Birth Mother and Stepmother in Hizan (Bitlis) Fairy Tales

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 521 - 539, 21.09.2025

Leyla Kaplan

https://doi.org/10.21600/ijoks.1718445

Öz

Fairy tales are one of the oral narrative genres that transmit the value judgments, cultural codes, morality, roles and stereotypes of men and women from generation to generation.In this genre, which is rich in imaginary and extraordinary features, heroes are humans, animals and supernatural beings.This study focuses on the representations of birth mother and stepmother figures in fairy tales commonly known in Hizan district of Bitlis province. Eighteen fairy tale examples were used in the study. It is possible to list the fairy tales used for the study as follows: Edlê û Ebbas, Dirkê, Herdemcan, Hespa Xwelîyê, Mîrza Miheme û Şêx Sînem, Ehmedê Beyrema, Mîrza Miheme û Qîza Qarqarê Çînê, Şengê Pêngê Alîçengê, Şengê Pengê, Zengilo Mengilo, Çêleka Zêrî, Fatma Xanim û Lêvreş, Dêmarî, Eyşê û Mamê Hirç, Dara Leyl û Reqqasê, Kalikê Têş, Mîrza Miheme, Nîsko. The primary condition for the study was that these fairy tales should have mother and/or stepmother characters. Content analysis, one of the qualitative research methods, was used in the study. The aim of the study is to reveal how these two female figures are frequently encountered in the fairy tales specific to the Hizan region. In general, stepmothers are jealous, malicious, mistreating their stepchildren and self-interested characters, while birth mothers are compassionate, caring, protective, sacrificial and selfless characters. The most striking finding in this study is that in some cases, birth mothers may exhibit negative attitudes towards the children of others and turn into negative figures. These mothers appear in fairy tales as witches. This situation is important in terms of showing that the mother figure in fairy tales is not fixed but variable.

Anahtar Kelimeler

fairy tale , birth mother , stepmother , Bitlis , Hizan , witch.

