanun-ı sani 1336.“İstanbul’da Gördüklerim”, (1922). Peyam-ı Sabah, No:11636, 12 Nisan 1338.İttihad ve Terakki Cemiyeti, (1332). İstanbul.…. Kazası Müftüsü, (1919). “Bir Müftünün Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye’ye Mühim Cevapnamesi”, İtisam, Sayı: 56, 1 Rebi’ülahir 1338, 25 Kanun-ı evvel 1335.… Kazası Müftüsü, (1920). “Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye ye Dini ve Ahlâki Bir Rapor”, İtisam, Sayı: 68, 26 Cemazi’el-ahir 1338, 18 Mart 1336.Meclis-i Mebusan Encümen Mazbataları ve Levâyih-i Kanuniyye, (1992). Devre: 3, İçtima Senesi: 3, C. I, Ankara.Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, (1991). Devre: 3, İçtima Senesi. 4, C. II, Ankara.Sebilürreşad, (1918). C. XV, S. 365, 15 Ağustos 1334.Şerafettin Efendi, (1918). “Dârü’l-Hikmeti’l İslâmiyye’nin Küşadı Münasebetiyle”, İslâm Mecmuası, S. 61. 29 Ağustos 1334.Tanin, (1918). 3474, 13 Ağustos 1334; 3478, 17 Ağustos 1334; Tasvir-i Efkâr, (1919). 2825, 27 Ağustos 1335.Tasvir-i Efkâr, (1919). 2896, , 9 Teşrin-i Sani 1335.Yakut, E. (2010), “II. Meşrutiyet Dönemi’nde Din-Devlet, Din-Siyaset İlişkilerini Yeniden Düzenleme Çabaları”, XIV. Uluslararası Türk Tarih Kongresi ve Kongre’ye Sunulan Tebliğler, 9-13 Eylül 2002, C.5, Ankara.Yakut, E. (2005). Şeyhülislâmlık. Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, İstanbul.Yunus Nadi, (1918). “Siyasiyat: Meşihat’da Yeni Teşkilât”, Tasvir-i Efkâr, No:2349, 22 Kanun-ı Sani 1334.