1998-2024 YILLARI ARASINDA BOŞANMA VE ÇOCUK KONUSUNDA YAPILAN ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 169 - 194, 03.10.2024

Yasemin Alparslan Özdemir Yaşar Barut

Öz

Bu çalışmanın amacı, boşanmanın çocukların davranışları üzerindeki etkilerinin inceleyen araştırma makalelerinin ve doktora tezlerinin (19982024) incelenmesidir. Çalışmada, 19982024 yıllarını kapsayan kesitte konuyla ilgili 24 makale ve 13 doktora tez çalışmasına ulaşılmıştır. Derleme çalışmalar ve yüksek lisans tezleri araştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Seçilecek makalelerin ve doktora tezlerinin çalışmaya dahil edilme kriteri olarak çalışmalarda boşanmanın çocuk üzerindeki etkilerinin ele alınmış olması, çalışmalara ücretsiz ulaşabilme ve çalışmaların 19982024 yılları arasında yayınlanmış olma şartıdır. Araştırma makalelerine Dergipark ve TR Dizin’den ‘boşanma, boşanma ve çocuk’ anahtar kelimeleri taratılarak; doktora tezlerine ise YÖK Tez merkezi’nden ‘boşanma, boşanma ve çocuk’ anahtar kelimeleri taratılarak ‘Tarama ve Gelişmiş Tarama, yıl aralığı: 19982024, tez türü: Doktora, izin durumu: izinli, grubu: sosyal, dil: Türkçe, durumu: onaylandı’ şeklinde tarattırılarak ulaşılmıştır. Makale çalışmalarının 12’si nicel, 12’si de nitel araştırma türündedir. Doktora çalışmalarının 2’si nitel, 1’i karma desen çalışması, 10 tanesi ise nicel araştırmadır. Çalışma bulgularına göz attığımızda boşanmanın çocukların ‘sosyal destek algılarını ve akademik başarılarını olumsuz etkilediği, güvensiz bağlanma stili geliştirmelerine neden olduğu, korku/tedirginlik/alt ıslatma/kekeleme/dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi davranışlar sergilemelerine ve öz saygılarının düşmesine neden olma’ gibi birtakım olumsuzluklara sebep olduğu yönündedir. Bu bulgulardan hareketle, boşanmanın çocuklar üzerinde yıkıcı etkilerinin olduğu ve çocuklar için zorlayıcı bir yaşam olayı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gelişimsel ve önleyici tarzda sunulan psikolojik destek programlarının ise çocuklar üzerinde olumlu etkilerinin olduğu araştırma sonuçlarıyla ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Boşanma, Boşanma ve Çocuk, Tematik Çıkarım, Psikolojik Destek

ANALYSIS OF STUDIES ON DIVORCE AND CHILDREN BE-TWEEN 1998-2024

Öz

The purpose of this study is to examine research articles and doctoral dissertations (19982024) analyzing the effects of divorce on children's behaviors. The study encompasses articles and doctoral theses published between 1998 and 2024, totaling 24 articles and 13 doctoral theses. Compilation studies and master's theses have been excluded from the scope of the research. The inclusion criteria for selecting studies into the article were that the studies must address the effects of divorce on children, be freely accessible, and have been published between the years 19982024. Research articles were sourced from Dergipark and TR Index using keywords 'divorce, divorce and child'; doctoral theses were accessed from the Higher Education Council Thesis Center using the keywords 'divorce, divorce and child' with filters set for 'Screening and Advanced Screening, year range 19982024, doctoral thesis type, permitted, social group, in Turkish, status approved.' Out of the article studies, 12 were quantitative and 12 qualitative in nature. Among the doctoral studies, 2 were qualitative, 1 used a mixedmethods approach, and 10 were quantitative. The findings of the studies indicate that divorce leads to lower perceptions of social support and academic achievements, the development of insecure attachment styles, and behaviors such as fear/anxiety, bedwetting, stuttering, attention deficit, and hyperactivity disorder, as well as low selfesteem in children. Based on these findings, the conclusion is drawn that divorce has destructive effects on children and constitutes a challenging life event for them. Research results also show that developmental and preventive psychological support programs have positive effects on children.

