Dinis Bülekov’un Yabancı ve Ömür Tektir Romanlarında Tematik Yapı

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 3, 28 - 55, 28.02.2020

Nigar Kalkan

Öz

20. yüzyıl Başkurt edebiyatının önemli temsilcilerinden biri olan Dinis Müzerisoğlu Bülekov (1944–1995)’un, Yabancı (Kilmĩşäk) ve Ömür Tektir (Ğümĩr Bĩr Gĩnä) romanlarından Yabancı, 1988 yılında Ağizil dergisinde tefrika edilmiş, 1994’te kitap olarak yayımlanmıştır. Başkurt araştırmacı ve eleştirmenler adı geçen romanın, Başkurdistan’ın sorunlarını yeni bir bakış açısıyla anlattığını belirtmektedir. Siyasi, ekonomik, sosyal problemlerin yanı sıra doğaya bağlı sorunları cesur bir şekilde anlatan Ömür Tektir ise Başkurdistan’da “Salavat Yulayev Devlet Ödülü”nü almıştır.
Bülekov’un eserlerindeki temalar, konuyu ele alma biçimleri ve eserlerinde kullandığı anlatım teknikleri Başkurt edebiyatı için yeni bir anlayışın ürünüdür. Yaşadığı dönemin sorunlarını anlattığı bu romanlarda Başkurdistan’ın demokrasiye geçiş sürecinden önceki dönemlerdeki siyasi ve sosyal çarpıklıkların anlatıldığı Yabancı romanı ile demokrasiye geçişin ilk yıllarındaki düzensizliğin ele alındığı Ömür Tektir romanı kısaca tanıtılmıştır. Dinis Bülekov’un eserlerindeki özellikler, kahramanlar, konular yazarın doğduğu yer ve kişiliği ile yakından ilgilidir. Bundan dolayı çalışmada Dinis Bülekov’un hayatı ve edebî şahsiyetine de kısaca yer verilmiştir. Yazar, kendi ana dilinde Başkurt Türkçesi ile yazdığı bu eserlerde mekân olarak da Başkurdistan’ı seçmiş ve topraklarının tüm güzelliklerini anlatmasının yanında toplumsal ve bireysel bir duyarlılığı da olay örgüsü içinde anlatmıştır.
1980’lerden sonra kaleme alınan söz konusu eserlerde ele alınan tema, sorunlar ve konular “Toplumsal Temalar”, “Politik Temalar” ve “Bireysel Temalar” başlıkları altında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmelerde Türk Dünyasının diğer coğrafyalarındaki ortaklıklar da belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinis Bülekov, Başkurt edebiyatı, roman, tema

Kaynakça

• Agişev, İ. M. vd. (1993). Başqŭrt Tǐlǐnǐŋ Hüźlǐgǐ I-II. Moskova: Rusya İlimler Akademisi Ufa Tarih, Dil ve Edebiyat Enstitüsü. Akalın, Ş. H. vd. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Aktaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları. Aktaş, Ş. (2013). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.Ankara: Akçağ Yayınları. Bayımov, R. (2007). “İlhamlı Ğümĭr”, Dinis Büläkov Xakında İśtälĭktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Bayımov, R., vd. (2003). Yĭgĭrmĭnsĭ Bıwat Başqŭrt Äźäbiyätĭ. Ǚfǚ: Räsäy Federatsiyahının Mäġarif Ministrlıġı, Başqŭrt Däwlät Universitetı. Bikbayev, R. (2007). “Yaqtı Dǔnyalarźan Kitmäyäsäk…”, Dinis Büläkov Xakında İśtälǐktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Bilgegil, K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri, Belâgat. İstanbul: Enderun Kitabevi. Biyiş, E. (1993). Başqŭrt Xalqınıŋ Tarixı Häm Azatlıq Kǚräşĭ. Ǚfǚ. Boynukara, H. (1997). Romanda Bakış Açısı ve Anlatılış. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Bülekov, D. (1994). Ğümĭr Bĭr Gĭnä. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Bülekov, D. a (2012). Yabancı (Çev. Nigâr Kalkan). Ankara: Bengü Yayınları. Bülekov, D. b (2012). Ömür Tektir (Çev. Nigâr Kalkan). Ankara: Bengü Yayınları. Çetin, N. (2013). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Kitap. Çetişli, İ. (2004). Metin Tahlillerine Giriş 2, Hikâye-Roman-Tiyatro. Ankara: Akçağ Yayınları. Deliömeroğlu, Y. (1991) “Türk Dünyası ve Çevre”, Türk Yurdu, Temmuz. Deliömeroğlu, Y. (1993). “Aral Krizi”, Türk Yurdu, Temmuz. Deliömeroğlu, Y.; Kavuncu, O. (1991). “Türk Dünyasında Çevre”, Türk Yurdu, Ekim. Doğan, G.(2002). Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual Yayınları. Gencan, T.N. (1974). Yazın Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gereyeva, G. (2007). “Dinis Büläkov İjadı”, Dinis Büläkov Xakında İśtälĭktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Hekim, E. (1994). “Yäşäw Yämĭn Raślavsı Äśär”, Ğümĩr Bĩr Gĩnä, Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Höseynov, G. vd. (1996). Başqŭrt Äźäbiyätĭ Tarixı, C. 6. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Kamal, R. (2007). “Üźĭmä Bĭr Dǚnya Astım”, Dinis Büläkov Xakında İśtälǐktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Karakaş, Ş. (1996). “20. Yüzyıl Türk Dünyası Edebiyatı Üzerine Bir Deneme”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 2, Güz. Karakaş, Ş. (2008). “Sovyet Edebiyatı Hakkında Tespitler”, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı. Ankara: Akçağ Yayınları. Karataş, T. (2011). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Sütun Yayınları. Kinyebulatov, İ. (1994). Dinis Büläkov 50 Yäş. Ǚfǚ: Başqŭrtŭstan ResbublikahıYaźıwsılar Soyuzu. Küzbekov, F. (2007). “Ğümĭrkäyźär Bĭr Gĭnä …”, Dinis Büläkov Xakında İśtälĩktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Küzbekov, F.T. (1997). Başqŭrtŭstan Qıśqasa Entsiklopediya, Ǚfǚ. Nabiullina, G. M., Alibayev, Z. A. (2013). Sovremennaya Başkirskaya Literatura. Ufa: BDPU Neşriyatı. Nurğelin, Z. (2007). “Awılımdıŋ Aq Ǚyźärĩ”, Dinis Büläkov Xakında İśtälĭktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Rafikov, B. (1994). “Awılımdıŋ Aq Ǚyźärĭ”, Ğümĭr Bĭr Gĭnä. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Sâlih, M. (Hazırlayan: Şuayb Karakaş) (1997). Türkistan Şuuru. İstanbul: Ötüken Yayınları. Taştimǐrov, M. (2007). “Yaqtaşım, Awıldaşım Minĩŋ...”, Dinis Büläkov Xaqında İśtälĭktär. Ǚfǚ: Kitap Neşriyatı. Tekin, M. (2002). Roman Sanatı ve Romanın Unsurları I. İstanbul: Ötüken Yayınları. Vahabzade, B. (1994). Vätändaş. Bakı. Xannanov, R. (1998). “Arslan Yĩgĩtĩ”, Oktyabr Yulı Gäzitĭ. Mäläwĭz, 21 Mayıs 1998. Yalçın, C. (1989). Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Yalçın Emel Yayınları.