Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Bütçe Hakkı ve Kanunu

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 26, 24.07.2020

Ferhat Akbey

https://doi.org/10.30927/ijpf.676534

Cited By: 6

Öz

Türkiye, 24 Haziran 2018 Cumhurbaşkanlığı seçimi ile fiilen ve resmen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemine geçmiştir. Yeni sistemde Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve Kesinhesap Kanunu ancak Cumhurbaşkanınca Parlamentoya “teklif” edilebilmekte; lâkin ilginç biçimde yine Cumhurbaşkanının nihai onayına gitmektedir. Bu sistemde Cumhurbaşkanının siyasi parti genel başkanı olmasının önünde bir engel de bulunmadığından; sistem, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bütçe hakkına ve ayrıca Cumhurbaşkanının da maliye politikası hakkına, olumsuz etkide bulunabilme potansiyeli taşımaktadır. Bütçede hükûmetin bölümler arası aktarma yetkisinin genişletilmesi, hatta bu süreçte Meclis’in sahip olduğu yetkinin Anayasal dayanağının ortadan kaldırılması ciddi bir risk teşkil etmektedir. Yine Meclis adına Cumhurbaşkanlığını denetleyen Sayıştay Başsavcısının Cumhurbaşkanınca atanması ve görev süresinin Cumhurbaşkanının süresi ile aynı olması, bütçe denetiminin “siyasallaşma” riskini beraberinde getirmektedir. Bu sistemde, Cumhurbaşkanı yürütmenin hem hukuki hem de fiili olarak başında bulunmaktadır. Yani maliye politikasının başarısından da Cumhurbaşkanı sorumludur. Oysa Meclis Bütçe Komisyonunun, Merkezi Yönetim Bütçesi üzerinde neredeyse sınırsız değişiklik yetkisine sahip olması ve yeni sistemde de Cumhurbaşkanının bütçe kanununu veto yetkisi olmaması, Cumhurbaşkanına ait maliye politikasının Meclis tarafından tıkanması tehlikesini de bünyesinde barındırmaktadır. Çalışmada, özellikle temsili demokrasi bağlamında Parlamentonun bütçe hakkı çerçevesinde, yeni hükûmet sisteminin bu potansiyel sorunları ele alınmış ve çözüm önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi, Bütçe Hakkı, Bütçe Kanunu

Power of Purse and Budget Act under the Presidential Government System

Öz

Turkey has switched from Parliamentary Government System to Presidential Government System virtually with the 10 August 2014 presidential elections, legally and partially with the 16 April 2017 referendum, and officially with the 24 June 2018 presidential elections. Hereafter, in this new system, Central Government Budget Bill and Final Accounts Bill can only be proposed by the President to the Parliament; however interestingly, then these bills are finally approved by the same President after they pass the parliamentary processes. Because the fact that there are nevermore obstacles on the President to be an official political party leader, the system has some potentials to exhibit hazardous effects on the Turkish Grand National Assembly’s power of the purse, on the sovereignty of the nation, and also on the President’s fiscal policy discretions. Expansion of the right of the executive branch to make transfers between sections of the budget, and even the abolishment of Constitutional ground for the parliament’s jurisdiction to make such transfers exhibit a serious risk on the power of the purse. Furthermore, the appointment of the Attorney General of the Audit Court (that also audits the Presidency on behalf of the Parliament) by the President and the limitation of his/her tenure by the President’s term of office, bring a “politization” risk for the audit of the budget. Another risk is that the President has nothing to do against the authority of the Budget Commission to make almost infinite changes on the Budget of the President, which is the main apparatus to apply his/her fiscal policy; because s(he) has no right to veto these changes. In this study, in the context of representative democracy and within the framework of Parliament’s power of purse, these potential problems of the new government system are evaluated and resolutions are offered.

