Mevsimlik gezici tarım işçiliğini kırsal yoksulluk perspektifinden anlamak

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 4, 1136 - 1147, 01.10.2016

Hakan Arslan

https://doi.org/10.24289/ijsser.278990

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de mevsimlik işçilik üzerine yapılan alan araştırmalarını inceleyerek, mevsimlik (gezici) tarım işçilerinin sorunlarına dikkat çekmeyi ve bu konuya ilişkin farkındalık yaratmayı amaçlamaktadır.   Mevsimlik (gezici/göçebe) tarım işçisi, “tarım işlerinin yoğunlaştığı zamanlarda, ürün desenine ve işçi talebine göre, bir bölgeden (yaşadıkları yerlerden ve çalıştıkları tarladan) başka tarımsal alanlara doğru çoğunlukla aileleriyle birlikte yer değiştiren işgücü grubu” olarak tanımlanabilir. Mevsimlik tarım işçilerinin sayısı özellikle 1950’lerden bu yana hızlı bir artış içerisinde bulunmakla birlikte, 1980-90’larda sayıları milyonları bulmuş ve bu grup Türkiye’nin değişik bölgelerinde tarımsal üretimin vazgeçilmez parçası haline gelmiştir. Bu durum mevsimlik tarım işçiliğini marjinal bir emek biçimi olmaktan çıkarmıştır. Mevsimlik tarım işçileri üzerine yapılan alan araştırmaları bu grubun ağırlıklı olarak Güneydoğu kökenli olduğunu ve özellikle 1990’lardaki zorunlu göç sürecinden sonra bu etnik özelliğini net bir şekilde ortaya çıkardığını göstermektedir.

Çalışmanın temel kavramlarından biri yoksulluktur. Kırsal alanlarda yaşayanların önemli bir kısmının topraksız ya da küçük toprak (tarım işletmesi) sahibi olması yoksulluğu yoğun bir şekilde hissetmelerine neden olmaktadır. Ayrıca bu grup ekonomik ve toplumsal değişim süreçleriyle gün geçtikçe daha da yoksullaşmaktadır. Dünyadaki yoksullukların %75’i kırsal alanlarda yaşamaktadır. Kırsal alandaki yoksulluğun belki de en ağır görünümlerinden birini “mevsimlik işçilik” oluşturur.

Mevsimlik tarım işçilerine yönelik yasal düzenlemelerin yetersizliği de eklendiğinde bu grubun sorunları daha da büyümektedir. Bu nedenle mevsimlik işçiler meselesinin çözümüne ilişkin bir ortak akıl geliştirilmesi için her çaba çok anlamlı sayılmalıdır. 

Anahtar Kelimeler

Mevsimlik (gezici/göçebe) Tarım İşçiliği, Yoksulluk, Kırsal Alan, Kır Sosyolojisi, İşgücünün Etnikleşmesi

Understanding seasonal agricultural worker from the perspective of rural poverty

Öz

This study aims to draw attention to the problems of seasonal (migrant) agricultural workers and to create awareness on this issue by examining field researches in Turkey on seasonal labor. Seasonal (migrant) agricultural workers are defined as; labor groups who move from one region (the places where they live and work) to another agricultural region mostly with their families during the peak seasons of agricultural works, in accordance with the agricultural product range and labor demand.  As well as there has been a rapid increase in the number of seasonal agricultural workers especially since 1950’s, their numbers have reached millions in 1980-90 and this group has become a must in agricultural production in different regions of Turkey. This situation prevented seasonal agricultural worker to be a marginal form of labor. The field researches on seasonal agricultural workers show that these groups are mainly from the Southeast of Turkey and especially the forced migration process in 1990 induce this fact. One of the basic concepts of this study is poverty. Most of the people living in rural areas are landless or small peasant. Therefore, they feel poverty deeply. Also, this group gradually has been becoming poorer during the process of economic and social change. 75% of the poor in the world live in rural areas. “Seasonal worker” is perhaps one of the most serious view of the poverty in rural areas. The lack of legal regulations for seasonal agricultural workers increases the problems of this group. Therefore, all kinds of efforts to develop a common mind related to the solution of seasonal work issue should be considered as a meaningful step.

