Çağdaş Türk Çocuk Edebiyatı Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 118 - 145, 28.10.2025

Özlem Kanat

https://doi.org/10.53046/ijotem.1805932

Öz

Bu çalışmanın amacı, çağdaş Türk çocuk edebiyatının gelişim çizgisini betimlemektir. Bu amaçla, 1914-2008 tarihleri arasında yayımlanan çocuk kitaplarından 52 tanesi uzman görüşüne başvurularak dönemsel özellikleri yansıtma önceliğine göre seçilmiştir. Seçilen bu kitaplar, çocuk edebiyatının temel değişkenleri (konu, ileti, kahraman, dil ve anlatım) bağlamında incelenmiştir. İnceleme sonucunda aşağıdaki bulgu ve sonuçlara ulaşılmıştır: 1930'larda kahramanlık, ulusal değerler ve eğitim; 1960'larda toplumculuk, dayanışma ve toplumsal değerler; 1980 sonrasında duygular, doğa ve çocuk, çocuk edebiyatı ürünlerinin konuları arasında sıralanabilir. 1930'larda iyi yurttaş olma, 1960'larda dayanışma bilincini geliştirme, 1980 sonrasında mutlu olma, bireyselleşme gibi öğelere dayanan iletiler belirginleşmiştir. Bu bağlamda kahramanlarda da benzer değişimler saptanmıştır. Öte yandan 1930'larda dil ve anlatımda, Dil Devriminin etkisi açıkça görülmektedir. 1930 sonrası da aynı etkiden söz etmek olanaklıdır. Sonuç olarak 1914'ten 2008'e çağdaş Türk çocuk edebiyatında "gelişim" olarak nitelendirilebilecek belirgin bir değişim çizgisinin varlığından söz edilebilir.

Anahtar Kelimeler

çocuk edebiyatı , konu , ileti , kahraman , dil ve anlatım

A Study on Contemporary Turkish Children's Literature

Öz

The purpose of this research is to describe the line of development of the modern Turkish children's literature. To this end, 52 of the children's books that were published between 1914 and 2008 were selected based on expert opinion by giving priority to those that reflect the characteristics of the period. The selected books were examined in terms of the basic variables (topic, message, character, language and expression) of children's literature. As a result of the examination, the following findings and results were obtained: Heroism, national values and education in the 1930s; socialism, solidarity and national values in the 1960s; and emotions, nature and child in the post-1980 period can be listed among the topics of children's literature products. The messages come into focus which are based on such elements as good citizenship in the 1930s; the development of the sense of solidarity in the 1960s; and happiness and individualization in the post-1980 period. In this respect, similar changes are detected in characters as well. On the other hand, the effect of the Language Reform can be obviously seen on language and expression in the 1930s. It is also possible to talk about the same effect in the post-1930 period. As a result, it can be said that there exist a remarkable line of change that can be characterized as "development" in modern Turkish children's literature from 1914 to 2008.

Anahtar Kelimeler

children's literature , thema , message , language and expression.

