Sosyal Parafiskal Yük, Olgusal Bağlantılar ve Türkiye’de Görünümü

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 23 - 44, 30.06.2023

Mehmet Bulut

https://doi.org/10.30927/ijpf.1099387

Öz

Bu çalışmada, sosyal parafiskal yük kavramının teorik çerçevesinin belirlenmesi, bu kavramı etkileyen ve bu kavramdan etkilenen olguların ortaya konulması ve Türkiye’de sosyal parafiskal yük seviyesinin ne düzeyde olduğuna ilişkin verilerin paylaşılıp değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Sosyal parafiskal yük kavramı rakamsal olarak ortaya konulabilse de asıl önemli olan husus bu yükün hissedilme derecesidir. Bu noktada sosyal güvenlik sisteminin finansal yapısı, kayıtdışı istihdam düzeyi, prim affı/yapılandırmaları, yaptırımlar, işsizlik düzeyi gibi hususlar sosyal parafiskal yükü etkileyen önemli olgular olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de sosyal parafiskal yükün özellikle işverenler üzerindeki etkisini azaltmak ve böylece özellikle kayıtdışı istihdam ve işsizliğin önüne geçmek amacıyla istihdam teşvikleri etkin olarak kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Parafiskal Gelir, Sosyal Parafiskal Yük, Sosyal Güvenlik, Kayıtdışı İstihdam, İstihdam Teşvikleri

Social Parafiscal Burden, Factual Connections and Outlook in Türkiye

Öz

In this study, it is aimed to determine the theoretical framework of the concept of social parafiscal burden, to reveal the facts that affect this concept and to be affected by this concept, and to share and evaluate the data on the level of social parafiscal burden in Turkey. Although the concept of social parafiscal burden can be put forward numerically, the most important thing is the degree of feeling this burden. At this point, issues such as the financial structure of the social security system, the level of unregistered employment, premium amnesty/structuring, sanctions, unemployment level appear as important facts affecting the social parafiscal burden. In Turkey, employment incentives are used effectively in order to reduce the impact of the social parafiscal burden on employers and thus to prevent unregistered employment and unemployment.

Anahtar Kelimeler

Social Parafiscal Income, Social Parafiscal Burden, Social Security, Informal Employment, Employment Incentives