Anahtar Kelimeler

Divorce, Divorce and Child, Thematic Extraction, Psychological Support

Kaynakça

• Akdemir, A. (2022). Boşanmış aile çocuklarının sosyal uyum süreci ile dindarlık düzeyleri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Türk Din Psikoloji-si Dergisi (5), 11-46.
• Arıcıoğlu, A. (2008). Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrenci-lerinin algıladıkları sosyal destek. Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Babalis, T.,Tsoli, K., Nikolopoulos, V., & Maniatis, P. (2014). Theef-fect of divorce on schoolperformanceandbehavior in preschoolchildren in Greece: An empiricalstudy of Teachers’ views. Psychology, 5(1), 20. doi:10.4236/psych.2014.51005
• Balıkçıoğlu, B., & Devrimağ, E. (2019). Boşanmanın genç yetişkinle-rin öz-saygı, materyalizm ve kompulsif satın alma eğilimleri üzerindeki etki-si. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 11(1), 43-81.
• Bakırcıoğlu, R. (2011). Çocuk ve ergende ruh sağlığı. (4. Baskı). Anka-ra: Anı
• Bernardi, F., & Radl, J. (2014). Thelong-term consequences of paren-taldivorceforchildren’s educationalattainment. Demographic Research, 30(61), 1653–1680. doi:10.4054/DemRes.2014.30.61
• Bracken, B. A., & Susan, M. (2003). Positive self-concept: An equalopportunityconstruct. School Psychology Quarterly, 18(2), 103–121. doi:10.1521/scpq.18.2.103.21859
• Bilgin Ö., & Barut Y. (2024). Boşanma sürecindeki bireylere dair ta-nımlayıcı bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 15(2), 299-311.
• Bilici, A. (2014). Boşanma sürecinin çocuklar üzerindeki psiko-sosyal etkileri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18(2), 79-110. https://doi.org/10.18505/cuifd.254667.
• Cohen, J. G. (2002). Helping children and families deal with divorce and seperation. Official Journal of the American Academy of Pediatrics, 110(5), 1019-1023.
• Çakmak, S., Gedikli, H., Demirkol, M. E., & Tamam, L. (2018). Er-genlerde ebeveyn ayrılığının dürtüsellik üzerine etkisi [Effects of parental di-vorcement on impulsivity in adolescence]. Klinik Psikiyatri Dergisi: The Jo-urnal of Clinical Psychiatry, 21(2), 137–147. https://doi.org/10.5505/kpd.2018.44127
• Çetin, A., & Şirin, Ş. (2024). Film analizi yöntemi ile farklı kültürlere bakış: Boşanma ve çocuk. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 44(1), 737-769.
• Demir Dağdaş, T., Işık E. Z., İntepe Tingir, S., & Cava Tadik, Y. (2018). Parentaldivorceandchildrenfromdiversebackgrounds: Multidiscipli-naryperspectives on mentalhealth, parent–childrelationships, andeducatio-nalexperiences. Journal of Divorce&Remarriage, 59(6), 469-485. doi:10.1080/10502556.2017.1403821
• Demirbaş, E., & Dağcı A. (2020). Ebeveynleri boşanmış üniversite öğ-rencileri ile boşanma süreci deneyimleri: Nitel bir araştırma. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 4(3), 13-27.
• Er, H., & Bartan, M. (2019). Investigating the opinions and the imp-lementations of preschool teachers towards the children of single-parent fa-milies. Inonu University Journal of the Faculty of Education, 20(2), 364-383. DOI: 10.17679/inuefd.446087
• Er, G. (2018). Anne babası boşanmış ortaokul öğrencilerinin psikolo-jik sağlamlığının ailesel, kişisel ve sosyal faktörlerle modellenmesi. Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eraslan, Ş. (2020). 3-6 yaş çocuklarının ebeveynlerine bağlanma stille-ri: Tek ve evli ebeveynlerin karşılaştırılması. Doktora tezi, Hacettepe Üni-versitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Eraslan, Ş., & Güney Karaman, N. (2023). Investigation of attach-ments of preschool childre n whose parents are married and divorced. Anka-ra University Journal of Faculty of Educational Sciences, 56(3), 1139-1182. https://doi.org/10.30964/auebfd.1118352
• Erdemir Aşıkoğlu, B., Sağkal, A. S., & Özdemir, Y. (2024). Türki-ye’de Boşanma Sonrası Birlikte Ebeveynlik Deneyimleri: Nitel Bir Çalışma. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 24(62), 13-49. DOI:10.21560/spcd.vi.1461561
• Eroğlu, Y., & Topkaya, N. (2019). Boşanma ile ilgili uyum güçlüğü çeken çocuklarda kişilik özellikleri ve benlik kavramı. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 9(52), 181-208.
