Doğal Afetlere İlişkin Mali Risk Yönetiminde Koşullu Yükümlülüklerin Rolü: Çeşitli Ülke Uygulamaları ve Türkiye İçin Öneriler

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 413 - 442, 25.12.2024

Özgür Mustafa Ömür

https://doi.org/10.30927/ijpf.1485294

Öz

Doğal afetler, gerekli planlama yapılmadığı takdirde, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun meydana geldiği ülkelerde önemli mali ve ekonomik risklere neden olmaktadır. Doğal afetlerden kaynaklanan mali risklerin azaltılması amacıyla afet öncesi güçlendirme çalışmaları, afet sonrası müdahale önceliklerinin belirlenmesi ve yerel yönetimlerle risk paylaşımı gibi koşullu yükümlülükler afet yönetiminde etkili bir araç olarak kabul edilmektedir. Afet risk yönetiminde koşullu yükümlülükler, gelişmiş ülkeler başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışma, başta deprem ve sel olmak üzere doğal afet riski yüksek olan Türkiye'de, afetin yol açtığı mali risklere hazırlıklı olmak ve üzerindeki yükü azaltmak amacıyla devletin koşullu yükümlülükleri etkin bir şekilde kullanmasını amaçlamaktadır. Bu bağlamda, çeşitli ülkelerde uygulanan koşullu yükümlülükler incelenecek ve Türkiye için çıkarımlarda bulunulacaktır. Türkiye’de afet öncesi gerekli önlemlerin alınması, afet sonrası ortaya çıkabilecek zararların tazmin edilmesi ve yeniden yapılandırılmanın sağlanması amacıyla hangi adımların atılacağı ve kimlerle işbirliği yapılacağı açık koşullu yükümlülükler ile net olarak belirlenmelidir. Bu doğrultuda devlet kademeleri arasında yetki paylaşımı anlaşmaları yapılmalı, yükümlülüklerin üst sınırının ne olacağı belirlenmeli ve bu sınırın aşılmayacağı açıkça belirtilmelidir. Ayrıca, bireylerin afet önleme tedbirlerini ve risk transferini teşvik edecek şekilde, bireysel hanelerin uğradığı kayıplara yönelik devlet desteği planlanmalıdır. Koşullu yükümlülüklerin azaltılması amacıyla doğal afet sigortası ve afet fonu gibi afet öncesi finansman araçlarının daha yaygın kullanılması için gerekli adımlar atılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Doğal Afetler, Koşullu Yükümlülükler, Afet Sigortaları, Afet Fonları

The Role of Contingent Liabilities in Financial Risk Management for Naturel Disasters: Various Country Practices and Recommendations for Türkiye

Öz

Natural disasters cause significant financial and economic risks in countries where they occur, regardless of their level of development, unless necessary planning is made. In order to reduce the financial risks caused by natural disasters, conditional obligations, including pre-disaster strengthening efforts, determination of post-disaster response priorities and risk sharing with local governments, are considered as an effective tool in disaster management. Contingent liabilities in risk management for disasters are widely used in many countries around the world, especially in developed countries. This study aims to enable the state to use conditional liabilities effectively in order to prepare for the financial risks caused by the disaster and to reduce the burden on it, in Turkey, which has a high risk of natural disasters, especially earthquakes and floods. In this regard, conditional obligations implemented in various countries will be examined and inferences will be made for Türkiye. In Turkey, it should be clearly determined with clear conditional obligations what steps will be taken and with whom to cooperate in order to take the necessary precautions before the disaster, to compensate for the damages that may occur after the disaster, and to ensure rapid restructuring. In this regard, power sharing agreements should be made between government levels, the upper limit of liabilities should be determined and it should be clearly stated that this limit will not be exceeded. Additionally, government support for losses suffered by individual households should be planned to encourage individuals' disaster prevention measures and risk transfer. Necessary steps should be taken to make more widespread use of pre-disaster financial instruments, such as natural disaster insurance and disaster funds, to reduce contingent liabilities.

