INTANGIBLE CONCEPTS ON OBJECTS FROM THE NEOLITHIC PERIOD

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 79 - 94, 31.12.2022

Serkan Pamuk , Yakup Kaya

Öz

Considering the earliest Neolithic Period settlements, many interrelated settlements are seen in the regions called as Upper Tigris Valley and Fertile Crescent. Common cultural elements among Neolithic communities may contain important findings of a common symbolic language between communities. The meaning of the motifs can give some information about the ritual areas and communications in the lives of Neolithic societies. In this study, some motifs on stone slabs in the Neolithic Period were examined. It is understood that these motifs include abstract meanings, based on the common or similar characteristics of the motifs seen on the stone slabs found in many Neolithic settlements in Göbekli Tepe and its surroundings. In this study, it is suggested that the motifs on the objects are not only an ordinary motif transfer, but also architectural transfers and the arrangement of the ritual area are also symbolically included. In this context, this argument was supported as a result of detailed examination and research by being brought related finds together. Among the artifacts found in Göbekli Tepe and the surrounding Neolithic settlements, the chlorite plate found in Hasankeyf constitutes the main finding of the theory proposed in this study. The settlements where stone slabs related to the subject were found are Hasankeyf, Körtik Tepe, Gusir Mound in the Upper Tigris Valley and Tell Qaramel in northern Syria.

Anahtar Kelimeler

Neolithic Period, Ritual, Göbekli Tepe, Stone Slab

NEOLİTİK DÖNEM’DEN OBJELER ÜZERİNDE SOYUT KAVRAMLAR

Öz

En erken Neolitik Dönem yerleşmeleri ele alındığında Yukarı Dicle Vadisi ve Bereketli Hilal olarak adlandırılan bölgelerde birbirleriyle ilişkili çok sayıda yerleşim yeriyle karşılaşılır. Neolitik topluluklar arasındaki ortak kültürel ögeler, topluluklar arasında ortak sembolik bir dile ait önemli bulgular içeriyor olabilir. Motiflerin içerdiği anlam, Neolitik dönem topluluklarının yaşamlarındaki ritüel alanlarına ve iletişimlerine dair bazı bilgileri aktarabilir. Bu çalışmada Neolitik Dönem'de taş plakalar üzerinde yer alan bazı motifler incelenmiştir. Göbekli Tepe ve çevresinde bulunan çok sayıda Neolitik yerleşimde ele geçen taş plakalar üzerinde karşılaşılan motiflerin ortak ya da benzer özellikler göstermesinden yola çıkarak bu motiflerin soyut anlamlar içerdiği anlaşılmaktadır. Bu çalışmada objeler üzerinde yer alan motiflerde sadece sıradan bir motif aktarımı olmadığı aynı zamanda mimari aktarımlara ve ritüel alanın düzenlemesine de sembolik olarak yer verildiği savı ortaya atılmıştır. Bu bağlamda ilişkili buluntular bir araya getirilerek detaylı inceleme ve araştırma sonucunda bu sava destek bulunmuştur. Göbekli Tepe ve çevresindeki Neolitik yerleşmelerde tespit edilen eserler içerisinde Hasankeyf'te ele geçen klorit plaka ise bu çalışmada ileri sürülen teorinin başlıca buluntusunu oluşturmaktadır. Konuyla bağlantılı taş plakaların ele geçtiği yerleşimler, Yukarı Dicle Vadisi'nde Hasankeyf, Körtik Tepe, Gusir Mound ve Kuzey Suriye'de de Tell Qaramel'dir.

Anahtar Kelimeler

Neolitik Dönem, Ritüel, Taş Plaka

Kaynakça

• Benz M. & Bauer J. 2013, “Symbols of Power – Symbols of Crisis? A Psycho-Social Approach to Early Neolithic Symbol Systems”. Neo Lithics, 2/13, 11-24.
• Dietrich O. & Notroff J. 2017, “Göbekli Tepe: Yukarı Mezopotamya’da Sosyal Karmaşıklığın İlk Adımları”. Aktüel Arkeoloji. 58: 64-81.
• Dietrich O., Köksal-Schmidt Ç., Notroff J. & Schmidt K. 2014, “Göbekli Tepe. Preliminary report on the 2012 and 2013 excavation seasons”. Neo-Lithics 1/14, 11–17.
• Haklay G. & Gopher A. 2020, “Geometry and Architectural Planing at Göbekli Tepe, Turkey”. Cambridge Archaeological Journal. 30: 343-357.
• Karul N., Miyake Y., Özkaya V. & Coşkun A. 2013, “Eskidünya’nın İlk Köyleri Yerleşik Avcılar/ Hasankeyf Höyük”. Atlas Dergisi. 240: 81-97.
• Karul N. 2018, “Gusir Höyük: Yukarı Dicle’de İlk Yerleşik Avcılar”. Batman Müzesi Ilısu Barajı Kurtarma Kazıları, Batman, 2-23.
• Mazurowski R. F. 2005, “Tell Qaramel: Excavations”. Polish Archaeology in the Mediterranean/16, 497-510.
• Miyake Y. 2016, “Tarihöncesi Dönemde Hasankeyf”. Aktüel Arkeoloji, Eylül-Ekim, 26-39.
• Miyake Y. vd. 2012, “New Excavations at Hasankeyf Höyük: A 10th millennium cal. BC site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia”. Neo Lithics, 1/12, 3-7.
• Özdöl S. 2011, “Çanak Çömleksiz Neolitik Çağda Güneydoğu Anadolu’da Din ve Sosyal Yapı”. Tarih İncelemeleri Dergisi. 26: 177-199.
• Özkaya V. & Coşkun A. 2011, “Körtik Tepe”. The Neolithic in Turkey: New Excavations and New Recearch, İstanbul, 89-127.
• Özkaya V. & Coşkun A. 2013, “Körtik Tepe Kazıları”. Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeoloji Kazıları 2004-2008 Çalışmaları, Diyarbakır, 1-38.
• Özkaya V. & San O. 2007a, “Bulgular Işığında Kültürel Doku Üzerine İlk Gözlemler”. Türkiye’de Neolitik Dönem, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 21-36.
• Özkaya V. & San O. 2007b, “Körtik Tepe”. İnsanlığın En Eski Anıtları: 12.000 Yıl Önce Anadolu, Uhl Radolfzel, Almanya, 78-82, 301-313.
• Özkaya V., San O. & Yıldızhan H. 2002, “Excavations at Kortik Tepe: 2000”. (Eds. N. Tuna ve J. Velibeyoğlu), Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, Ankara, 752-765.
• Schmidt K. 2003, “The 2003 Campaign at Göbekli Tepe (Southeastern Turkey)”. Neo Lithics, 2/03, 3-8.
• Schmidt K. 2007, Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe - En Eski Tapınağı Yapanlar. (Çev. Rüstem Aslan), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Watkins T. 2015, “Göbekli Tepe’yi Kim İnşa Etti?”. Aktüel Arkeoloji/46, 70-79.