• Güler Aksu, Gülen vd. (2024). Parental attitudes, child mental health Problems and Gender Factor in the Divorce Process”. Cukurova Medical Jo-urnal, 49(1). doi:10.17826/cumj.1382571.
• Güven, N., & Köroğlu, A. (2023). Boşanma nedenleri ve boşanma sonrası psikososyal uyum: Trabzon ili örneği. Ordu Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(Sosyal Bilimler Li-sansüstü Öğrenci Sempozyumu Özel Sayısı), 1-24. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1279194
• Halisdemir, D. (2020). Boşanmaya uyum programının velayeti üst-lenmiş anne ve çocuklarının boşanmaya uyum, psikolojik sağlamlık ve aile yaşam doyumlarına etkisi. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilim-leri Enstitüsü.
• Herdem, F. S., & Bozgeyikli, H. (2013). İlköğretime devam eden par-çalanmış ve tam aile çocuklarının rehberlik ihtiyaçlarının karşılaştırılmalı olarak incelenmesi. Türkiye Sosyal Politika ve Çalışma Hayatı Araştırmaları Dergisi, 3(4).
• Karakaya, Ş. (2018). Boşanmanın çocukların benlik saygısı ve sosyal sorun çözme becerilerine etkisi: Denizli örneğinde karşılaştırmalı bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kasuto, M., Aktan, Z. D., & Yardımcı, E. (2020). Ebeveyn medeni du-rumunun çocukların ruh sağlığına etkisi. Aile Psikolojik Danışmanlığı Dergi-si, 3(2), 48-68.
• Kırımlı Taşkın, F. (2017). Çocuklar için boşanmaya uyum programı-nın altı yaş çocuklarının benlik algısı kavramlarına etkisi. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kiye, S. (2022). Boşanmaya uyum programının tek ebeveynli ailelerin boşanmaya uyumu ve aile yaşam doyumlarına etkisi. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Koçak, O., Demirel, R., & Kırlıoğlu, M. (2019). Çocukların boşanma-ya ve ebeveynlerine ilişkin algıları. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(45), 857-892. https://doi.org/10.21560/spcd.v19i50781.459324
• Korkmaz, Y. (2022). Boşanma sürecinin öğrenci üzerindeki etkilerinin okul sosyal hizmeti temelinde değerlendirilmesi. Doktora tezi, İstanbul Sa-bahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü
• Korkmaz, Y. (2023). Boşanma süreçlerinin lise öğrencilerinin akade-mik ve mesleki tercih durumlarına etkisinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniver-sitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi(58), 2705-2722. https://doi.org/10.53444/deubefd.1317816
• Köseoğlu, S. A., & Yıldız, Y. (2018). Tek ebeveynli çocukların yaşam deneyimleri. HAYEF Journal of Education, 15(2), 80-98.
• Kulaksızoğlu, A. (2011). Ergenlik Psikolojisi (13. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi
• Lansford, J. E. (2009). Parentaldivorceandchildren’sadjustment. Pers-pectives on PsychologicalScience, 4(2), 140–152. doi:10.1111/j.1745-6924.2009.01114.x
• Meder, M., & Gültekin, M. (2012). Türkiye’de 2001-2009 yılları ara-sındaki boşanma eğilimleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD 17(17), 149-164.
• Nazlı, S., & Kiye, S. (2021). Tek ebeveynli ailenin boşanmaya uyumu-nu destekleme: Olgu sunumu. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi (51), 470-494. https://doi.org/10.53444/deubefd.912699
• Ogelman, H. G., Seçer, Z., Yalçın, S., & Önder, A., vd. (2015). Com-parison of ego resiliency of preschool children according to the variable of divorce. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (33), 87-96.
• Öngider, N. (2006). Evli ve boşanmış ailelerde algılanan ebeveyn kabul veya reddinin çocuğun psikolojik uyumu üzerindeki etkileri. Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öngider N. (2013) Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 5, 140-161.
• Öngören, S. (2017). Boşanma ve boşanmanın erken çocukluk dönemi çocuklar üzerindeki etkileri. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi (13), 73-87.
• Özden Yıldırım, M. S., & Yaşa, C. (2019). Ebeveynleri boşanmış ye-tişkin bireylerin kişilerarası ilişkilerinde bağlanma modelleri ile ayrılma kay-gısının ilişkisi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(4), 267-278. https://doi.org/10.18506/anemon.455383
• Özen, Ş. D. (1999). Eşler arası çatışma ve boşanmanın çocuklar üze-rindeki etkileri II: Sosyal destek. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 6(2), 83-88.
• Özgüven, İ. E., Ekici, G., Argun, N., & Dilek, N. (2014). Evlilik ve Aile Terapisi. Ankara: Nobel
