GÜNEY TÜRKİSTANLI (AFGANİSTAN) ANA DİLİ ŞAİRİ: MUHAMMAD HÂŞİM HEMDEM

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 136 - 157, 03.09.2019

Selahittin Tolkun

Öz

Hâlihazırda
Afganistan hudutları içinde bulunan Güney Türkistan’da ağırlıklı olarak Özbek
ve Türkmen Türkleri yaşamaktadır. Uzun asırlar bölgede hâkim olan Türkler,
hâkimiyetleri süresince diğer halkların dillerine saygı göstermişler; hatta bölgede
kurulan Türk devletlerinin desteğiyle hâkim konuma getirilen Farsçayla eserler
yazan Türk aydınları bu dilin etkinliğini ve hükümranlığını kollamışlardır. Ne
yazık ki idare Türklerden Peştulara geçince ne Türkler ne de Türkçe aynı
hoşgörü ve desteği görememiştir. Ülkede - ilginç biçimde soyca anadili olarak
konuşuru olmamasına karşılık - Fars-Deri dili Peştuca yanında resmî dildir.
Türklere yakın zamana kadar eğitim ve yayın hakkı ya hiç verilmiyor yahut da
oldukça kısıtlı tanınıyordu. Birçok ülkedeki azınlıklar hak mücadelesinde
teröre başvururken azınlık olarak yaşayan bütün Türk topluluklarında olduğu
gibi Güney Türkistan (Afganistan) Türkleri hak arayışlarını daima ülkenin
bütünlüğü içerisinde demokratik ve barışçı yollara yürütmüşlerdir. Ne var ki
hâkim güçler Türklere haklarını vermedikleri gibi zaman zaman Türkleri
aşağılayan ifadeler sarf etmekten geri durmamışlardır. Bu tip ülkelerde
Türklüğün müdafaası aydınlara düşmüştür. İşte Güney Türkistanlı genç şair Muhammed
Hâşim Hemdem de bunlardan birisidir. 2015’de Afganistan’daki kimi idarecilerin
Türklere yönelik aşağılayıcı ırkçı söylemleri şairin “Bu Kimning Tili!” (Bu Kimin
Dili!) şiirini yazmasına sebep olmuştur. Şair, bu şiirinde geçmişten bugüne,
Doğu’dan Batı’ya Türklüğün değerlerini sıralamış; ancak bunu karşı tarafa
değil, çarpıcı biçimde aşağılık duygusuna kapılması ve bu yolla ruhen çözülmesi
hedeflenen kendi halkına hitaben yazmıştır. Şairin 2016’da Kâbil’de yayımlanan Sézdim vä Sévdim adlı kitabında yer alan
Özbek Türkçesiyle kaleme aldığı şiirleri incelendiğinde başta anadili -kendi
ifadesiyle Özbek-Türk tili- olmak
üzere Türk tarihi, edebiyatı, gençleri mücadeleye çağırma, mücadeleden yılmama,
ülkedeki ayrımcılık siyaseti gibi meseleleri konu edindiği görülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Güney Türkistan Özbek Edebiyatı, Afganistan’da Türk Azınlığı

Kaynakça

• Referans1 Buta-2 Türk Dünyası Şairlǝri Almanax. Hazırlayan: Komisyon. 2017, Bakü: OL NPKT.Referans2 Hämdäm, Muhämmäd Håşim (h.k. 1395 /m. 1014 ). سٻزديم و سٻوديم (Sézdim vä Sévdim). Kåbil: Huråsån Mätbääsı.Referans3 İbråhimov, Äbduqähhår – Xäyriddin SULTÅNOV – Närzullä CÖRÄYEV (1996). Vätän Tuyğusı. Taşkent: Özbekistån Näşriyåtı.Referans4 İpek, Cemil Doğaç (2016). İran’da Türklere Hakaret Hadisesi Nasıl Değerlendirilmeli?, Gelecek Bir Tasarımdır 2013 Aylık Dergi, Sayı: 177, Ocak 2016, s. 52-54.Referans5 Kut, G. (2003). ǾAlī Şīr Nevāyī Ġarā’ibü’ṣ-Ṣıġar İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Ankara: TDK. Referans6 Levent, Agâh Sırrı (1966). Ali Şir Nevaî II. Cilt Divanlar 4 Türkçe, I Farsça Divan. Ankara: TDK.Referans7 Mähmudov, Mämädäli (1993) Özligingni Unutmä Elim!. Fitnä Sän’äti (Haz.: Ähmädcån Melibåyev, Sä’dullä Ähmäd. Taşkent 1993, Fän Näşriyåtı, s. 106-117Referans8 Mätîn-i Ändxôyî, M. Ä. (h.ş. 1379/m. 2000). پوش لاله باغ “Båğ-ı Lålä-pôş” (Arap harfli). Peşaver: Märkäz NäşriyåtıReferans9 Özbek Tilining İzåhli Luğäti 5 cilt. (2006-2008). Komisyon. Taşkent: Özbekistån Milliy Entsiklopediyasi.Referans10 Şämsiyev P. ve İbråhimov S. (1972). Nävåîy Äsärläri Luğäti Älişer Nävåiy Äsärlärining On Beş Tomligigä İlåvä. Täşkent: Ğäfur Ğulåm.Referans11 Tolkun, S. (2019). Güney Türkistanlı (Afganistan) Şair Üstad Metin Andhoyî’de Türklük Şuuru. IJHE, cilt 5, sayı 10, s. 310-329.Referans12 Tolkun, S. (2016). Afganistan Özbek Şiirinin Yazım Sorunları. International Journal of Humanities and Education, 2016, 1:2, s. 187-207.Referans13 Våhidov, Erkin (1991). Ortädä Begånä Yoq. Taşkent: Yåzuvçı