Anahtar Kelimeler

Seasonal (Migrant) Agricultural Worker, Poverty, Rural Area, Rural Sociology, The Ethnicisation of Labor

Kaynakça

• Akbıyık, N. (2008). Türkiye’de Tarım Kesiminde İşgücü Piyasalarının Yapısı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 24(7), 220-238.
• Boratav, K. (2004). Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çınar, S. ve Lordoğlu, K. (2010). Mevsimlik Tarım İşçileri: Marabadan Ücretli Fındık İşçiliğine. III. Sosyal Haklar Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Petrol İş Yayınları.
• Çınar, S. (2012). Bağımlı Çalışma İlişkileri Kapsamında Mevsimlik Tarım İşçilerinin Malatya Örneği Üzerinden Analizi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, M.Ü. SBE, İstanbul.
• Egemen, E. A. (2015). Mevsimlik Tarım İşçileri ve Barınma Sorunları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İTÜ FBE, İstanbul.
• Erbörü, N. (2014). Ankara İli Polatlı İlçesi Sarıoba Köyündeki Mevsimlik Tarım İşçilerinde İş Kazası Sıklığı ve İlişkili Etmenler. Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi. G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gülçubuk, B.; Şengül, H.; Aluftekin, N.; Kızılaslan, N.;
• Kılıç, M. (2005). Tarımda İstihdam Sosyal Güvenlik Uygulamaları ve Kırsal Yoksulluk. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası VI. Teknik Kongresi, C: II, s. 1173-1196, Ankara.
• Günaydın, G. (2010). Tarım ve Kırsallıkta Dönüşüm. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• HDD (2014). Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliği 2014 Araştırma Raporu.
• ILO (2005). A Global Alliance Against Forced Labour.
• http://www.ilo.org/public/english/standards/relm/ilc/ilc93/pdf/rep-i-b.pdf (Erişim: 10.10.2016)
• ILO (2007). Agricultural Workers and Their Contribution to Sustainable Agriculture and Rural Development. http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_dialogue/---actrav/documents/publication/wcms_113732.pdf (Erişim: 13.10.2016).
• İslamoğlu, H.; Gülöksüz, E.; Kaya, A. Y.; Çavdar, A.; Karakoç, U.; Nizam, D.; Yazıcı, G. (2008). Türkiye’de Tarımda Dönüşüm ve Küresel Piyasalarla Bütünleşme Süreçleri. TÜBİTAK Projesi, Proje No: 106K137.
• Kaleci, H. (2007). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sosyolojik Analizi: Eskişehir Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi SBE, Eskişehir.
• Kalkınma Atölyesi (2014). Fındık Hasadının Oyuncuları. Ankara: Altan Matbaası.
• Karaman, K. ve Yılmaz, A. S. (2011). Mevsimlik Tarım İşçileri ve Enformel İlişkiler Ağı: Giresun’da Çalışan Mevsimlik Tarım İşçileri Üzerine Bir Araştırma. ZfWT, 3(1), 211-226.
• Kutlu, S. (2011). Erişkin Göçebe Mevsimlik Tarım İşçilerinin Yaşam Kalitesi Düzeyi ve Etkileyen Faktörler.
• Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Özbekmezci, Ş. ve Sahil, S. (2004). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sosyal Ekonomik ve Barınma Sorunlarının Analizi. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19 (3), 261-274.
• Öztürk, Ş. (2014). Kırsal Yoksulluk ve Neo Liberal Ekonomi Politikaları. Yeni Köy Sosyolojisi Tartışmaları. ss: 41-72. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• TBMM (2015a). Mevsimlik Tarım İşçileri. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı.
• TBMM (2015b). Mevsimlik Tarım İşçilerinin Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Raporu.
• UHİM (2013). Dünya Hak İhlalleri Raporu, İstanbul: Uluslararası Hak İhlalleri İzleme Merkezi.
• UNFPA (2012). Mevsimlik Tarım İşçilerinin ve Ailelerinin İhtiyaçlarının Belirlenmesi Araştırması. (Haz. Zeynep Şimşek), Ankara.
• Wallerstein, I. (1995). Kapitalizmin İdeolojik Gerilimleri: Irkçılık ve Cinsiyetçilik Karşısında Evrenselcilik. Irk Ulus Sınıf, I., 39-49, İstanbul: Metis Yayınları.
• Yıldırak, N.; Gülçubuk, B.; Gün, S.; Olhan, E. ve Kılıç, M. (2003). Türkiye’de Gezici ve Geçici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları ve Sorunları. Ankara: TARIM-İŞ Yayınları.
• Yıldırım, U. D. (2015). 1980 Sonrası Türkiye Tarımında Yapısal Dönüşüm ve Mevsimlik Tarım İşçileri: Sakarya Örneği, İstanbul: SAV.
• www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=1605 (Erişim: 10.10.2016).