Anahtar Kelimeler

Natural Disasters, Contingent Obligations, Disaster Insurance, Disaster Funds

Kaynakça

• Kaynakça AFAD (2023). Dünyada ve Türkiye’de Afet Finansmanı. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı.
• Afet ve Acil Durum Müdahale Hizmetleri Yönetmeliği (2022). TC. Resmi Gazete Yayım 24.02.2022. Sayı 31760.
• Afet Yeniden İmar Fonunun Kurulması Hakkında Kanun (2023). Kanun No. 7441. TC. Resmi Gazete Yayım 21.03.2023. Sayı 32.139.
• Altun, T. (2019). “Doğal Afet Önlemlerinin Politik Ekonomisi”, International Journal of Public Finance, 4(1), 75-98. https://doi.org/10.30927/ijpf.585338.
• Avdar, R. & Avdar, R. (2022). “Türkiye’de Yaşanan Doğa Kaynaklı Afetlerin Sosyo-Ekonomik Etkileri”, Afet ve Risk Dergisi, 5 (1), 11-12. https://doi.org/10.35341/afet.1032084.
• Benson, C. & Clay, E.J. (2004). Understanding the Economic and Financial Impacts of Natural Disasters. The World Bank: Disaster Risk Management Series No:4, Washington, DC. https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/bca694fe-3880-583e-a829-f3f456b5f362/content. (Erişim: 10.02.2024).
• Benson, C. (1997). The Economic Impact of Natural Disasters in Vietnam. Overseas Development Institute, Working Paper 98. https://cdn-odi-production.s3.amazonaws.com/media/documents/7024.pdf. (Erişim: 10.01.2024). Bevan, D. & Cook, S. (2015). Public Expenditure Following Disasters. Policy Research Working Paper, No. 7355, World Bank, Washington, DC. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/22240. (Erişim: 05.02.2024).
• Brixi, H. P. & Mody, A. (2002) “Dealing with Government Fiscal Risk: An Overview”. Government at Risk: Contingent Liabilities and Fiscal Risks. (Ed.) Brixi H.P & Schick A., New York: Copublication of The World Bank and Oxford University Press, 21-58. https://openknowledge.worldbank.org/bitstreams/25c0e957-2c6d-5b5c-96ae-e7e5683b126c/download#page=35. (Erişim: 20.12.2023).
• Cebotari, A. & Youssef, K. (2020). Natural Disaster Insurance for Sovereigns: Issues, Challenges and Optimality. IMF Working Paper, WP/20/3. https://www.imf.org/en/Publications/WP/Issues/2020/01/17/Natural-Disaster-Insurance-for-Sovereigns-Issues-Challenges-and-Optimality-48925. (Erişim: 20.12.2023).
• Çelen, M. (2011). “Doğal Afetlerin Doğurduğu Koşullu Mali Yükümlülükler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları. (56), 42-68. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iumamk/issue/36509/414149. (Erişim: 05.01.2024).
• Dalkılıç, N. (2014). “Kamu-Özel Sektör İşbirliği Çerçevesinde Doğal Afet Risk Finansmanı”, Amme İdaresi Dergisi, 47(4), 117-137. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/documents/article/1/47/4/5_dalkilic.pdf. (Erişim: 10.02.2024).
• DASK. (2022). 2022 Faaliyet Raporu. https://dask.gov.tr/upload/Dask/FAAL%C4%B0YET%20RAPORLARI/DASK_2022_Faaliyet%20Raporu.pdf. (Erişim: 10.01.2024).
• DASK. (2024). İstatistik ve Teknik Çalışmalar. https://dask.gov.tr/tr/police-uretim. (Erişim: 03.03.2024).
• EMDAT. (2024), Earthquakes in Türkiye A Review from 1900 to Today. https://files.emdat.be/2023/09/CredCrunch72.pdf. (Erişim: 20.03.2024).
• Erpek, S. (2007), “Sigorta Şirketlerinin Alternatif Risk Finansmanı Yöntemlerinden Afet Tahvilleri ve Türk Sermaye Piyasasında Uygulanabilirliği”. Sermaye Piyasası Kurulu Yeterlik Etüdü: Ankara, 1-54.
• Ghesquiere, F. & Mahul, O. (2010). Financial Protection of the State against Natural Disasters, No. 5429, The World Bank. https://www.preventionweb.net/files/15924_54291.pdf. (Erişim: 18.03.2024).
• Hofman, D. & Brukoff, P. (2006). Insuring Public Finances against Natural Disasters-A Survey of Options and Recent Initiatives, IMF Working Paper, No.6. https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2006/wp06199.pdf. (Erişim: 01.04.2024).
• IMF. (2016). Analyzing and Managing Fiscal Risks—Best Practices. International Monetary Fund, June. www.imf.org/external/np/pp/eng/2016/050416.pdf. (Erişim: 10.01.2024).
• OECD. (2015). Disaster Risk Financing: A Global Survey of Practices and Challenges, OECD Publishing. Paris. https://read.oecd-ilibrary.org/finance-and-investment/disaster-risk-financing_9789264234246-en#page1. (Erişim: 20.01.2024).
• OECD. (2019). Fiscal Resilience to Natural Disasters, Lessons from Country Experiences. The World Bank Group. https://read.oecd-ilibrary.org/governance/fiscal-resilience-to-natural-disasters_27a4198a-en#page4. (Erişim: 20.01.2024).
• OECD. (2021). Enhancing Financial Protection Against Catastrophe Risks: The Role of Catastrophe Risk Insurance Programmes. https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/Enhancing-financial-protection-against-catastrophe-risks.pdf. (Erişim: 22.01.2024).
• Poundrik, S. (2011). “Disaster Risk Financing: Case Studies”. The World Bank, Working Paper Series No. 23, 1818 H St. NW, Washington, D.C., 20433. https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/40a0cf6b-d23a-5d71-8b28-2f27c9c7b5ef/content. (Erişim: 05.10.2023).
• Rasmussen, T. (2006). “Natural Disasters and Their Macroeconomic Implications”, The Caribbean: from vulnerability to sustained growth. (ed. Ratna Sahay, David O. Robinson, and Paul Cashin). Washington, D.C.: International Monetary Fund. https://www.elibrary.imf.org/display/book/9781589065147/ch007.xml. (Erişim: 20.11.2023).
• TARSİM. (2024). Kurum Hakkında. https://www.tarsim.gov.tr/. (Erişim: 10.04.2024).
• Ünsal, H. (2016). “Doğal Afetlere Yönelik Vergi Politikaları ve Türkiye Uygulamalarının İncelenmesi”, İGÜSBD, 3(2), 1-23. https://doi.org/10.17336/igusbd.42070.
• World Bank Group. (2014). Managing Disaster Risks for Resilient Development. World Bank, Washington, DC. http://www.worldbank.org/en/results/2013/04/12/managing-disaster-risks-resilient-development. (Erişim: 05.02.2024).
• Yavuz, A. & Dikmen, S. (2015), “Doğal Afetlerin Zararlarının Finansmanında Kullanılan Afet Öncesi Finansal Araçlar”. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 3(2), 303-322. https://dergipark.org.tr/tr/pub/marusbd/issue/16984/177510.