Kaynakça

• Alkan, A. (2003). Çîroka rovî û gur. Stenbol: Elma.
• Akıncı, A. & Gürhan, N. (2024). Toplumsal değişme ve annelik ilişkisi üzerine sosyolojik bir çalışma: Konya
• örneği. Şarkiyat, 16(1), 1-17. DOI: https://doi.org/10.26791/sarkiat.1465365
• Akyol, H. (2000). Çîrokên kurdî Senem Xanim. Stenbol: Enstituya Kurdî ya Stenbolê.
• Akyol, H. (2006a). Ji zargotina kurdî. Stenbol: Do.
• Akyol, H. (2006b). Keçelikê Serdar. Stenbol: Do.
• Ankaralı, F. (2025). Masallarda üvey annelik: Derleme çalışması. Akademik Platform Eğitim ve Değişim Dergisi, 8(1), 65-83.
• Arda, A. (2010). Hirç û pirç. Stenbol: Doz.
• Aslantürk, H. & Kılıç, A. K. (2020). Üvey aileye sahip gençlerde aile aidiyeti: Nitel bir analiz. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(3), 1171-1189.
• Atlı, H. (2023). Vekolineke berawirdî di navbera Şengilo û Mengiloya Heciyê Cindî û Gur û Heft Karikên Biçûk a Birayên Grimm de. The Journal of Mesopotamian Studies, 8(2), 159-170. DOI: https://doi.org/10.35859/jms.2023.1343756
• Bedirxan, C. A. (2009). Ferheng (Kurdî-Kurdî). Stenbol: Avesta.
• Bozarslan, M. E. (2000). Gurê bilûrvan. Stenbol: Deng.
• Bozarslan, M. E. (2006). Pepûk. Diyarbakır: Deng.
• Çetin, A. & Kaplan, L. (2025). Mardin Artuklu Üniversitesi Türkçe ve Arapça sosyoloji bölümü öğrencilerinin toplumsal cinsiyet algıları: Karşılaştırmalı bir araştırma. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(1), 51-73.
• Çetin, N. (2003). Pixço. Stenbol: Perî.
• Çolpan, R. (2007). Çîrokên gelî. Stenbol: Weşanên Dozê.
• Demir, R. (2020). Üvey anne ile Fatma masalının psikanalitik yöntemle incelenmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 499-512. DOI: https://doi.org/10.30561/sinopusd.753323
• Deniz, H. (2013). Ji çîrok û çîvanokên kurdan. Stenbol: Aram.
• Elçin, Ş. (1986). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Farîzov, I. O. (1994). Türkçe-Kürtçe sözlük. Ankara: Özge.
• Fidan, M. (2014). Çîrokên gelêrî ji herêma Botan. Stenbol: Berbang.
• Grûba Xebatê ya Vateyê (2001). Ferhengê tirkî-kirmanckî (zazakî). Stenbol: Weşanxaneyê Vateyî.
• Îzolî, D. (2007). Ferheng (kurdî-tirkî, tirkî-kurdî). Amed: Weşanên Deng.
• Jung, C. G. (2019). Dört arketip. (Çev. Zehra Aksu Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kan, G. (2024). Li dor zayend û netewe(tî)yê jina kurd di berhemên Eliyê Evdilrehmanî da. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 89-111. DOI: https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1486817
• Kaplan, L. (2018). Di çîrokên Hîzanê da motîfa dê. Teza Lîsansa Bilind, Wan: Zanîngeha Wan Yüzüncü Yılê, Enstituya Zimanên Zindî.
• Kasımoğlu, S. (2022). Türk masallarında anne motifinin psikanalitik çözümlemesi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(39), 743-753. DOI: https://doi.org/10.12981/mahder.1133980
• Kaval, Y. (2024). Nardaniye Hanım masalında narsisistik karakter analizi. Folklor/Edebiyat, 30(119), 689-708. DOI: https://doi.org/10.22559/folklor.2672
• Keskin, N. (2019). Folklor û edebiyata gelêrî. Stenbol: Avesta.
• Kunos, İ. (2001). Türk halk edebiyatı. Ankara: Akçağ.
• Kurt, B. (2021). Öksüz Kız masalının Max Lüthi’nin stil analizi yöntemine göre değerlendirilmesi. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(24), 434-448.
• Pertev, R. (2008). Zarok û çîrok. Stenbol: Weşanên Dozê.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt masalları. Ankara: Akçağ.
• Sakaoğlu, S. (2007). Masal araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sarpkaya, S. (2019). Samed Behrengi’nin eserlerinde çocuk. Mecmua, (7), 62-73.
• Subaşı, K. (2024). Tipolojîya dem û cihî ya çîrokên gelêrî yên kurdî. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(29, 411-432. DOİ: https://doi.org/10.18506/anemon.1415302
• Subaşı, K. (2025). Peywendîya çîrokên gelêrî û zarokan di gel pêşnîyazeke rêbazên xwendinê yên çîrokan. International Journal of Kurdish Studies, 11(1), 21-37. DOİ: https://doi.org/10.21600/ijoks.1605278
• Suvağci, İ. (2021). Zayenda civakî di lorîyên kurdî da. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 763-770. DOI: https://doi.org/10.18506/anemon.819298
• Taner, N. (1988). Masal araştırmaları. İstanbul: Art-San.
• Taş Çetin, F. (2024). Kuşaklararası annelik ve çocuk yetiştirme deneyimleri: Mardin örneği. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turhan Tuna, S. (2014). Türk masallarının varoluşçuluk açısından incelenmesi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları.
• Turgut, H. (2008). Türkçe-Zazaca sözcük. İstanbul: Do.
• Xamo, Z. (2014). Hebû tunebû antolojîya çîrokên zarokan. Stenbol: Rupel.
• Yıldız, A. (2017). Hunera vegotina bedew a devkî û nivîskî 1. Stenbol: Lorya.
• Yıldız, A. (2019). Li gor rêbaza Vladimir Propp analîza çîrokeke kurmancî. Nubihar Akademi, 11, 11-45.
• Zinar, Z. (2013). Kewê çîrokbêj. Wan: Sîtav.