Kaynakça

• Akşin, S. (2004). Ana çizgileriyle Türkiye’nin yakın tarihi. Kırlangıç Yayınları.
• Alpay, M. (1980). Türk Çocuk Edebiyatı. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (8–9), 167–175.
• Alpay, M. (1983). Türk Çocuk Yayınları-Geçmişi ve Bugünü. In Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı. Tekin Yayınevi.
• Aslan, C. (2006). Yazınsal nitelikli çocuk kitaplarının çocuğun okuduğunu anlama ve yazılı anlatım becerilerine etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslan, C. (2007). Dünyada ve Türkiye’de Çocuk Edebiyatının Tarihsel Gelişimi. In Z. Güneş (Ed.), İlköğretimde Çocuk Edebiyatı. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Aytaç, G. (2003). Genel edebiyat bilimi. Say Yayınları.
• Baraz, T. (1979). Çocuk Yazını Sorunlarına Yaklaşım. Türk Dili Dergisi. Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, (331), 290–291.
• Bek, K. (2008). Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) Döneminde Eleştiri. In M. Rifat (Ed.), Bizim Eleştirmenlerimiz (pp. 51–67). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Binyazar, A. (2007). Çocuk Kitaplarında Yazınsallık. In S. Sever (Ed.), 2. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (pp. 609–611). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Bulut, F., & Şimşek, Ş. (2023). Çocuk edebiyatı ve çevresel bilinç [Children's literature and environmental consciousness]. In Çocuk edebiyatı [Children's literature] (pp. 113–138). Akademisyen Yayınevi. Büyüktürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi Yayınları.
• Çıkla, S. (2005). Tanzimattan Günümüze Çocuk Edebiyatı ve Bazı Öneriler. Hece Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, (104–105), 89–107.
• Demiray, K. (1977). Çocuklar ve Kitaplar Üstüne. Türk Dili Dergisi. Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, (304).
• Dilidüzgün, S. (2000). Çocuk Kitaplarında Yazınsal Nitelik. In S. Sever (Ed.), 1. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu-Sorunlar ve Çözüm Yolları (pp. 253–267). Ankara Üniversitesi TÖMER Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2004). Çağdaş çocuk yazını-Yazın eğitimine atılan ilk adım. Morpa Kültür Yayınları.
• Dilidüzgün, S. (2006). Eğitim Gerçeği Açısından “100 Temel Eser Tartışmaları”. Varlık Dergisi, (1189), 23–26.
• Elkind, D. (1999). Çocuk ve toplum. (D. Öngen, Trans.). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Erdoğan, F. (1994). Toplumsal Tarihimizde Çocuk Edebiyatının Yeri. In B. Onur (Ed.), Toplumsal tarihte çocuk (pp. 85–91). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Fuat, M. (2008). Tevfik Fikret. Yapı Kredi Yayınları.
• Gander, M. J., & Gardiner, H. W. (2001). Çocuk ve ergen gelişimi. (A. Dönmez, N. Çelen, & B. Onur, Trans.; B. Onur, Ed.). İmge Yayınevi.
• Göktürk, A. (2006). Sözün ötesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Göktürk, A. (2007). Okuma uğraşı. Yapı Kredi Yayınları.
• Gültekin, A. (2000). 1960-1990 Yılları Arasında Türk Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Konu Sorunu. In S. Sever (Ed.), 1. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu Sorunlar ve Çözüm Yolları (pp. 295–305). Ankara Üniversitesi TÖMER Yayınları.
• Huck, C. S., Hepler, S., & Hickman, J. (1989). Children’s literature in the elementary school. Brown and Benchmark Publishers.
• Hunt, P. (1994). An introduction to children’s literature. Oxford University Press.
• İpşiroğlu, Z. (2007). Çocuk Yazını Eleştirisi. In S. Sever (Ed.), 2. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (pp. 173–176). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1994). Türkiye’de Değişen Aile ve Çocuğun Değeri. In B. Onur (Ed.), Toplumsal tarihte çocuk (pp. 31–38). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kantemir, E. (1979). Çocuk Kitapları Sorunu. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 12(1), 191–202.
• Kavcar, C. (1972). Tevfik Fikret’in Eğitimciliği ve Yeni Mektep. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(3), 111–136.
• Kavcar, C. (1993). Yeni Türk Edebiyatı Öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 26(1), 29–38.
• Kavcar, C. (1999). Edebiyat ve eğitim. Engin Yayınları.
• Kavcar, C. (1999a). Yetmiş Beş Yılda Türk Çocuk Şiiri. In B. Onur (Ed.), 2. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Kitabı (pp. 229–236). Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Kaya, Z. (2007). Türkçe Ders Kitaplarındaki Metinlerin Türsel/Yazınsal Niteliği. In S. Sever (Ed.), 2. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (pp. 83–90). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Kepenekci, K. Y., & Aslan, C. (2011). Okulöncesi döneme seslenen kitaplarda çocuk hakları. ÇOGEM Eğitim, Araştırma ve İnceleme Dizisi 1.