Kaynakça

• Akalin, G. (2021). “OECD Ülkelerinde Vergi Takozu ve İşsizlik İlişkisi”, Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 7(1), 37-49.
• Akdoğan, A. (2016). Kamu Maliyesi, 5. Baskı, Gazi Büro Kitabevi, Ankara.
• Akıncı, A. & Atalay, M. (2021). “Türkiye’de Vergi Yükü ile Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Arasındaki İlişki: Fourier Yaklaşımı”, Sayıştay Dergisi, 32(121): 127-152.
• Aksoy, Ş. (2011). Kamu Maliyesi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• Arıcı, K. (2015). Türk Sosyal Güvenlik Hukuku, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Attinasi, M. G., Berardini, F., De Stefani, R., & Osterloh, S. (2016). The Effects of Labor Income Taxes on Labor Market Performance: An Empirical Analysis, Working Paper, http://www.ijf.hr/upload/files/file/Mihaljek-radovi/Attinasi.pdf, (15.03.2022).
• Ay, A., Sugözü, İ. H. & Erdoğan, S. (2014). “Türkiye’de Vergi Yükünün, Enflasyonun ve Vergi Affı Beklentisinin Kayıt Dışı Ekonomiye Etkisi Üzerine Ampirik Bir Uygulama 1985-2012”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(1), 23-32.
• Ay, H. & Haydanlı, L. (2018). “Kuruluşundan Günümüze Türkiye’de Vergi Yükü ve Gelir Dağılımının Analizi”, Sosyoekonomi, 26(38), 53-70.
• Buyrukoğlu, S. & Küpeli, E, I. (2021). “Vergi Takozu ve İşsizlik Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği”, Politik Ekonomik Kuram, 5(2), 197-208.
• Cinel E. A. (2021). “Dünyada ve Türkiye’de toplam vergi yükü ve ekonomik büyüme üzerindeki etkileri”, The Journal of International Scientific Researches, 6(2), 182-203.
• Çağdaş, Y. (2020). “Türkiye’de Toplam Vergi Yükünün OECD Ülkeleri İle Karşılaştırılması”, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 81-96.
• Çelikay, F. (2017). “Milli Gelirin Vergi Yükü Üzerindeki Etkileri: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı ile Türkiye Üzerine Bir İnceleme (1924-2014)”, Sosyoekonomi, 25(32), 169-188.
• Demir, İ.C. (2013). Türkiye’de Vergi Yükü (Objektif ve Subjektif Yönleriyle), Dora Yayınevi, 1. Baskı, Afyonkarahisar.
• Demir, İ. C. (2016). “Katlanılabilir Vergi Yükü ve Belirleyicileri: Türkiye Üzerine Bir Araştırma”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 79-87.
• Edizdoğan, N. & Giray, F. (2007). Teoride ve Türkiye’de Parafiskal Gelirler, Ezgi Kitabevi, Bursa.
• Eralp, A., Şahin, S. & Çağdaş, Y. (2020). “Vergi Yükü ve Mutluluk İlişkisinin Mekânsal Ekonometrik Modellerle Analizi”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 16(4) , 870-890.
• Gelir İdaresi Başkanlığı (2022). Vergi Yükleri (Brüt) (2009 Bazlı GSYH´ya Göre), https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/VI/GBG/Tablo_12.xls.htm, (24.03.2022)
• Güzel, A., Okur, A. R. & Caniklioğlu, N. (2018). Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul.
• Herekmen, A. (1972). Teoride ve Türkiye’de Parafiskal Gelirler, EİTİA Yayını, No:99/55, Ankara.
• Hodge S. A. & Hickman B. (2018). “The Importance of the Tax Wedge on Labor in Evaluating Tax Systems”, Tax Foundation Primer, https://files.taxfoundation.org/20180913095728/Global-Primer_tax_wedge.pdf, (15.03.2022)
• Kalkınma Bakanlığı (2018). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• Karaş, G. & Selen, U. (2021). “Vergi Yükü, Borç Yükü ve Harcama Yükü İlişkisi: OECD Ülkeleri Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (70), 45-61.
• Kılıçaslan, H. & Yavan, S. (2017). "Türkiye’de Vergi Yükünün Değerlendirilmesi: OECD Ülkeleri ile Karşılaştırma”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13, 33-51.
• Koç, N. & Yandık, F.M. (2018). “Kayıt Dışı İstihdam Ve Vergi Takozunun Türkiye Ve OECD Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Analizi”, International Journal of Disciplines Economics & Administrative Scienves Studies, 4(9), 402-415.
• Koç, N. & Sahin, M. (2020). “Türkiye’de İstihdamın Arttırılmasına Yönelik Teşvik Politikalarının İncelenmesi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(75), 1294-1313.
• Kutbay, H. (2020). “Vergi Yükünün Kayıtdışı Ekonomiye Etkisi: Yükselen Piyasa Ekonomileri İçin Panel Veri Analiz”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 226-239.
• Nadaroğlu, H. (2000). Kamu Maliyesi Teorisi, Beta Yayınevi, İstanbul.
• OECD (2022). https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=REV# (23.03.2022)
• Öncel, T. (1983). Parafiskal Yükümlülükler, Güryay Matbaası, İstanbul.
• Özpençe, Ö. & Mercan, N. (2020). “The Relationship Between Tax Burden And Economic Growth: Turkey Case”, Journal of Business, Economics and Finance, 9(2), 143-154.
• Pempeci, S. & Yavuz, H. (2019). “Seçilmiş OECD Ülkelerinde Parafiskal Yüklerin Gelişimi: Türkiye’ye İlişkin Değerlendirme / Çıkarımlar”, 2. Uluslararası Akademik Öğrenci Çalışmaları Kongresi, İstanbul, 138-147.
• Saraç, T.B. (2015). “Vergi Yükü ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği”, Maliye Dergisi, 169, 21-35.
• SBB (T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), 30.10.1984 tarihli ve 3067 sayılı Kanun gereğince, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 18.07.2019 tarihli 105’inci Birleşiminde onaylanmıştır.
• SBB (T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2021). 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı, 25 Ekim 2021 tarihli ve 31639 Mükerrer Sayılı Resmi Gazete.
• Schneider, F. & Klinglmair, R. (2004). Shadow Economies Around The World: What Do We Know?, IZA Discussion Paper, No. 1043, Germany.
• Stankevičius, E. & Vasiliauskaitė, A. (2014). “Tax Burden Level Leverage on Size of The Shadow Economy Cases of EU Countries 2003-2013”, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 156, 548-552.
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2021). 2020 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2022a). Aylık İstatistik Bülteni, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/aylik_istatistik_bilgileri (23.03.2022)
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2022b). 2021 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
• Sönmez, N. (1979). Maliye Teorisi, E.Ü. İktisat Fakültesi Yayını, No:24, İzmir.
• Tüğen, K. (1993). Parafiskalite ve Parafiskal Gelirler, Anadolu Matbaacılık, İzmir.
• Yenihan, B. (2017). “Bir Sosyal Politika Aracı Olarak Sosyal Güvenlik: Dünya’da ve Türkiye’de Gelişimi Üzerine Bir İnceleme”, Yönetim Bilimleri Dergisi, 15(30), 177-196.
• Yılancı, V., Yavuz, H. & İnce, T. (2019). “Seçilmiş OECD Ülkelerinde Vergi Takozu-İşsizlik İlişkisi”, Maliye Dergisi, 176, 286-297.