Eski Türk Runik Harfli Metinlerdeki Askerî ve Siyasî Terimler ile Unvan Niteleyicilerin Kazak Türkçesindeki İzleri

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 208 - 240, 03.09.2019

Saffet Yilmaz

Öz

Çağdaş
Türk lehçelerinin tarihi bakımdan araştırılmasında en temel kaynaklardan birisi
Runik harfli metinlerdir. Türk tarihinin ilk yazılı kaynaklarından olan yazıtlar,
Türklere ait askerî ve siyasî gelişiminin geçmişine ışık tutmaktadır. Eski Türk
Runik harfli yazıtlar, Türk siyasî ve askerî tarihi açısından büyük bir öneme
sahiptir. Bu araştırma, 8-10. yy. arasında tarihlenen Eski Türk Runik harfli
metinlerde yer alan askerî ve siyasî terimler ile unvan niteleyicilerinin Kazak
Türkçesindeki durumuna bakıldı. Eski
Türkçe Runik harfli metinlerde yer alan askerî ve siyasî terimler ile unvan
niteleyicilerin nasıl ortaya çıktığı, hangi amaç doğrultusunda kullanıldığı ve bu
tarihî süreç içerisinde Kazak Türkçesinde geçirdiği ses ve anlam olaylarını
ortaya koymak amaçlanmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Askerî terimler, Siyasî terimler, Kazak Türkçesi, runik metinler

Kaynakça

• Ağca, F. (2016). “Eski Türkçe Kö:K Teŋri ve Kö:K Kalık İkilemeleri Üzerine”, Türkbilig, 30: 201-221.
• Akar, A. (2015). Türk Dili Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akartürk, K. (2014). Türkiye Karahanlı Türkçesi Yazı Dili Hangi Lehçeye Dayanıyordu, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 3/2, s.13-28.
• Aksan, D. (2000). Türkçenin Söz Varlığı I-III Cilt, Ankara: Engin Yayınevi.
• Alimov, R. (2017). Yenisey Eski Türk Mezar Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.
• Aydemir, A. (2012). “Türkçede Bazı Sıhrî Akrabalık Terimleri Üzerine”, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 5 Issue 8, p. 125-142.
• Aydın, E. (2011). Uygur Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
• Aydın, E. (2012). Orhon Yazıtları, Konya: Kömen Yayınları.
• Aydın, E. (2016). “Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvanlar ve Unvan Niteleyicileri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, vol. 59/2, 5-26.
• Barthold, V. (2017). Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Çev. Râgıp Hulusi Özdem). Ankara: TTK Yayınları.
• Baskakov N. A. (2006). Türk Dillerinin Tarihî-Tipolojik Sesbilimi, (çev.: K. Koç; O. S. Karaca) İstanbul: Multilingual.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, Clarendon Press.
• Doerfer, G. (1965-1975). Türkisch und mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden: Franz Steiner.
• Doğan, L. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, İstanbul: Kriter Yayınları
• Doğan, O. (2015). Kazak Türkçesi Fonetiği, İstanbul: İleri Yayınları
• Donuk, A. (1988). Eski Türk Devletlerinde İdari ve Askeri Unvan ve Terimleri, İstanbul: TDAV Yayınları.
• Durmuş, İ. (2012). Bilge Kagan, Köl Tigin ve Bilge Tonyukuk, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eker, S. (2006). “Sü ve Sü ile Yapılan Tarihî Askerî Terimler Üzerine Disiplinlerarası Bir İnceleme,” Türkbilig Dergisi, 12: 104-133.
• Ercilasun, A., B. (2005). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A., B. (2016). Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A., B. ve Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud-Dîvânu Lugâti’t-Türk, Giriş- Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: TDK Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon I, II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Ergin, M. (1999). “Orhun Abideleri”, İstanbul: MEB.
• Esin, E. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş, Ankara: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Gabain, A. (1988). Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK Yayınları.
• Golden, P., B. (2006). Türk Halkları Tarihine Giriş, (Çev. Osman Karatay), Çorum: Karam Araştırma ve Yayıncılık.
• Gökçe, F. (2015). “Kutadgu Bilig’de Kör- “görmek”: Çok Anlamlılık, Metafor ve Gramerleşme”, Türkbilig, 29: 59-76.
• Gömeç, S. (1997). “Kagan ve Katun”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 29, Ankara.
• Gömeç, S. (1999). Kök Türk Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gömeç, S. (2010a). “Kara Unvanı ve Kara Hanlıların Menşei Üzerine”, History Stutes, 2/2. Samsun.
• Gömeç, S. (2010b). “Terken Unvanı Hakkında”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 107-114.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I-II (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Koç, K., Bayniyazov, A. ve Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kormuşin, İ., Mozioğlu, E., Alimov, R. ve Yıldırım, F. (2016). Yenisey-Altay Kırgızıstan Yazıtları ve Kâğıda Yazılı Runik Belgeler, Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Oraltay, H., Yüce, N. ve Pınar, S. (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: TDAV yayınları.
• Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş I-VIII Cilt, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şirin, H. (2010). “Böbögör yazıtı: Bir Türk Kunçuyunun Mezar Taşı”, Dil Araştırmaları Dergisi, S. 7 Güz, 62-73.
• Şirin, H. (2012). Eski Türk Yazıtlarında Politik ve Askerî Terimlerden Örnekler, BiligDergisi Kış Sayısı, 60, 257-272.
• Şirin, H. (2015). Kül Tigin Yazıtı Notlar, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: TDK yayınları.
• Şuataman, Ö. (2008), “Kazak Türkçesiyle “Kırgız Halk Ertegileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmış Yüksek Lisans Tezi.
• Tekin, T. (2001). Orhon Yazıtları, İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat Dizisi I.
• Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Thomsen, V. (2011). Orhon Yazıtları Araştırmaları, (Çev. Vedat Köken), Ankara: TDK Yayınları.
• Turan, O. (2003). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Türk Dünyası El Kitabı II Cilt. (2002). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Yıldırım, K. (2015). Bozkırın Yitik Çocukları Juan-Juan’lar, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Академия наук Севортян Э.В. (1974). Этимологический словарь тюркских языков (I-VII), Издательство, Наука Москва.
• Жанүзақов, T. (2008). Кдзақ тілінің түсіндірме сөздігі, Алматы: Дайк-Пресс.
• Казак Əдеби Тілінің Сөздігі. (2011). Қазақстан Республикасы Мəдениет Министурлігі Тіл Комитеті, Алматы.
• Қалиев, Б. (2014). Қазақ Тілінің Түсіндірме Сөздігі, Алматы: Мемлекеттік Тілді Дамыту Институты.