• Keskin Ünlü, F. (2025). Çocuk edebiyatında bir ekolojik ütopya örneği: Parbat Dağı'nın Esrarı [An ecological utopia example in children's literature: The Mystery of Mount Parbat]. The Journal of Academic Social Science (ASOS Journal), 13(167), 174–188. https://doi.org/10.29228/ASOS.82484
• Kür, İ. (1978). Çocuk İçin Yazmak. Türk Dili Dergisi, (332), 262–264.
• Levend, A. S. (2011). Türk dilinin gelişme ve sadeleşme evreleri. Dil Derneği Yayınları.
• Moran, B. (2008). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İletişim Yayınları.
• Neydim, N. (2006). Çocuk Edebiyatının Durumu ve Yüz Temel Eser Üzerine. Varlık Dergisi, (1189), 3–7.
• Oktay, A. (1993). Cumhuriyet dönemi edebiyatı 1923-1950. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Onur, B. (1994). Sunuş. In B. Onur (Ed.), Toplumsal tarihte çocuk (pp. 1–7). Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Öz, E. (1982). Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı. In A. Nesin, N. Tuç, K. Ertop, E. Öz, & K. Özer (Eds.), Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı (Vol. 1, pp. 557–561). Nesin Vakfı Yayınları.
• Özdemir, E. (1976). Çocuklar İçin Yazmak. Varlık Dergisi, (825).
• Özdemir, E. (1983). Okuma sanatı-Nasıl okumalı neler okumalı. Varlık Yayınları.
• Postman, N. (1995). Çocukluğun yokoluşu. (K. İnal, Trans.). İmge Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, A. (2008). Edebiyat sözlüğü. Can Yayınları.
• Ronan, C. A. (2003). Bilim tarihi. (E. İhsanoğlu & F. Günergun, Trans.). Tübitak Yayınları.
• Rudd, D. (2005). Understanding Children’s Literature. In P. Hunt (Ed.), Understanding children’s literature (2nd ed., pp. 15–29). Routledge.
• Sartre, J.-P. (2005). Edebiyat nedir. (B. Onaran, Trans.). Can Yayınları.
• Sever, S. (1997). Tevfik Fikret ve Çocuk Şiirleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 29(1), 31–47.
• Sever, S. (2000). Çocuk Kitaplarında Dilsel ve Görsel Duyarlık. In S. Sever (Ed.), 1. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumu-Sorunlar ve Çözüm Yolları (pp. 631–646). Ankara Üniversitesi TÖMER Yayınları.
• Sever, S. (2000a). Mo’nun Gizemi’nin Yazınsal ve Eğitsel Özellikleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 33(1), 29–38.
• Sever, S. (2004). Anadili Öğretiminin Temel Bir Aracı: Yazınsal Nitelikli Çocuk Kitapları. In M. Artar (Ed.), Cumhuriyet’in 80. yılında disiplinlerarası bakışla Türkiye’de çocuk 15-17 Ekim 2003 (pp. 223–236). Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Sever, S. (2007). Çocuk Kitaplarında Bulunması Gereken Temel Özellikler. In Z. Güneş (Ed.), İlköğretimde çocuk edebiyatı. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Sever, S. (2007a). Çocuk Edebiyatı Öğretimi Nasıl Olmalıdır? In S. Sever (Ed.), 2. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (pp. 41–56). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Sever, S. (2009). Türkiye’deki, Bilimsel ve Sanatsal Nitelikli Çocuk Edebiyatı Etkinliklerine İlişkin Genel Bir Değerlendirme. In A. Afacan (Ed.), Çocuk ve okuma kültürü sempozyumu- 24-25 Mayıs 2008 (pp. 15–26). Eğitim Sen Yayınları.
• Sever, S. (2010). Çocuk ve edebiyat. Tudem Yayıncılık.
• Şirin, M. R. (1998). 99 soruda çocuk edebiyatı. Çocuk Vakfı Yayını.
• Tan, M. (1994). Çocukluk, Dün ve Bugün. In B. Onur (Ed.), Toplumsal tarihte çocuk (pp. 11–30). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Turan, L. (2006). Violance and death stories of war period Ömer Seyfettin. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED493901.pdf
• Yılmaz, O., & Yakar, Y. M. (2018). Türk çocuk edebiyatında sorun odaklı yaklaşım [A problem-focused approach in Turkish children's literature]. Çocuk ve Medeniyet Dergisi, 2(2), 29–42.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, B. (2011). Okuma Kültürü: Ankara Örnekliğinde Sosyolojik Bir Yaklaşım. Okuma Kültürü Sempozyumu. Eğitim Sen Yayınları.
• Books Reviewed Çalapala, N., & Çalapala, R. (1933). 87 Oğuz. İkbal Kütüphanesi.
• Fikret, T. (1914). Şermin. Kanaat Matbaası.
• Kozanoğlu, A. Z. (1935). Gültekin. Türkiye Yayınevi.
• Öniz, H. B. (1936). Köprü Altı Çocukları. Muallim Ahmet Halit Kitabevi.
• Safa, P. (Server Bedi). (1935). Cingöz'ün ziyafeti. Güven Yayınevi.
• Tezel, N. (1943). Çocuk masalları. Berkalp Kitabevi.
• Yesari, M. (1930). Bağrıyanık Ömer. Kanaat Kütüphanesi.
• Yücel, H. Â. (1937). Sizin İçin - Çocuklarıma Şiirler. Ülkü Basımevi