Anahtar Kelimeler

Presidential Government System, Power of Purse, Budget Act

Kaynakça

• Akbey, F. (2014). “Kamu Bütçesinde Yapı-Araç Uyuşmazlığı: Kuramsal Analiz”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 24, 18-40.
• Avci, M. A. (2015). “Yasamanın Birincil Güçlü Silahı Bütçe Hakkı: Teorik Bir Yaklaşım”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 69-80.
• B., F. (1930). Bütçe ve Muhasebe-i Umumiye İzahları, Damga Matbaası, Ankara.
• Bacon, R. (2008). “Parlamentonun Denetim ve İzleme Fonksiyonları: İngiltere Deneyimi”, Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü (Uluslararası) Sempozyumu, 8-9 Ekim 2008, Afyonkarahisar, Bildiri ve Makaleler Kitabı, 229-246.
• Batırel, Ö. F. (1987). Kamu Bütçesi, M.Ü. Nihad Sayar Yayın ve Yardım Vakfı Yayın No: 414-648, İstanbul.
• Cox, G. W. (2012). “The Power of Purse and the Reversionary Budget”, http://pscourses.ucsd.edu/ps200b/Cox%20The%20power%20of%20the%20purse%20and%20the%20reversionary%20budget.pdf (13.09.2018).
• Çağan, N. (2008). “Modern Bütçe Sürecinde Parlamento’nun Rolü”, Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü (Uluslararası) Sempozyumu, 8-9 Ekim 2008, Afyonkarahisar, Bildiri ve Makaleler Kitabı, 183-192.
• Edizdoğan, N. & Çetinkaya, Ö. (2014). Kamu Bütçesi, Ekin Yayınevi, Bursa.
• Erçin, C. (1937). Hukukî Bakımdan Bütçe, Hapisane Matbaası, Ankara.
• Erçin, C. (1938). Bütçe Nazariyat ve Tatbikatı, Devlet Basımevi, İstanbul.
• Feyzioğlu, B. N. (1969). Nazari, Tatbiki, Mukayeseli Bütçe; İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Döner Sermaye Basımevi, İstanbul.
• Gürsoy, B. (1981). Kamusal Maliye İkinci Cilt: Bütçe, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayın No: 481, Sevinç Matbaası, Ankara.
• Mutluer, K.; Öner, E. ve Kesik A. (2005). Bütçe Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: 99, İstanbul.
• Pelin, F. (1944). Finans İlmi: Bütçe, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayın No: 22, Akgün Matbaası, İstanbul.
• Selen, U. & Tarhan, B. (2014). Türkiye’de Bütçe Hakkı Algısı, Uşak Üniversitesi Yayını, Uşak.
• TBMM Zabıt Ceridesi (Yirmi Dördüncü İçtima), Devre: II, Cilt:8, İçtima Senesi: II, 30.3.1340 (30.3.1924), https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c008/tbmm02008024.pdf (19.09.2018).
• Tüğen, K. (2018). Devlet Bütçesi, Bassaray Matbaası, İzmir.
• Wehner, J. (2006). “Assessing the Power of the Purse: An Index of Legislative Budget Institutions”, Political Studies, 54, 767-785.
• YÜKSEL, N. (2007). “Türk Anayasa Yargısında Arındırma(ma) Sorunu: Bütçe Yasası ve Anayasa Yargısı”, Yasama Dergisi, 6, 113-156.
• Mevzuat: 2018/3 Sayılı Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usûllerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Kararname Numarası: 3): http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-3.pdf (16.04.2019).
• 2018/5 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/08/20180809-11.pdf (15.04.2019).
• 6761 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/11/20161124-8..htm (25.12.2018).
• 703 sayılı Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname: http://www.mevzuat.gov.tr/pdff.png [Erişim: 08/03/2019].
• İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar (31.12.2005 tarih ve 26040 sayılı RG): http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.9813&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=%C4%B0%C3%A7%20Kontrol%20ve%20%C3%96n%20Mali%20Kontrole%20%C4%B0li%C5%9Fkin%20Usul%20ve%20Esaslar (25.08.2018).
• Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu: http://www.mevzuat.gov.tr/Metin1.Aspx?MevzuatKod=1.5.5018&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=5018&Tur=1&Tertip=5&No=5018 (25.02.2019).
• Muhasebe-i Umumiye Kanunu (mülga): http://www.mevzuat.gov.tr/pdff.png (26.05.2018).
• T.C. Anayasası, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf (24.07.2019).
• TBMM İçtüzüğü: https://www.tbmm.gov.tr/docs/ictuzuk.pdf (27.09.2018).
• Anayasa Mahkemesi Kararları: E.: 2012/102 K.: 2012/207 sayılı Karar (2/04/2013 tarih ve 28606 sayılı RG): http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/04/20130402M1-4.htm (05.08.2019).
• E.:2011/21 K.:2013/36 sayılı Karar (6.03.2014 tarih ve 28933 sayılı RG): http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/03/20140306-12.htm (05/08/2019).