• Öztekin, G. G. (2021). Tek ebeveynli çocuklar ve ebeveynleri üzerinde çocuk-ebeveyn ilişki terapisi odaklı psikoeğitim programının etkisi. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Öztürk Serter, G. (2018). Yapılandırılmış oyun terapisine dayalı geliş-tirilen psiko-eğitim programının boşanmış aile çocuklarının depresyon ve uyum düzeyleri üzerine etkisi. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Riggio, H. R., & Valenzuela, A. M. (2011). Parentalmaritalconflic-tanddivorce, parent– childrelationships, andsocialsupportamongLatino-Americanyoungadults. PersonalRelationships, 18(3), 392–409. doi:10.1111/j.1475-6811.2010.01305.x
• Sancaklı, D. (2014). Boşanmış annelerin ve çocuklarının boşanma sü-recine ilişkin yaşantıları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Sardoğan, M. E.,Karahan, T. F., Dicle, A. N., & Menteş, Ö. (2007). Ebeveyn bağlanma düzeyine ve anne babanın boşanma/birliktelik durumun-da göre çocuklarda evlilik çatışmasını algılama biçimleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 12-23.
• Serin, N., & Öztürk, S. (2007). Anne-babası boşanmış 9-13 yasların-daki çocuklar ile aynı yaş grubundaki annebabası boşanmamış çocukların benlik saygısı ve kaygı düzeyleri. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 117- 128.
• Snyder, J. (2012). Loss: Divorce, Seperation and Bereavement”, Clini-cal Child Psychiatry (Ed. M. W. Klykylo and J. Kay, Third Edition). Wiley- Blackwell, West Sussex, s. 495
• Şahin, R. (2019). Ebeveynleri boşanmış ergenlerin boşanma sonrası yaşama uyumu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şahin, S. (2015). Boşanmış ailelerden gelen okul öncesi dönem çocuk-larının sosyal becerileri ile akran ilişkilerinin incelenmesi. Doktora Tezi, Çu-kurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, D. D. Ü. (2012). Parçalanmış aile çocuklarının eğitimdeki ba-şarı/başarısızlık durumu (Malatya Örneği 2006). Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 7(29), 105-126. https://doi.org/10.21560/spcd.99961
• Şirvanlı Özen, D. (1998). Eşler arası çatışma ve boşanmanın farklı yaş ve cinsiyetteki çocukların davranış ve uyum problemleri ile algıladıkları sos-yal destek üzerindeki rolü. Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bi-limler Enstitüsü.
• Tartari, M. (2015). Divorce and the cognitive achievement of children. International EconomicReview, 56(2), 597–645. doi:10.1111/iere.12116
• Timurturkan, M. (2012). Aile Birliğinin Bozulması: İçinde Boşanma ve Yeniden Evlenme, (N. Adak Ed.), Değişen Toplumda Değişen Aile, (s. 201-219). Ankara: Siyasal Kitabevi
• TUİK (2023).Evlenme ve boşanma istatistikleri. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Marriage-and-Divorce-Statistics-2022-49437
• Türkiye ve Avrupa ülkelerinde boşanma oranları ne durumda? (2020). Erişim adresi: https://tr.euronews.com/2020/01/06/turkiye-ve-avrupa-ulkelerinde-bosanma-oranlari-ne-durumda
• Utkan, H. B. (2022). Şema terapiye dayalı bireysel psikolojik danış-manın anne babası boşanmış ön ergenlerin problem davranışları ile duygusal ve psikolojik iyi oluşlarına etkisi. Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü.
• Winokuer, H. R., & Harris, D. (2016). Principles and practice of grief counseling. (Second Edition). New York: Springer Publishing Company
• Yanar, K., & İlhan, T. (2022). Boşanmış aile çocuklarında boşanma-nın etkileri ve travma sonrası büyüme: Nitel bir çalışma. Disiplinlerarası Eği-tim Araştırmaları Dergisi, 6(12), 172-186.
• Yıldırım, O., Demir, Y., Sağlam, Ü., Subaşı, M., & Yılmaz, A. R. (2021). Çocuk ve ergenlerde risk faktörü: Boşanma. Ondokuz Mayıs Üniver-sitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi 1(2), 79-96.
• Yıldız, Y. (2017). Tek ebeveynli çocukların yaşam deneyimleri. Dokto-ra tezi, İstanbul Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yılmaz, A. (1998). Tek ebeveynli ve iki ebeveynli ailelerden gelen üni-versite öğrencilerinin kendilik imgesi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 5(3), 142-150.
• Zastrow, C., & Kirst-Ashman, K.K. (2015). İnsan davranışı ve sosyal çevre-II: Yetişkinlik-Yaşlılık. Çevirenler: Türközü, S.E. ve Alparslan, B. 1. Baskı. Nika Yayınevi, Ankara.